Toshkent davlat sharqshunoslik instituti sharq filologiyasi va falsafa fakulteti turkiy tillar kafedrasi

Fe’l-ega munosabatiga ko`ra fe’l nisbatlari (Fiil- özne bağlantısı açısından fiil çatıları).
Turk tilida fe’llarning ega olish yoki olmasliklariga va egalarning bildirgan xususiyatiga ko`ra:

1. Aniq (Etken)

   
   

2. Majhul (Edilgen)

   
   

3. O`zlik (Dönüşlü)

   
   

4. Birgalik (İşteş)

   
   

5. Orttirma (Ettirgen) nisbatlariga bo`linadi.

   
   

I.1. Aniq nisbat (Etken yoki Yalın çatı). Tilimizda nisbat qo`shimchasini olmagan o`zak yoki negiz ko`rinishidagi o`timli o`timsiz fe’llarning barchasi gapda egani talab qilsa, bunday fe’llarni aniq fe’llar deb ataymiz. Aniq fe’llardan hosil qilingan nisbat ham aniq nisbat deb ataladi. Aniq nisbat fe’l bajargan ish-harakatni ega tomonidan to`g`ridan-to`g`ri bajarilganligini ko`rsatuvchi qo`shimchasiz nisbatdir. ak-, aktar-, bak-, belir-, biç-, değ-, duy-, eski-, karşıla-, kısal-, kurtul-,sabahla- vb.bu fe’llarning barchasi egalari va tuslanish holati bilan aniq nisbatni hosil qiladi.

- Ben (özne)tam bu elçiliğe münasip bir adam biliyorum, dedi (Ö. Seyfittin, EK, 57). (Men (ega) aynan shu elchilikka munosib bir odamni bilaman,- dedi).

Bir aralık böyle uyurken müthiş bir gürültü ile uyandım (özne: ben H.Z. Uşaklıgil, KY- I, 41).(Bir mahal uxlab yotsam qattiq shovqindan uyg`onib ketdim).
Geçen gün, çok sevdiğim ve fikirlerini çekici bulduğum bir dostum (özne) sabahleyin erkenden evime gelmiş, beni Yıldız bahçesine götürmüştü(A.H. Tanpınar, YG, 187). (O`tgan kun juda yaxshi ko`rgan va fikrlashi bilan meni o`ziga tortadigan do`stim saharlab uyimga kelib, meni Yulduz bog`iga olib borgan edi).
O (özne) hızlı yürüdü, ben (özne) kaçtım (P. Safa, Ş, 23). (U (ega) tez yurdi, men (ega) qochdim).
Büyük bakan esrarlı şeyleri çok severdi (P. Safa, Ş, 23). (Bosh Vazir noyob narsalarni juda yaxshi ko`radi).