Transport vositalari detallarining ishlash qobiliyatini tiklash I. B. As q arov

Toliqib yeyilish
– ko‗pincha dumalash podshipniklari va 
shesternya tishlarining ishqalanish sirtlarida sodir bo‗ladi. Metallning 
eng katta oquvchanlik darajasidan oshuvchi katta solishtirma 
qaytariluvchan-uzgaruvchan nagruzkalar ta‘sirida mikroplastik siqilish 
deformatsiyasi sodir bo‗ladi va sirt qatlamlari puxtalanadi. Natijada 
mikro va makrodarzlar vujudga keladi, ishlagan sari bular kattalashib, 
metall zarrachalarining qatlam - qatlam bo‗lib ko‗chib tushishiga sabab 
bo‗ladi. Bir-biriga tegib turgan sirtlarda alohida-alohida hamda gruppa 
tarzida chechaksimon chuqurcha va o‗yiqchalar paydo bo‗ladi. O‗yiqlar 
chuqurligi metall xossalariga, solishtirma bosim kattaligiga va bir- biriga 
tegib turgan sirtlar o‗lchamiga bog‗liq. Toliqib yeyilish sezilarli darajada 
paydo bo‗lgandan keyin avariya holati tez yuz beradi. Podshipniklar va 
tishli uzatmalarni aniq montaj qilish va ularni to‗gri moylash toliqib 
yeyilishga qarshi kurash choralari hisoblanadi. 
Fretting yeyilish
–
kichik tebranma nisbiy siljishlar vaqtida bir-
biriga urinuvchi sirtlarda sodir bo‗ladi. Yeyilishning bu turi sirtlarning 
boltli birikmalari bo‗shashganda, shuningdek, katta dinamik va zarbiy 
nagruzkalar bo‗lmaganda sodir bo‗ladi. Boltli birikmalarni o‗z vaqtida 
tekshirish va burab mahkamlash bu turdagi yeyilishni unumli 
kamaytirish choralari hisoblanadi. 
Qadalishdagi yeyilish
 – 
ishqalanishda to‗xtab qolish, materialning 
chuqur yulinib chiqishi, uning bir ishqalanish sirtidan ikkinchi 
ishqalanish sirtiga o‗tishi va vujudga keladigan notekisliklarning tutash 
sirtga ta‘siri oqibatida sodir bo‗ladi. Yeyilishning bu turi birinchi va 
ikkinchi turdagi to‗xtab yeyilishga ajratiladi. 
Birinchi turdagi qadalib yeyilish kichik tezlik (1,0 m/s) bilan 
ishlaydigan sirtlar ishqalanganda, chegaraviy moylashda, shuningdek 
sirtlarning tegish joylarida katta nagruzkalarda sodir bo‗ladi. Ishqala-
nuvchi sirtlarning ayrim chiqiqlari orasida tishlashib qolish joyida katta 
nagruzka ta‘sirida metallar bog‗lanishi va puxtalanishi sodir bo‗ladi. 
Siljishda uncha katta bo‗lmagan sirtdan qirindi yulinib chiqadi yoki 
puxtalangan uchastka uni tirnaydi. Birinchi turdagi qadalib yeyilishga 
ishqalanish koeffitsiyentining ancha kattaligi, ko‗p miqdorda issiqlik 
ajralib chiqishi va juda tez siljish sabab bo‗ladi. 

---

23 
Ikkinchi turdagi qadalib yeyilish katta tezlikda ishqalanishda, 
chegaraviy moylashda va solishtirma kuchlanishlar katta bo‗lganda sodir 
bo‗ladi. U sirt qatlamlarida temperaturaning tez oshishi va ularning 
egiluvchanligi tobora oshishi bilan xarakterlanadi. 
Sirtlarga ishlov berishda yuqori klass g‗adir-budurlikka va 
geometrik to‗g‗ri shakl hosil qilishga erishish, himoya oksidlash 
pardalari vujudga keltirish va moylash sharoitlarini yaxshilash to‗xtab 
yeyilishni kamaytirishning unumli choralari hisoblanadi. Tayyorlash 
yoki ta‘mirlashdan keyin ishning boshlang‗ich davrida chiniqtirish 
rejimlariga rioya qilish, shuningdek, butun ishlatish jarayonida 
nagruzkaning ortishiga yo‗l qo‗ymaslik shular jumlasiga kiradi.