Transport vositalari detallarining ishlash qobiliyatini tiklash I. B. As q arov

 
13.2. Tiklangan detallarni sifat ko‘rsatkichlari 
 
Tiklangan detallar sifat ko‗rsatkichlari yangi detallar sifat ko‗rsat-
kichlariga mos kelishi yoki maksimal yaqin bo‗lishi kerak. Bu asosan
ularning yeyilishi va korroziya bardoshligiga, toliqish mustahkamligiga, 
bikirligiga va h.k.larga ta‘lluqlidir. Tiklangan detallar tiklanish tavsifi 
va usuliga ko‗ra quyidagi qo‗shimcha ko‗rsatkichlarga ham ega 
bo‗ladi, chunonchi qoplamaning asos bilan ishlash mustahkamligi, 
qoplamaning g‗ovakligi va strukturasi qoplam qattiqligi kabi 
ko‗rsatkichlar. 
Sifatning umumlashma ko‗rsatkichi yakka ko‗rsatkichlar (har bir 
ko‗rsatkich salmog‗ini hisobga olgan holda) yig‗indisidan iborat bo‗ladi: 
,
СК
а
CK
i
n
1
i
i
ум



bu yerda 
,
СК
,
CK
i
ум
– mos holda umumlashma va yakka ko‗rsat-
kichlar, 
i
a
i

-nchi ko‗rsatkichning salmoqlilik koeffitsiyenti. 
Sifatning integral ko‗rsatkichi buyumning samaradorligini bildiradi 
hamda buyumni ishlatishdan yuzaga keladigan foydali samara yig‗in-
disining buyumni tayyorlashga va uni ishlatishga sarflangan xarajatlarga 
bo‗lingan nisbatini ifodalaydi: 
в
в
и
З
/
Т
CK

bu yerda 
в
Т
– ishlatishdan yuzaga keladigan samara; 
в
З
– buyumni
tiklashga va uni ishlatishga ketadigan sarflar. Buyumning foydali 
samarasi deganda u bajaradigan ish yoki resurs tushiniladi. 
Bir vaqtning o‗zida mashinalarni qo‗shimcha moslamasdan yig‗ish 
(yoki ta‘mirlashda almashtirish) imkoni bilan birga samarali maqbul 
foydalanish ko‗rsatkichlari hosil qiladigan funksional o‗zaro almashi-
nuvchanlik detal vazifasining kompleks ko‗rsatkichi bo‗ladi. Bunda 
ayrim-ayrim tayyorlashda (tiklashda) detallarning funktsional parametr-

---

263 
lari bilan bu ko‗rsatkichlarning bog‗liqligi mashinalarni ishlatishda 
ruxsat etilgan ko‗rsatkichlardan chetga og‗ishlar va ularning aniqligini 
kafolatlovchi zaruriy zahira asosida belgilanishi kerak. 
Tiklangan detallarining tavsiya etiladigan sifat ko‗rsatkichlari 
ishlatilish, ishonchlilik, texnologiklik, tiklanish darajasi, xavfsizlik, 
tejamlilik va estetik ko‗rsatkichlarni o‗z ichiga oladi (13.2-jadval). 
Ifodalovchi xossalar soniga qarab sifat ko‗rsatkichlari yakka 
(buyumning bitta xossasini ifodalovchi) va kompleks (buyumning ikkita 
va undan ortiq xossalarini ifodalovchi) turlarga bo‗linadi. Kompleks 
sifat ko‗rsatkichining xususiy holda umumlashgan va integral sifat 
ko‗rsatkichlaridir. 
Detallarning ishlatilish yakka ko‗rsatkichlariga geometrik, fizik-
mexanikaviy, kimyoviy, tuzilish parametrlari, sirtqi qatlamning 
parametrlari, detal massasi va uning muvozanatlanganligi hamda 
uzoqqa chidashlik, ta‘mirlashga yaroqlilik va saqlanuvchanlik kiradi.