Тошкент кимё – технология институти

MA`RUZA 
 
PLASTMASSALARDAN BUYUMLAR ISHLAB CHIHARISH 
1. 
Buyumlar olish metodlarining sinflanishi
Hozirgi paytda plastmassa buyumlar turli xil usullar bilan ishlab chihariladi. Bu 
usullarni aniqlash polimer turiga, uning dastlabki holatiga, shuningdek, buyumning shakli 
va o`lchovlariga boqliq. 
Metodlar turlarining ko`p ekanligi (ular 30 dan ortiq), ularni sinflaSh zarurligini 
talab qiladi. 
Bunda Mak-Kelvi tomonidan taklif xilingan, turli metodlarni bir xil guruhlarga 
birlaShtiriSh metodi to`qriroq yo`l qisoblanadi. Bunda birinchi guruhga faqat fizik 
jarayonlarga asoslangan guruhlar kiritiladi, ikkinchi guruhga faqat kimyoviy
jarayonlarga asoslangan metodlar, uchinchi guruhga esa fizik-kimyoviy jarayonlarga 
asoslangan metodlar kiritilgan. 
Polimer moddalarning dastlabki holati, ularning tarkibi, Shuningdek, turli fizik-
kimyoviy jarayonlarga asoslangan metodlarning sinflaniShi rasmlarda keltirilgan. 
Birinchi guruhga (I) bir xil fizik o`zgariShga asoslangan - ekstruziyalaSh, 
kalandrlaSh, bosim ostida quyiSh va boshqalar kiritilgan. Bunda buyumlarning Shakl 
olishi qovuShqoq-oquvchan holatda bo`lgan polimerning deformatsiyalanib sovutiliShi 
qisobiga amalga oShadi. Bu jarayonlar barchasi qovuShqoq-egiluvchan (vyazkouprugiy), 
N'yuton suyuqliklari bo`lmagan suyuqliklarning oqiShi qonuniyatlari, polimerlarning 
kristallaniShi yoki ShishalaniShi bilan tuShuntiriladi. Dastlabki xom aShyo sifatida 
termoplastik 
polimerlar 
asosidagi 
granullangan 
kompozitsiya iShlatiladi, biroq 
ekstruziyalaSh va kalandrlaSh metodlari uchun quruq aralaShtirilgan kukunsimon 
kompozitsiya yoki val'tslangansuyuqlanmadan foydalaniSh mumkin. 
qayta iShlaShning ikkinchi guruhi (II) (rotatsion ShakllaSh, changlaSh va 
boshqalar) umumiy diffuzitsion-adgeziv jarayonlarni o`z ichiga oladi. Ayni paytda 
buyumlar kukunsimon massalar va plastmassalarni harorat ta`sirida suyultiriSh va 
qotiriSh yo`li bilan tayyorlanadi. 
Mustaxil guruhlarga (III) eritmalardan buyumlar olish (plyonkalar quyiSh, tolalar 
ShakllaSh, ShpredinellaSh kabi) texnologik jarayonlar birlaShtirilgan. 
Polimer kompozitsiyalarni ko`piklaSh, Shuningdek polimerlar yoki suyuq 
formopolimerlarni ma`lum Shaklda polimerlaSh V guruhga birlaShtirilgan. 
IV guruhning barcha jarayonlari uchun polimerizatsiya yoki polikondensatsiya 
reaktsiyalari qonuniyatlari xarakterlidir. Monomer initsiator yoki katalizator bilan 
aralaShtiriladi va suyuq holatdaShaklga quyiladi, buning natijasida kimyoviy reaktsiya 
sodir bo`lib polimer hosil bo`ladi. SHaklda monomerlarni polimerizatsiyalaSh metodi 
bilan list holatidagi materiallar (organik Shisha listi) Shuningdek, turli konfiguratsiyadagi 
buyumlar olinadi (masalan, kaprolandlar). Orientatsiya, pnevmovakuum ShakllaSh va 
ShtamplaSh metodlari bilan yuqori elastik holatdagi list va plyonka materiallar qayta 
iShlanadi (VI). Ularni kalandrlaSh yoki estruziya metodlari bilan oldin olinadi. Bu 
metodlar uchun polimerlarning cho`ziliShdagi deformatsiyasi, rekristallaniShi va 
orientatsiyasi xarakterli. SHuning uchun ularni VI guruhga birlaShtirilgan. 
Turli xil metodlar bilan olingan buyumlarga qo`Shimcha iShlov beriladi.

---