Transport vositalari detallarining ishlash qobiliyatini tiklash I. B. As q arov

 
9.1-rasm. Galvanik jarayon chizmasi. 

---

175 
Galvanostrategiyada katod vazifasini yuzasi qoplanadigan detal 
anod vazifasini esa, ko‗pchilik hollarda, metall o‗taydi. Galvanik 
vannalar uchun erimaydigan va eriydigan anodlar ishlatiladi. 
Erimaydigan anodlar jumlasiga qo‗rg‗oshin, ko‗mir platina va shu kabi 
metallar, eriydigan anodlar jumlasiga esa temir, mis kabi metallar kiradi. 
Miqdoriy jihatdan, elektroliz protsessi Faradeyning quyidagi 
qonunlariga bo‗ysinadi: 
- elektroliz vaqtida ajralib chiqqan moddalarning og‗irlik miqdori 
eritmada o‗tgan elektr miqdoriga to‗g‗ri proporsional; 
- elektrodlarda bir xil miqdordagi elektr ta‘siri natijasida hosil 
bo‗lgan har xil moddalarning og‗irlik miqdorlari ularning ekvivalent 
og‗irliklariga proporsional. 
Elementning ekvivalent og‗irligini chiqarish uchun atom og‗irligini 
valentligiga bo‗lish kerak. Gramm hisobida ifodalangan ekvivalent 
og‗irligi gramm-ekvivalent deyiladi. Texnikada amaliy hisoblar uchun 
elektr miqdori, odatda amper-soat (a, s) bilan ifodalanadi. Elektrolitdan 
bir soat mobaynida bir amper elektr toki o‗tkazilganda katodda o‗tirib 
qolgan metall miqdori (gramm hisobida) elektrokimyoviy ekvivalent 
deyiladi. Shunga ko‗ra, Faradeyning ikkala qonuni quyidagi formula 
bilan ifodalash mumkin: 
;
cit
G

,
it
G
c

bu yerda G – amalda ajralib chiqqan metall miqdorining nazariy 
yo‗l bilan hisoblab topilgan miqdoriga nisbati tok bo‗yicha chiqish 
deyiladi. Elektr toki qiymatining qoplanayotgan yuza birligiga nisbatan 
tokning zichligi deb ataladi va D
k 
bilan belgilanib, a

dm
2 
hisobida 
ifodalanadi. 
Vannaning 
qoplash 
xususiyati 
deganda 
katoddagi 
chukurchalarning metal bilan qanchalik to‗la qoplanganligi tushuniladi. 
Vannaning sochish xususiyatida metallarning katod yuzasiga miqdoriy 
jiqatdan taqsimlanishini ko‗rsatsa, qoplash xususiyati detalning turli 
qismlarida qoplam bor-yo‗qligini ko‗rsatadi. 
Elektroliz ma‘lum 
t
vaqt davom etganda katod sirtiga o‗tirgan 
metallning 
h 
qalinligi quyidagi formuladan topiladi:
,
1000
j
a
D
c
h
к





---

176 
bu yerda 
к
к
S
i
D

– tokning zichligi a

d 
m
2
; S
k
– katodning yuzi
d 
m
2
; j – cho‗ktiriladigan metallning zichligi 
g

sm
2
; 

– metallning tok 
bo‗yicha chiqishi,%,
Ba‘zi metallarning elektrokimyoviy ekvivalentlari va tok bo‗yicha 
chiqishi 10.1-jadvalda keltirilgan. 
Galvanik qoplamalarning qoplash texnologik jarayoni asosan uch 
guruh operatsiyadan iborat bo‗ladi: 
- detallar yuzasini qoplashga tayyorlash; 
- yuzani qoplash; 
- yakunlovchi ishlov berish. 
 
9.1-jadval 
M
et
al
l 
El
ek
tr
o
li
t 
Io
n
lar
A
to
m 
o
g‗
ir
li
g
i 
El
ek
tr
o
-
k
im
y
o
v
iy
ek
v
iv
al
en
t,
g

a.
s 
M
et
al
ln
in
g
zi
ch
li
g
i 
g

sm
2
O‗tirish 
qalinligi,1a.s

mk 
M
et
al
ln
in
g
t
o
k
b
o‗
y
in
ch
a 
ch
ik
is
h
i,%
Naza-
riy 
Ama-
liy 
Xrom
Temir 
Nikel 
Mis
Rux
Kislo-
tali 
---―--- 
---―--- 
---―--- 
---―--- 
S
r
6Қ 
F
1Қ 
N
12Қ 
C
u
2Қ 
Z
n
2Қ 
52,01 
55,84 
58,69 
63,57 
65,38 
0,323 
1,643 
1,095 
1,186 
1,220