Transport vositalari detallarining ishlash qobiliyatini tiklash I. B. As q arov

 
7,1 
7,8 
8,8 
8,9 
7,0 
4,96 
13,34 
12,44 
13,33 
17,43 
0,6 
13,0 
10,6 
13,0 
16,0 
13-18 
85-95 
90 
98 
92 
Detallar yuzasini qoplashga tayyorlashda quyidagi ishlar bajariladi: 
- mo‗ljallangan yuzaga mexanik ishlov berish; 
- organik erituvchilar yordamida yuzani oksidlardan tozalash va 
yuvish; 
- detallarni osma moslamalarga o‗rnatish; 
- moylardan tozalash; 
- kimyoviy yoki elektrokimyoviy ishlov berish; 
- detallarni issiq va sovuq suvda yuvish. 
Detallarni ishlash qobiliyatini tiklashda, metallarni galvanik va 
kimyoviy qoplashning usullari ta‘mirlashga tushgan detallarni yeyilish 
darajasiga qarab tanlanadi. Detallarni galvanik tarzda tiklashda xromlash 
va po‗latlash (temirlash) usullari qo‗llaniladi. Xromlash jarayonida 
detallar yuzalari 0,3 mm, temirlashda esa 1,0-1,5 mm qalinlikda qop-

---

177 
lanishi katta nomenklaturadagi detallarni bu usulda qayta tiklash 
imkonini beradi. 
 
 
 
9.2. Xromlash. Kimyoviy xromlash usuli. 
 
Xromlash usuli yeyilgan detallarning ishlash imkoniyatini tiklash 
va 
dekorativ 
qoplam 
hosil 
qilishda 
qo‗llaniladi. 
Turtkichlar 
sterjenlarining taqsimlash vallari podshipnik bo‗yinlarining, uzatmalar 
qutisi vallari podshipnik bo‗yinlarining va boshqa detallarning ishlash 
imkoniyati xromlash yo‗li bilan tiklanadi. Radiator panjarasi, 
eshiklarning dastalari, yengil avtomobillarning oldingi buferlari va 
armaturaning ba‘zi detallari dekorativ maqsadlarda xromlanadi. 
Xromning xossalari. 
Xrom – kumush rang juda qattiq metall. 
Uning solishtirma og‗irligi 7,16; suyuqlanish temperaturasi 1910
0
C; 
qattiqligi NV/100; kengayish koeffitsiyenti 75.10
-8
. 
Galvanik usulda cho‗yan, po‗lat, temir, mis, latun va alyuminiy 
qotishmalari xromlanishi mumkin. Bunday metallarga qoplangan xrom 
qotlamining qalinligi 0,001 dan 0,5mm ga yetadi, hatto, undan ortiq 
bo‗ladi. Detallar yuzasiga xrom qoplash protsessini juda aniq rostlash 
mumkin. Juda yupqa qilib qoplangan xromning elastikligi yuqori 
bo‗ladi. Sirti yupqa xrom qatlami bilan qoplangan metallni shtamplasa 
ham bo‗ladi. Xrom qatlami odatdagi atmosferaviy sharoitda va odatdagi 
haroratda deyarli oksidlanmaydi va organik kislotalar ta‘siriga chidamli 
bo‗ladi. Xrom qoplangan yuzaning aks ettirish xususiyati ko‗zga 
ko‗rinadigan spektrning 70 protsentiga yaqin (kumushniki 90 %, 
nikelniki esa 60%); xrom qoplangan yuzaning yaltiroqligi kumush va 
nikel qoplangan yuzalarnikiga qaraganda ancha uzoq vaqt saqlanadi; 
xrom qoplangan yuza yeyilishga yaxshi qarshilik ko‗rsatadi, uning bu 
xossasi qoplanma qalinligi 0,10 mm dan oshmaganda ayniqsa yuqori 
bo‗ladi. 
Xromlash
jarayoni ko‗pi bilan 0,25...0,3 mm yeyilgan detallarni 
tiklashda, shuningdek, zanglashdan saqlash uchun qo‗llaniladi. Vallar, 
o‗qlarning ishchi sirtlari, dumalash podshipniklari o‗tqaziladigan sirtlar 
va boshqa detallar xromlash usulida tiklanadi. Xromli qoplamalar 

---

178 
ko‗kimtirroq rangda bo‗ladi. Detalga yotqizilgan xrom qattiqligi 
800...1000 NV, yeyilish va zanglashga qarshiligi katta bo‗ladi. Xrom 
bilan tiklangan detallarning xizmat muddati ish sharoitlariga qarab 4...10 
marta oshadi. Xromli qoplamalarni xom va toblangan po‗latlarga 
yotqizish mumkin (9.2-rasm). 
Xromlash texnologik jarayoni detallarni xromlashga tayyorlash, 
xususan, xromlash, xromlangan detallarni yuvish, zarur bo‗lsa, mexanik 
ishlov berishdan iborat. Xromlashga tayyorlash detallarni kir, moy va 
zangdan tozalash, silliqlash, ishqorli qaynoq eritmada (kalsiy oksidi va 
magniy oksidining aralashmasida) yuvish, ishqalash, qaynoq va sovuq 
suvda yuvish, xromlanmaydigan joylarni berkitish, detallarni osmaga 
o‗rnatish, elektrolitik yog‗sizlantirish kabilardan iborat. Detalning 
tiklanadigan sirti to‗g‗ri geometrik shaklga keltiriladi, chizilgan va 
tirnalgan joylar yo‗qotilib, g‗adir-budurligi 0,63...0,16 mkm ga 
keltiriladi. Detallar yuvish tog‗aralarda va qo‗lda yuviladi hamda g‗adir-
budurlik darajasiga qarab tanlangan jilvir tosh bilan silliqlanadi.
Mexanik
ishlov berishda har tomondan olingan qatlam qalinligi 
0,25 mm dan oshmasligi kerak. Detalning xromlanmaydigan joylari 
saponlak, selluloid, tasma va boshqalar bilan berkitiladi, teshiklar esa 
qo‗rg‗oshin tiqinlar bilan yopiladi, xromlanadigan sirtlar maxsus pastasi 
surtilib, elastik jilvir toshlar bilan yoki maydonli jilvir qog‗oz bilan 
tozalanadi. Xromlashga tayyorlangan detal osmalarga o‗rnatiladi va 
tog‗orada elektrolitik yog‗sizlantiriladi. Elektrolit tarkibi 50 g o‗yuvchi 
natriy, 1ga 1 suvdan iborat; yog‗sizlantirish tartibi; tok zichligi 5 
A/dm
2
, elektrolit harorati 15...20°C, elektrolitda tutib turish vaqti 1...2 
minut. Yog‗sizlantirish sifati sirtlarning suvga xo‗llanishiga qarab 
aniqlanadi. Oksid parda yotqiziladigan xromning asosiy detalga 
mustahkam yopishishiga to‗sqinlik qiladi. Oksid pardasi N
2
0 ning 5% li 
eritmasida yoki tarkibi 100 g xrom angidrid, 2...3 g sul‘fat kislota, 1ga 
1 suvdan iborat elektrolit qo‗shlilgan tog‗orada ketkaziladi. Ish tartibi: 
tok zichligi 5 A/dm
2
, elektrolit harorati 15...20°C, kuchlanish 4...5 V, 
tutib turish vaqti 1 minutgacha boradi. Dekopirlashda detal anod bo‗ladi. 
Dekopir- lashdan keyin detal oqar suvda yuviladi. Galvanik qoplashda 
ishlatiladigan hozirgi uskunalar tokning zichligini, elektrolitning 
konsentratsiyasini, qoplama qalinligini, elektrolitning haroratini, sathi va 
tarkibini, tokni yo‗naltirish vaqtini rostlash imkonini beradigan 
avtomatik qurilmalar bilan jihozlanadi. 

---

179 
Detallar xrom angidridi va sulfat kislotaning suvdagi eritmasidan 
iborat bo‗lgan elektrolitda xromlanadi (9.2, a-rasm). Bunda anod sifatida 
qo‗rg‗oshin taxtasi 4 dan, katod sifatida detal 3 ni o‗zidan foydalaniladi. 
Vanna 2 ni himoyalash maqsadida uning ichiga qo‗rg‗oshin qatlami 1 
qoplanadi va unga kerakli eritma solinadi. Anod va katodga o‗zgarmas 
tok generatordan beriladi. Reaksiya ta‘siri natijasida hosil bo‗lgan 
zaharli gazlar quvur 5 orqali so‗rib olinadi (9.2, a-rasm).