Тошкент кимё – технология институти

Asosiy adabiyotlar 
1. 
F.F.KoShelev i dr. "ObShaya texnologiya rezini", Moskva, "Ximiya", 1978 
g. s.146-273 
Qo`shimcha adabiyotlar 
2. 
G.A.SHvetsov i dr. "Texnologiya pererabotki plastmass", Moskva, 
"Ximiya", 1988 g. s. 433-456 

---

99 
12-MA`RUZA 
LOK-BUYOQ MATERIALLARI TEXNOLOGIYASI 
Lok-buyoq materiallari komponentlari 
LBM komponentlari sifatida korxonalarga keltiriladigan dastlabki tayyor 
xom-aShyolar va korxonalarning o`zida bevosita iShlab chihariladigan yarim 
tayyor maqsulotlar xizmat qiladi. Yarim tayyor maqsulotlarga polikondensatsion 
smolalar eritmalari va ular asosidagi loklar, ko`pchilik pigmentlar va 
mikronlaShtirilgan to`ldiruvchilar, sikkativlar, olif, polivinilatsetat emulsiya, ba`zi 
erituvchilar va yarimmaqsulotlar, Shuningdek ko`p tonnali monomerlar - formalin, 
ftalat kislota angidridi, petaeritrit, difenilol-propan, n-tret butilfenol va boshqalar 
kiradi.
LBM komponentlari quyidagilar:
1) 
Plyonka hosilxiluvchi moddalar:
polikondentsion smolalar (alkid, fenol-melamin va karbamid-formal'degid, 
epoksid, poliuretan, kremniyorganik va boshqalar); 
polimerizatsion smolalar (vinilxlorid asosidagi, vinilxloridning vinilatsetat 
bilan sopolimerlari, akrilat, metakrilat va boshqalar); 
tabiiy smolalar (kanifol, asfal't, bitumlar, Shellak va boshqalar); 
tsellyuloza efirlari (tsellyuloza nitrati, atsetati va atsetobutirati); 
o`simlik yoqlari (quriydigan - ziqir va boshqalar; yarim quriydigan 
kungabohar va boshqalar; qurimaydigan kastor va boshqalar); 
tall yoqi; 
o`simlik va tall yoq kislotalari; 
sintetik yoq kislotalari (asosan S10-S16 fraktsiyalari). 
2) 
Pigmentlar:
noorganik; 
rangi oq (titan (II) oksidi, rux oksidi, metanon va boshqalar); 
sariq (oxra, qo`rqoShin xromat, rux xromati va boshqalar); 
qizil (temir oksidi, temir surik, mumiyo va boshqalar); 
ko`k (temir lazuri, ultramarin va boshqalar); 
yaShil (xrom oksidi, medyanka va boshqalar); 
organik (azo- va diazopigmentlar, ftalotsianin va boshqalar); 
3)
To`ldiruvchilar (barit, mel, tal'k, slyuda va boshqalar); 
4)
Plastifikatorlar (kastor yoqi, kislota efirlari - ftalatlar, fosfatlar, 
sebatsianatlar va boshqalar); 
5)
Erituvchilar (uglevodorodlar, ketonlar, spirtlar, efirlar va boshqalar); 
6)
Sikkativlar - qo`rqoShin, marganets, kobal't, naftenatlar, rezinatlar, (asidol, 
milo-naft, naften kislotalar, qo`rqoShin, marganets, kobal't oksidi va tuzlari va 
boshqalar). 
7)
qo`Shimchalar - initsiatorlar, qotiruvchilar, tezlatuvchilar, stabilizatorlar, 
emul'gatorlar va boshqalar). 

---

100 
LBM va qoplamalari xususiyatlari komponetlar sifati va nisbatiga boqliq.
Terminologiya. 
Hozirgi paytda faqat noorganik pigmentlar va to`ldiruvchilar uchun 
terminologiya standarti mavjud (GOST 19487-74), LBM uchun terminologiya 
standarti iShlab chixilmagan. quyida LBM va komponetlarining umumiy qabul 
xilingan termin va aniqlanishlari keltirilgan.
LBM - buyum sirtiga yupqa katlam qilibsurtilganda qimoya yoki dekorativ 
plyonka (qoplama) hosilxila oluvchi maqsulot.
LBq - buyum sirtiga bir yoki bir necha qatlam surtilgandan so`ng yuzada 
Shakllanuvchi qoplama va u podlojkaga etarlicha adgeziyaga ega bo`ladi.
Lok - plyonka hosilxiluvchi moddalarning (smola, tsellyuloza efirlari, 
bitumlar, preparlangan o`simlik yoqlari va yoq kislotalari) organik erituvchi yoki 
suvdagi eritmasi, qotganidan (quriganidan) so`ng qattiq, bir jinsli va tiniq (bitum 
lokidan taShhari) plyonka hosilqiladi.
Yarimtayyor lok (lak polufabrikatniy) - yarim maqsulot ko`riniShida bo`lib, 
tovarlok, emallar va boshqa LBM iShlab chiqarish uchun mo`ljallangan lok.
Emal - pigmentlar va ular aralaShmalarining to`ldiruvchilar bilan birgalikda 
lokdagi suspenziyasi, quriganidan (qotganidan) so`ng tiniq bo`lmagan, qattiq, har 
xil yaltirok va yuza fakturali plyonka hosilqiladi.
Buyoq (kraska) - pigmentlar va ular aralaShmalarining to`ldiruvchilar bilan 
birgalikda yoq, olif, emul'siya, lateks yoki boshqa plyonka hosilxiluvchi 
moddadagi suspenziyasi, quriganidan (qotgandan) so`ng tiniq bo`lmagan, 
bo`yalgan bir jinsli plyonka hosilqiladi.
Suvli-dispersion (emul'sion) buyoq - pigmentlar va ular aralaShmalarining 
to`ldiruvchilar bilan birgalikda sintetik polimerlar (polivinilatsetat emul'siyasi, 
butadien-stirol lateks va b.) suvli dispersiyasidagi yordamchi qo`Shilmalar 
(emul'gator, stabilizator va b.) solingan suspenziyasi, qotganidan so`ng xira 
bo`yalgan (matovoe) qoplama hosilqiladi.
Gruntovka - pigmentlar va ular aralaShmalarining to`ldiruvchilar bilan 
birgalikda plyonka hosilxiluvchi moddalardagi (olif, lok va b.) suspenziyasi, 
quriganidan so`ng podlojkaga va yuqori yonuvchi qatlamlarga yaxShi adgeziyali, 
tiniq bo`lmagan, bir jinsli plyonka hosilqiladi.
SHpatlevka - qovuShqoq pastasimon massa, pigment, to`ldiruvchi va 
plyonka 
hosilxiluvchi 
aralaShmasidan 
iborat, 
bo`yalyotgan 
yuzaning 
notekisliklari, chukurliklarini to`ldiriShga mo`ljallangan.
Olif - plyonka hosilxiluvchi suyukliq - quriShini tezlatiSh uchun sikkativ 
qo`Shilgan o‘simlik yoqi va yoqli alkid smolalarni qayta iShlaSh maxsuloti.
Sikkativ - oksid ko`riniShida va organik erituvchilarda sovun eritma 
ko`riniShidagi (naftenat, linoleat, rezinat va b.) ba`zi metallar (asosan, qo`rqoShin, 
marganets va kobal't) birikmalari, LBM tayyorlaShda va iShlatiShda quriShini 
tezlatiSh uchun katalizator sifatida qo`Shiladi.
Erituvchi - organik uchuvchan suyuqlik (uglevodorod, keten, spirt, efir va 
b.) yoki Shunga o`xShashsuyukliklar aralaShmasi, plyonka hosilxiluvchini 
eritiShga va LBM ga zarur konsistentsiya beriShga iShlatiladi.

---

101 
Suyultiruvchi 
(razbavitel') 
- 
organik 
uchuvchan 
suyukliq, 
LBM 
qovuShqoqligini kamaytiriSh va yuzalarga surtiShga yaroqli qilish maqsadida 
iShlatiladi.
Noorganik pigment - tabiiy yoki sintetik quruq, bo`yovchi noorganik 
modda, dispersion muqitlarda erimaydi va plyonka hosilxiluvchi bilan LBq 
hosilqiladi.
Organik pigment - sintetik organik quruq bo`yovchi modda (azo-, 
diazopigmentlar, ftalatsianin va b.), dispersion muqitlarda erimaydi va plyonka 
hosilxiluvchi bilan rangli emal va yoruq (to`q) rangli, yuqori sifatli bo`yoq 
hosilqiladi.
To`ldiruvchi - quruq noorganik modda, dispersion muqitlarda erimaydi, 
yoniSh va bo`yaSh qobiliyati past, pigmentlarga qo`Shimcha sifatida iShlatiladi, 
tiniq bo`lmagan LBM tayyorlaShda ularga xos xususiyatlar beradi va pigmentlar 
tejab qolinadi.
Plastifikator - organik maqsulot, hariyb uchmaydi. LBqga elastiklik beriSh 
uchun plyonka hosilxiluvchiga qo`Shiladi.