Тошкент кимё – технология институти

2. Hajmiy massani aniqlash. 
Hajm birligiga to`qri kelgan massahajmiy massa deb ataladi. Bu ko`rsatgich 
ko`pik va ko`pikplastlar uchun aniqlanadi. hajmiy massa quyidagi formula 
yordamida topiladi: 
m 

=
v 
bu erda:
m - namuna massasi, g; 
v - namuna hajmi (chiziqli o`lchamlari orqali topiladi). 
3. Polimer materiallarning disperslik darajasi va bir jinsliligini 
aniqlash. 
Polimer materiallarning granulometrik tarkibi, ya`ni disperslik darajasi turli 
o`lchamdagi zarrachalarning bo`lishi bilan xarakterlanadi. Disperslik darajasi % 
bilan ifodalanadi va u sinaSh uchun olingan materialda ma`lum o`lchamdagi 
zarrachalardan qancha borligini ko`rsatadi. Material dispersligi qancha kam bo`lsa, 
u Shunchalik bir jinsli qisoblanadi va uni qayta ishlab buyumga aylantirish oson 
bo`ladi. 

---

23 
4. Kirishishni (usadka) aniqlash. 
Ma`lumki, har qanday buyum qizdirilganda kengayib, sovutilganda 
esa torayiSh xususiyatiga ega. Termoplastik va termoreaktiv plastmassalardan 
buyum yasalganda doimo kiriShiSh ro`y beradi; namuna (buyum) o`lchamlari 
qolipning 
mos 
o`lchamlaridan 
doim 
kichik 
bo`ladi. 
Bu 
ko`rsatkich 
plastmassalardan maShinasozlikda foydalaniladigan detallarni iShlab chihariShda 
hamda plastmassalarni qayta iShlaShda qisobga olinadigan muqim xarakteristika 
qisoblanadi. KiriShiSh texnologik jarayonda haroratning pasayiShida (qoliplanib 
bo`liShi bilan) sodir bo`ladi va Shu tufayli buyumni qolipdan olish osonlaShadi. 
KiriShiShga 
quyidagilar 
sabab 
bo`liShi 
mumkin: 
sovutiSh, 
makromolekulalarni orientatsiyalaniShi, reaktoplastlarning qotiShi, uchuvchan 
moddalar bo`liShi va boshqalar. 
Bular ichida eng asosiysi termoplastlar uchun sovutiSh jarayonidir. Demak, 
kiriShiSh eng asosiy texnologik va ekspluatatsion xarakteristikalaridan biridir. 
Odatda, kiriShiSh deganda hajmning kamayiShi yoki o`lchamlarning kichrayiShi 
tuShuniladi. KiriShiSh quyidagi formula orqali topiladi: 
S = (l
1
-1)·100 / l, % 
bu erda: 
l - namuna o`lchami mm; 
l
1
- qolip o`lchami, mm;