Transport vositalari detallarining ishlash qobiliyatini tiklash I. B. As q arov

Detallarni ishlash imkonyatini ezg‘ilash (naqotka) usuli bilan 
tiklash. 
Detal metalini rolikning tishlari yordamida ezg‗ilab siqib 
chiqarish yo‗li bilan uning sirtqi diametrini kattalashtirish yoki ichki 
diametrini kichiklashtish ezg‗ilash deyiladi. Ezg‗ilashda, hosil qilingan 
yangi yuzaning strukturasi buzilmagan holda yuk ko‗tara olish xususiya-
tining eng kam o‗zgarishi, tayanch yuzasi esa iloji boricha saqlanishi 
kerak. 
Bu 
talablar 
quyidagi 
uchta 
shart 
bajarilgandagina 
qanoatlantirilishi mumkin. 
Birinchi shart – ezg‗ilashda detal yuzasida hosil bo‗ladigan 
taroqchaning balandligi ezg‗ilash qadamiga va ezg‗ilash tishining 
o‗tkirlik burchagiga qarab qabul qilinishi kerak: 
...,
2
...
4
3
2
1
мм
ctg
t
L













bu yerda 
1

– ishlash imkoniyati tiklanayotgan detalning bir tomonga to‗g‗ri 
kelgan yeyilish qiymati, mm;
2

– detalning ishlash imkoniyatini tiklaguncha bo‗lgan ovalligi, 
mm;
3

– detalning ishlash imkoniyati tiklaguncha bo‗lgan tepishi, mm; 
4

– jilvirlash uchun qoldirilgan qo‗yim,
t
– ezg‗ilashning qadami mm;

– ezg‗ilash tishining o‗tkirlik burchagi, grad;

– tajriba yo‗li bilan aniqlangan tuzatish koeffitsiyenti, bu 
koeffitsiyent o‗rta hisobda 0,1 ga teng qilib olinadi. 
Ikkinchi shart – ezg‗ilashning qadami naqotkalangan diametriga 
karrali bolishi lozim; 
,
0
мм
d
пt


bu yerda 
p – ezg‗ilash tishlarining soni;
t – ezg‗ilashning qadami, mm;
d
0
– ezg‗ilangan diametr(bu yerda yeyilgan detal diametri Dp dan 
ezg‗ilash tishining ikkilangan botish chuqurligini ayirishdan hosil 
bo‗lgan qoldiqqa teng), mm. 

---

103 
Uchinchi shart – tayanch yuzasining kamayishi detalning 
tiklanayotgan barcha yuzasining yarimidan ortiq bolmasligi zarur: 












2
2
2
5
,
0



tg
L
tg
t
L
,
bu yerda 

– tayanch yuzasining kamayish koeffitsiyenti. 
Ezg‗ilash usulida plastik materiallardan yasalgan detallarning ishlash 
imkoniyati tiklanadi. Qattiqligi (Rokvell bo‗yicha) 25-30 birlikdan ortiq 
bo‗lgan detal, ezg‗ilashdan oldin detalni yumshatilishi kerak. Metalni 
ezg‗ilash yo‗li bilan bo‗rttirish balandligi bir tomonga 0,2 mm dan 
oshmaydi. 
Detallar yuzasini ezg‗ilash uchun, tishlarning qadami 1,5-1,8 mm 
keladigan, dumalash podshipnigida aylanadigan rolikdan foydalanish 
tavsiya etiladi. Diametri 25 mm li standart rolik vositasida qattiqligi 
NV/270-300 bo‗lgan 40X rusmli po‗latdan yasalgan detal yuzasini 
ezg‗ilash, moslama roligining tishini o‗tkirlik burchagi 60-70
0
C bo‗lib, 
detalni aylanish tezligi 15 m (min, bo‗ylama surish qiymati 0,6mm (ayl 
va ko‗ndalang surish qiymati 0,1 mm (ayl rejimlarda o‗tkazilganda, 
uning tayanch yuzasi eng oz kamayadi. 
Yeyilgan detallarni ezg‗ilashda oldin, ular yeyilish qiymatining 
katta-kichikligiga qarab guruhlarga ajratiladi. Bunda har qaysi guruhga 
kiritilgan o‗lchamlarning intervali ko‗pi bilan 0,05 mm bo‗lishi lozim. 
Har qaysi o‗lcham guruhi uchun, yeyilish qiymati va jilvirlash uchun 
qoldirilgan qo‗yim hisobga olinib, taroqchaning balandligi belgilanadi. 
Taroqchaning balandligi ezg‗ilash tishi balandligining yarimidan ortiq 
bo‗lmasligi kerak. 
Agar taroqchaning balandligi ma‘lum buo‗lsa, ezg‗ilash qadamini 
va tishlari sonini aniqlash mumkin. Ezg‗ilash tishlari soni butun son 
bo‗lishi shart; tishlar sonining qiymati kasrli chiqsa, u butun songacha 
yaxlitlanadi va diametrining o‗lchami tishlarning yaxlitlangan soni 
asosida qayta hisoblab topiladi. 
Ezg‗ilash vaqtida ezg‗ilanayotgan yuzaga mashina moyi berib 
turiladi. Ezg‗ilash chuqurligi to‗la bo‗lishi uchun, ikkala tomonga 
bo‗ylama surishda rolik metall bilan tishlashib turishi shart. Agar yuzada 
galtellar bo‗lsa, u holda yuza galtel boshlangan joydan kamida 5 mm 
naridan ezqilanadi. Ko‗pi bilan 7 MPa solishtirma bosim ta‘sir ostitida 
ishlaydigan detallarning yeyilgan yuzalari ezg‗ilash usuli bilan tiklanadi. 

---

104 
Bundan ortiq nagruzka tushadigan detallarning ishlash imkoniyati bu 
usul bilan tiklab bo‗lmaydi. Ezg‗ilangan yuzalarning yeyilishiga 
chidamliligi silliq yuzalarnikiga nisbatan 75-80% ni tashkil etadi, 
toliqishdagi mustahkamligi esa 10-12% ortiq bo‗ladi.