Toshkent davlat sharqshunoslik instituti sharq filologiyasi va falsafa fakulteti turkiy tillar kafedrasi

Majhul (egasiz) Nisbat (Öznesiz çatı).
Egasi ma’lum bo`lmagan nisbat turi ham majhul nisbatdir. Edilgen nisbatda ega aktif emas, balki passivdir. Majhul nisbatda esa ega, haqiqatdan ham, ko`rinmaydi. Gap egasizdir. Edilgen nisbat o`timli fe’llarda yasalgani holda, majhul (egasiz) nisbat o`timsiz fe’llardan yana ayni o`sha shartlar asosida –(I)l-/–(U)l- va –(I)n-/-(U)n- qo`shimchalari bilan yasaladi: acın-, ağlan-, bakıl-, basıl-, başlan-, bıkıl-, binil-, buluşul-, çarpıl-, dönül-, düşül-, erişil-, gelin-, gedil-, giril- korkul-, oturul-, ölün-, uyun-, vazgeçil-, yatıl- kabi majhullik (edilgenlik) qo`shimchasini olgan nisbatlarning egalari aniq emas, shu ko`rinishda majhul nisbatlar o`timsiz fe’llardan –(I)l- /–(U)l- va –(I)n-/-(U)n- qo`shimchalari orqali hosil qilingan egasiz nisbatdir:
Geçen Pazar kıra gidildi;ağaçlar altındaoturuldu,yemekten önce köylülerin getirdiği atlara binildi; daha sonra da piknik yemekleri yenildi.(O`tgan yakshanba ijar a to`landi; daraxtlar tagida o`tirildi; ovqatlanishdan oldin qishloqliklar olib kelgan otlarga minildi; keyinroq sayohat uchun olib borilgan ovqatlar yeyildi.)

Soğuktan caddelerde yaya yürünemiyor, duraklardaki kalabalıktan da otobüslere binilemiyor.(Sovuqdan ko`chalarda yayov yurib bo`lmaydi, bekatlardagi tiqilinchdan ham avtobuslarga chiqib bo`lmaydi).

Üç saatte Bolu’ya varılmıştı ama yoğun ses yüzünden daha ileri gidilemedi. (Uch soatda Bolugacha borilgandi, ammo quyuq tuman sababli oldinga yurib bo`lmadi).

A canım, kendini neden derin bir üzüntüye salıveriyorsun? Ölenle ölünmez ki...(O jonim, nima sababdan o`zingni bunchalik qiynaysan? O`lgan odam bilan o`lib bo`lmaydiku...).

Şu anda Eskişehir taraflarında dövüşüyorlar... Dört beş gündür Çerkez Etem kuvvetleriyle çarpışıldiğihaberleri geliyor. Anlaşilir gibi değil! Yunan saldırısı daha başladı, ha başlayacak... (K.Tahir, EŞİ, 226). (Ayni paytda Eskishahar tomonlarda jang qilmoqdalar... To`rt besh kundir Cherkez Etem qurolli kuchlari bilan to`qnash kelganligi haqidagi xabarlar kelmoqda. Tushuninb bo`lmaydi! Yunon hujumlari yana boshladi, ha boshlanadi...).

Gözünün tuttuğu her cariyeyi, pahasını sormadan “gönder gitsin!” diye konağa yolladığından, Eskişehir pazarında cariyeden geçilmiyordu(K. Tahir, DA,265).
Konunun her yenileşinde, “Hele bir düşüneyim.. Anama da bir danışmam ilazım” demişti (T. Buğra, YB, 75).(Mavzu har yangilanda, “yana bir o`ylab ko`ray... Onam bilan maslahatlashishim kerak”-degandi).


Sevdiğimiz güzelliği sunabilmiştim. Bir başka türlü zenginlik tasavvur edibilir miydi? (E. Işınsu, KDA, 152). (Sevgan go`zalligimizni taqdim eta olgandim. Bundan boshqa boylikni tasavvur qilib bo`ladimi?)

Şimdi bir ikinci işten bir yan gelirden söz edilecekse, o artık avkatlığıdır (T. Buğra, YB, 76). vb.