Тошкент кимё – технология институти

 
Ximiyaviy yoki ximik-gal'vanik qoplash 
 
Bu usul bilan polimer yuzasi ximiyaviy reaktsiya hosilqilib uni metall bilan 
qoplaShdir. Buning uchun yuza yaxShilab tayyorlanadi, so`ng yuzaga metallni 
qayta tiklaSh katalizatori o`rnatilib, yupqa metall qatlami hosilqilish uchun metall 
eritmasi purkaladi, bunda katalizator tufayli o`z xoliga keltiriladi.
Gal'vanik qoplaSh deyarli Shu usulda bajariladi, Shuning uchun avval 
kuchsiz tok beriladi, so`ngra esa qoplama qalinligi talab etiladigan qolatga 
kelguncha tok miqdori oShirib boriladi. Bu usul bilan ko`p qatlamli qoplama ham 
olinadi. 
Elimlash 

---

86 
Plastmassalarni o`zaro va boshqa materiallar bilan birlaShtirib buyum 
olishda (ayniksa, texnik buyumlar) elimlaSh usuli keng tarqalgan, bunga sabab bu 
usulning oddiyligi va arzonligi.
Bu usulning afzalliklari quyidagilardan iborat: 
1.
ElimlaSh orqali yupqa va qalin qatlamli mustahkam ko`rsatkichlarga ega 
bo`lgan har xil detallar olinadi; 
2.
ElimlaSh orqali birlaShgan joylarda ichki kuchlaniSh bir tekisda 
taqsimlaniShi tufayli turg’unligi oShadi.
3.
Elimlangan yuza odatda silliq bo`lib chiqadi.
Elimlashning kamchiliklari: 
 
1. Ko`pgina polimerlardan tayyorlangan elimlar faqat issiqlik ta`sirida 
qotadi. 
2. Polimer elimlari ko`p holatda toksik moddalarni o`zida saqlaydi yoki 
qotiSh jarayonida bunga o`xShash moddalar ajralib chiqadi, bu o`z navbatida 
protsessni murakkablaShiShiga olib keladi. 
ElimlaSh jarayonini fiziko-kimyoviy nuqtai nazardan haraganda bunga 
"adgeziya" va "kogeziya" kuchlari katta rol' o`ynaydi. Eslatib o`tilgan adgeziya bu 
elim zarrachalari va elimlanayotgan yuza o`rtasidagi boqlaniShdir, kogeziya esa 
elim bo`laklari orasidagi qovuShiShdir. Kogeziya va adgeziya kuchlariga qarab 
elimlangan buyumda uziliSh elim bo`yicha ketiShi mumkin yoki elim asos yuzasi
bo`yicha (keltirilgan rasmga karang). Agar uziliSh yuza orqali ketsa unda elim 
Shu Shu yuza uchun yaxShi tanlanmaganlikdan dalolat beradi yoki yuza yaxShi 

---

87 
tayyorlanmagan bo`ladi. Elim massasida uziliSh - elim qalinligi, qaddan taShhari 
qalinligi yoki qotgandan so`ng uning mexanik musta?kamligisabab bo`liShi 
mumkin. 
Elim 
orqali 
biriktiriSh 
(birikkan 
joyi 
bardoShligi) 
elimni 
to`qri 
tayyorlanganidan taShhari va boShqa faktorlarga boqliq: yuzani tayyorlaSh; elim 
qalinligi; elimlaShda bosim beriSh; elimlaShni davomati vaharorat ostida uShlab 
turiSh va xakozalar. 
Elim sifatida asosan quyidagi polimerlar iShlatiladi: 
- Epoksid va kremniy organik birikmalar (birgalikda iShlatilsa yuqori 
adgeziya kuchiga ega va yuqori haroratga chidamli elim beradi). 
- Fenol-formal'degid smolalar kauchuklar bilan birgalikda. 
- Termoplast va termoreaktiv smolalar aralaShmasi (masalan BF elim 
kogeziya va adgeziya kuchlari). 
Suyuq elimlardan taShhari qattiq va plyonka holatidagi elimlovchi 
materiallar ham ko`p qo`llaniladi.
TAYANCH SO`Z VA IBORALAR 
1. 
PayvandlaSh 
2. 
CHanglatiSh 
3. 
ElimlaSh 
4. 
Diffuzion payvandlaSh 
5. 
Kimyoviy payvandlaSh 
6. 
Metall bilan choklaSh 
7. 
Adgeziya 
8. 
Kogeziya 
TAKRORLASH UCHUN SAVOLLAR 
1. 
Plastmassalarni metall bilan qoplaShdan asosiy maqsad nimadan iboratq 
2. 
Plastmassani metall bilan qoplaShning afzalligi va kamchiligini aytib 
bering. 
3. 
Plastmassalarni payvandlaSh qaysi usullar bilan amalga oShiriladiq 
4. 
ElimlaSh usulini fizik-kimyoviy asosi nimadan iboratq 
5. 
Elimlarga qanday talablar qo`yiladi va konkret plastmassa buyumni 
elimlaSh uchun qanday qilib elim tanlab olinadiq