Transport vositalari detallarining ishlash qobiliyatini tiklash I. B. As q arov

Ultratovush ta’sir ettirish – 
bu usul metallda ultratovush tebra-
nishlari tarqalib, metallning yaxlitligini buzuvchi nuqsonlar (yoriqlar, 
kemtiklar va boshqalar) dan qaytish hodisasiga asoslangan. Ultratovush 
ta‘sir ettirish usulini birinchi bo‗lib prof.S.Ya.Sokolov qo‗llagan (4.6-
rasm). 

---

73 
Detallarni ultratovush ta‘sir ettirib nazorat qilish uchun 
pezoelektrik effekt ishlatiladi. Detallar ultratovush ta‘sir ettirish usulida 
ikki xil usul bilan: tovush paydo bo‗lish usuli va impulsiv aks-sado 
paydo qilish bilan nazorat qilinishi mumkin. 
 
 
 
4.6-rasm. Lyuminessensiyaviy defektoskop va uning ishlash sxemasi
:
1-reflektor; 2-ultrabinafsha nurlar filtri; 3-simobkvartsli lampa; 
 4-yuqori kuchlanishli transformator; 5-kuch transformatori. 
Tovush paydo bo‗lish usuli (4.7-rasm) qo‗llanilganda nuqson 2 
nurlatgich 1 bilan priyomnik 3 orasidagi detal 4ga ultratovush yuborish 
yo‗li bilan payqaladi. 
Detallar tovush paydo bo‗lish usuli bilan nazorat qilinadigan 
ultratovushli defektoskopning ishlash tarzi 4.8-rasmda ko‗rsatilgan. 
Bunda ultratovush generatoridan (1) nurlanadigan birinchi pezoelektrik 
plastinka (2) ga potentsiallarning o‗zgaruvchan ayirmasi uzatiladi: shu 
sababli plastinka tebrana boshlaydi.
4.7-rasm. Detaldagi nuqsonni tovush ta’siri yordamida aniqlash: 
1-nurlatgich, 2-nuqson, 3-nurni qabul qiluvchi, 4-detal. 

---

74 
Bu plastinka (2) nazorat qilinayotgan detalga (3) zich qilib tigizilsa 
tebranishlar detalga ultratovush to‗lqinlari tarzida uzatiladi. Agarda 
detalda nuqson mavjud bo‗lsa, nurlatgich yuborgan ultratovush tulqinlari 
(4) nuqson (6) dan qaytib, ikkinchi pezoelektrik plastinka (5) ning qabul 
qilgichiga o‗tmaydi yoki qisman o‗tadi. Natijada qayd qiluvchi asbob (7) 
dagi strelka qisman ko‗tariladi (agar nurlar qisman qaytsa) yoki qimirla-
maydi (agar nurlar to‗liq qaytsa).