Transport vositalari detallarining ishlash qobiliyatini tiklash I. B. As q arov
Detallarni ishlashida sodir bo‘layotgan jarayonlar, ishqalanish
Yüklə 8,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.3. Detallarni ishlashida sodir bo‘layotgan jarayonlar, ishqalanish va moylash turlari O‗zaro tutashuvda bo‗lgan jismlarning bir-biriga nisbatan harakat- lanishi natijasida sodir bo‗ladigan tangensial qarshilik ishqalanish (ishqalanish kuchi) deb ataladi. Ishqalanish ichki va tashqi turlarga bo‗linadi. O‗zaro tutashgan ikki jismning nisbiy harakatiga qarshilik tashqi ishqalanish deyiladi. Tashqi ishqalanish jismlarning tashqi tuta- shish yuzasidagi o‗zaro ta‘siriga bog‗liq bo‗lib, mazkur jismlarning ichki holatiga bog‗liq emas. Ishqalanish hodisasini tahlil qilishga urinish dastlab Aristotel tomonidan boshlangan. U o‗tkazgan tajribalariga tayangan holda ko‗rsatib o‗tadiki, har qanday, shu jumladan, real jismlarning gorizontal tekislikdagi tekis harakati doimo tashqi qarshilikka uchraydi, shu bilan birga u jismning og‗irligiga bog‗liq degan xulosaga keladi. Ishqalanish hodisasini o‗rganishga Leonardo da Vinchi katta hissa qo‗shdi. U abadiy motorni yaratish mumkin emasligining sabablaridan biri ishqalanishning mavjudligi, deb talqin qiladi. Birinchi bo‗lib Leonardo da Vinchi ishqalanish koeffitsiyenti degan tushunchani kiritdi, ishqalanish kuchining ishqalanuvchi yuzalarning materialiga, ularga ishlov berish turiga, yuklanishga bog‗liqligini, shuningdek, uni ishqalanuvchi yuzalar orasiga roliklar o‗rnatish yoki moy kiritish yo‗li bilan kamaytirish mumkinligini ko‗rsatdi. Tashqi ishqalanish deb sirtlarning bir-biriga urinib tegish zonalaridagi ikkita jism orasida sodir bo‗ladigan nisbiy siljishga nisbatan vujudga keladigan qarshilikka aytiladi. Ishqalanish kuchi bir jismning ikkinchi jism sirtida shu jismlar orasidagi umumiy chegaraga tangensial yo‗nalgan tashqi kuch ta‘sirida 13 nisbiy siljiganda vujudga keladigan qarshilik kuchidan iborat. Ishqalanish kuchini kamaytirish uchun ishqalanish sirti moylash materiali bilan moylanadi. Avtomobil ishlashi natijasida uning yuqoridagi ko‗rib o‗tilgan parametrlari o‗zgarib boradi. Uning agregatlarining holati o‗zgaradi yoki avtomobilni agregat va qismlarini ta‘mirlash lozim bo‗lib qoladi. Bir jism tarkibidagi qismlarda sodir bo‗ladigan va ularning nisbiy harakatiga qarshilik qiluvchi ishqalanish ichki ishqalanish deb ataladi. Bunday ishqalanish, asosan, suyuqlik va gazlarda namoyon bo‗ladi. Ichki ishqalanishga misol tariqasida V- tezlik bilan tekis harakat qiluvchi qo‗zg‗almas plastinka A ga nisbatan parallel va plastinka B ta‘sirida harakat qiluvchi suyuqlikni ko‗rsatishimiz mumkin (1.4- rasm). Ichki ishqalanish ta‘sirida A va B plastinkalar yaqinidagi suyuqlik zarrachalarining tezligi tegishli plastinkaning tezligiga mos kelishi kuzatiladi, ya‘ni harakatlanuvchi plastinka B yaqinida suyuqlik zarrachalarining tezligi eng katta, qo‗zgalmas plastinka A yaqinida esa eng kichik bo‗ladi. Yüklə 8,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|