Тошкент кимё – технология институти

Butadien-nitril' kauchuklari
- maxsus maqsad uchun ishlatiladigan 
kauchuklar qatoriga kiradi. Bularning markalari SKN nomi bilan yuritiladi. 
— CH
2
–CH=CH–CH
2
–CH
2
–CH — 
| 
CN 
SKN asosida tayyorlanadigan rezinalar o`zining bo`kiShga chidamliligi, 
issiqlik ta`sirida eskiriShga chidamliligi, yaxShi adgeziya xususiyatiga egaligi va 
boshqa xossalari bilan yuqorida keltirilgan kauchuklardan farq qiladi. 
Xloropren kauchuklari. 
— CH
2
–C=CH–CH
2
— 
| 
Cl 
bu kauchuk ham maxsus maqsad uchun ishlatiladi. Polixloropen tarkibida xlor 
bo`liShi uni yonmaslik xususiyatini beradi va metallarga bo`lgan adgeziya xossasi 
yuqori va bo`kiShga turg’unligidan gazlarni o`tkaziShi kamligi bilan ajralib turadi. 
Etilen-propilen kauchuklari. 
Bu etilen va propilen sopolimeri bo`lib, kompleks katalizatorlar iShtirokida 
sintez qilinadi va u SKEP nomi bilan yuritiladi.
Bu kauchuk iShtirokida olingan rezina buyumlari agressiv muqitda +150 
0S gacha Sharoitda iShlatiSh mumkin. 
Butil kauchuk. 
Izobutilen va izoprenlarni sopolimeridir. 
Bu kauchuk kam gaz o`tkaziSh koeffitsenti bilan ajralib turadi. 
Men bu erda kauchuklarning ayrim vakillari bilan tanishtirib o`tdim. 
Ularning turlari, tuziliShi, oliniShi va xossalarini oldingi kursda batafsil 
eshitgansiz. 
Rezina aralashmasi uchun ingredientlar va ularning vazifalari. 
Tabiiy va sintetik kauchuklar va latekslar toza yoki vulkanizatsiya 
xilinmagan xolda deyarli qo`llanilmaydi. Elim tayyorlaShda, izolyatsion lenta 
iShlab chikariShda 1% dan ortik sof xolatda kauchuk iShlatilmaydi.
Amaliyotda asosan vulkanizatsiya xilingan rezina aralaShmasi - rezina 
qo`llaniladi. Rezinaga kerakli bo`lgan xossani beriSh uchun kauchuklar organik 
yoki noorganik, sochiluvchan yoki suyuk moddalar bilan aralaShtiriladi (qoriladi) 

---

93 
va undan keyin vulkanizatsiya qilinadi. hamma qo`Shilgan moddalar ingredient, 
ya`ni "tarkibiga kiruvchi" nomi bilan yuritiladi.
Rezina aralaShmasiga kiruvchi asosiy komponentlar vazifasiga qarab 
quyidagi guruhlarga bo`linadi:
kauchuklar va regenerat (ishlatilgandan keyin qayta ishga yaroqli xilingan. 
dastlabki xususiyatlari tiklangan material); 
vulkanizatsiyalovchi moddalar; 
vulkanizatsiyani tezlatuvchi; 
vulkanizatsiyani aktivlaShtiruvchi; 
eskiriShga karShi turuvchilar (protivo-stariteli); 
plastifikatorlar; 
aktiv to`ldirgichlar (vulkanizat musnahkamligini oShiruvchi) va noaktiv 
to`ldirgichlar; 
Maxsus vazifa bajaruvchi komponentlar:
qovak hosilxiluvchilar (poroobrazuyuShie); 
podvulkanizatsiyani sekinlaShtiruvchilar; 
rang beruvchi moddalar va boshqalar.
Yordamchi materiallar: upalaShtiruvchi (opudrivayuShie).
Rezina aralaShmasida kauchukning miqdori 5 dan to 92% gacha bo`liShi 
mumkin. Kauchuk va vulkanizatsiya uchun kerakli bo`lgan ingredientlar 
aralaShmasi odatda to`ldirilmagan (nenapolnennimi) aralaShma deyiladi.
Misol uchun, rezina aralashmasinig biror retseptini keltiraylik.
Kauchuk 
100 oqirlik qism 
Oltingugurt
2-3,5 oqirlik qism 
Tezlatuvchi:
tauram 
0,5-2 oqirlik qism 
rux oksidi
5 oqirlik qism 
Aktivatorlar: 
stearin kislotasi 
1 oqirlik qism 
texnik uglerod (saja) 
45 oqirlik qism