Tüm Detaylarıyla Namaz

Cuma Namazına Gitme Adabı

Cuma günü bunca özelliklere sahib bir gün olduğuna göre bu büyük fazilete gereken dikkati göstererek mükafatı elde etmek için gayret eden, tembelliğe ve gaflete yenik düşmeyerek tevbe etmekte elini çabuk tutan kimselere Allah mükafatlarını verecektir.

1. Cuma namazını kılmak üzere mescide giden kimsenin iyice temizlenmesi gerekir. Çünkü yüce Allah: "Gerçekten Allah çokça tevbe edenleri de sever, çokça temizlenenleri de sever." (el-Bakara, 2/222) diye buyurmaktadır. Temizlik, süslenmek ve koku sürünmek ile en güzel hal ve en parlak bir surette oraya gitmeli, en güzel elbiselerini giyinmelidir. Çünkü yüce Allah şöyle buyurmaktadır: "Ey Âdem oğulları! Her mescidde ziynetinizi alın, yiyin, için, israf etmeyin." (el-A’raf, 7/31) Daha sonra sükûnet ve vakar ile camiye gitmek üzere çıkar. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in şu buyruğu dolayısıyla parmaklarını birbirine geçirmez: "Sizden herhangi bir kimse güzelce abdest alır, sonra mescide gitmek üzere çıkarsa sakın parmaklarını birbirine kenetlemesin. Çünkü o namazda demektir."⁴⁶³

Ayrıca İmam Ahmed Musned'inde Ebu Eyyub el-Ensari'den şöyle dediğini rivâyet etmektedir: Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem'i şöyle buyururken dinledim: "Bir kimse cuma günü gusleder ve eğer varsa koku sürünür, en güzel elbiselerini giyinir, sonra da sükunet ve vakar ile çıkarsa nihayet mescide vardığında eğer fırsat bulursa iki rekât namaz kılıp, kimseye de eziyet vermeyerek imamı (hutbe vermek üzere) çıktığında dikkatle dinler ve nihayet namaz kılarsa bu (kıldığı namaz) ile öbür cuma arasındakiler için bir keffaret olur."⁴⁶⁴

İnsanın namaz kılmak üzere gitmesi -bu husustaki emir dolayısıyla- gerekir. İlim adamları; "Ey iman edenler! Cuma günü için çağrıda bulunulduğunda Allah'ın zikrine koşun." (el-Cum'a, 62/9) buyruğunda geçen "sa'y: koşmak"ın anlamı hususunda üç ayrı görüş ileri sürmüşlerdir:

a. Bundan kasıt niyettir. Yani kalblerin koşmasıdır. Koşmanın başlangıcı ve en büyük maksadı da budur.

b. Maksat ameldir. Yani yüce Allah'ı anmak üzere gitmek için gusletmek, taranmak, yağ ve koku sürünmek, güzel elbiseler giyinmekle süslenmek kabilinden hazırlık olacak şeyleri yapınız, demektir.

c. Maksat ayaklar üzerinde koşmaktır. Bu da en faziletlisidir; fakat bu şart değildir. İbnu'l-Arabî der ki: "Âyetin zahiri hepsinin vacib olmasını ifade etmektedir; fakat bunların müstehab oluşlarına dair deliller, vacib olduklarına dair delillerden daha güçlüdür."⁴⁶⁵

2. İnsanın mescide gitmeden önce kötü kokulardan uzak durması gerekir. Çünkü Câbir Radıyallahu anh'dan rivâyete göre Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyurmuştur: "Kim sarımsak yahut soğan yerse bizden de uzak dursun, mescidimizden de uzak dursun ve evinde otursun."⁴⁶⁶ Pırasa, turp ve buna benzer melekleri ve namaz kılanları rahatsız edecek şekilde kötü kokusu bulunan yiyecekler de sarımsak ve soğana benzer şeylerdendir. Sigara ve benzeri yüce Allah'ın haram kıldığı pis şeylerin bunların kapsamına girmesi ise öncelikle sözkonusudur.

3. Cuma günü dolayısıyla ağzı temizlemek, dişlerin arasındaki yemek artıklarını ayıklamak da meşrû’dur. Böylelikle ağzın kokusu hoş olur. Diğer taraftan Ebu Umame'den gelen rivâyete göre Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyurmuştur: "Misvak kullanınız. Çünkü misvak ağzı temizleyicidir, Rabbi razı edicidir. Cebrail bana geldiği her seferinde mutlaka misvak kullanmayı bana tavsiye etmiştir. O kadar ki; bana ve ümmetime farz kılınacağından korktum ve eğer ben ümmetime zorluk vereceğimden korkmamış olsaydım, misvakı onlara farz kılardım. Şüphesiz ben çok misvak kullanırım. O kadar ki, ağzımın ön taraflarını yıpratacağından korktum."⁴⁶⁷

Evinden çıktığı vakit bu hususta vârid olmuş duaları okuması gerekir. Bu dualardan birisi de Enes b. Malik Radıyallahu anh'ın naklettiği rivâyettir. Buna göre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyurmuştur: "Kişi evinden çıkıp da (bismillahi tevekkeltu alallahi ve lâ havle ve lâ kuvvete illâ billahi: Allah'ın adı ile, Allah'a tevekkül ettim, Allah ile olmadıkça hiçbir şeye güç ve takat yetirilemez, diyecek olursa, o vakit: Hidayete iletildin, Allah sana yeter ve sen (korkulan şeylerden) koruma altına alındın, denilir. Bunun üzerine şeytanlar onun önünden kenara çekilirler. Bir diğer şeytan ona: Hidayete iletilen, kendisine yeterli gelinen ve korunan bir kimseye sen ne yapabilirsin?" der.⁴⁶⁸

Um Seleme Radıyallahu anha'dan şöyle dediği rivâyet edilmiştir: Peygamber benim evimden çıktığı her seferinde mutlaka gözünü semaya doğru kaldırır ve şöyle derdi:

Allah'ım, sapmaktan, saptırılmaktan, ayağımın kaymasından, kaydırılmasından, zulmetmekten, zulmedilmekten, bilgisizlik etmekten, bana karşı bilgisizlik edilmesinden sana sığınırım, derdi."⁴⁶⁹

Mescide ulaştı mı sağ ayağı ile girer ve nakledilmiş bir dua okur. Abdullah b. Amr b. el-Âs'dan rivâyete göre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem mescide girdi mi şöyle derdi: "

Kovulmuş şeytandan O pek büyük olan Allah'a, O'nun kerim zatına, ezeli saltanat ve egemenliğine sığınırım." (Hadisin ravilerinden Ukbe kendisine bu hadisi rivâyet eden Hayve'ye): Sadece bu kadarı mı (benden sana ulaştı)? dedi. Bu sefer (Hayve): Evet, dedi. (Ukbe) dedi ki: Bunu söyledi mi şeytan şöyle der: "Bu günün diğer bölümünde de, benden koruma altına alındı."⁴⁷⁰

Mescidden çıkmak istediği takdirde önce sol ayağını atar. Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem buyurdu ki: "Sizden herhangi bir kimse mescide girdi mi Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'e salât ve selam getirsin. Sonra:

Allah'ım, bana rahmetinin kapılarını aç, desin. Çıktığı vakit de:

Allah'ım, ben senden lütfu kereminden niyaz ederim” desin."⁴⁷¹

Mescide girdiği takdirde insanların üzerlerinden atlamasın. Safta kimsenin yerini daraltmasın, yahutta yer konusunda başkasıyla anlaşmazlık çıkarmasın. Oturacağı yere ulaştı mı kendisine yakın olana selam versin. İki rekât tahiyyetu'l-mescid kılmadan da oturmasın. Çünkü Ebu-Katade'den rivâyet edildiğine göre Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyurmuştur: "Sizden herhangi bir kimse mescide geldiği takdirde oturmadan önce iki rekât kılıversin."⁴⁷²

İlk safa kimseye sıkıştırmadan otursun. Eğer yer bulamazsa bir arkadaki safta otursun. Safların sağ tarafları daha faziletlidir. Âişe Radıyallahu anhâ'dan şöyle dediği rivâyet edilmiştir: Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyurdu: "Şüphesiz Allah ve melekleri safların sağ taraflarına salât getirirler."⁴⁷³

Mescidde oturdu mu parmaklarını birbirine kenetlemesi mekrûhtur. Çünkü o namazdadır. Parmaklarını çıtlatması da bu hükümdedir. Balgam çıkarmaz ve tükürmez. Allah'ın zikri ile meşgul olması gerekir.

Cumanın Sıhhat Şartları

1- Vakit: Yüce Allah: "Çünkü namaz mü'minler üzerine vakitleri belli bir farzdır." (en-Nisa, 4/103) diye buyurmaktadır. Dolayısıyla cuma namazı vaktinden önce, vaktinden sonra kılınırsa, icma ile sahih olmaz. Cuma namazının son vaktinin öğle namazının son vakti olduğunda da görüş ayrılığı yoktur.⁴⁷⁴

Cuma namazının zevalden sonra eda edilmesi hem daha faziletli, hem daha ihtiyatlıcadır. Çünkü Enes b. Malik Radıyallahu anh'dan şöyle dediği rivâyet edilmiştir: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem cuma namazını güneş (batıya doğru) kaydığı zaman kılardı.⁴⁷⁵

Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem'ın çoğu zamanlardaki fiilî uygulaması budur. Zevalden önce eda edilmesi hususunda ise, ilim ehli arasında görüş ayrılığı vardır.

2- Cemaat: Cuma namazı tek kişi tarafından kılınamaz. Çünkü Târık b. Şihâb'dan gelen rivâyete göre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyurmuştur: "Cuma her müslümana üzerine cemaat ile kılınması vacib bir haktır..."⁴⁷⁶

Cuma namazı için gerekli olan cemaat sayısının ne kadar olduğu hususunda ilim ehli arasında pek çok görüş ayrılığı vardır. Bu husustaki en sahih görüş imam ve beraberinde iki kişi olmak üzere üç kişidir. Buna göre bir köy ya da kasabada mükellef, hür, orada yerleşik üç erkek bulunduğu takdirde cuma namazını kılarlar, öğle namazını kılmazlar. Çünkü cuma namazının meşruiyetine ve farz oluşuna dair deliller onları da kapsar.

Cuma namazının kılınabilmesi için kırk kişinin varlığını şart koşmak, ilim ehlinden bir grubun görüşüdür. İmam Ahmed b. Hanbel -Allah'ın rahmeti üzerine olsun- bunlardandır. Fakat tercihe değer olan görüş bunun kırk kişiden az sayıda kimse ile kılınmasının caiz olduğudur. En az ise az önce geçtiği gibi üç kişidir... Kırk kişinin şart olduğuna dair hadis zayıftır. Nitekim bu hususu İbn Hacer Buluğu'l-Meram adlı eserinde açıklamış bulunmaktadır.⁴⁷⁷

Şeyhu'l-İslam İbn Teymiye şöyle demiştir: Cuma namazı üç kişi ile kılınabilir. Birisi hutbe okur, iki kişi de dinler. Bu aynı zamanda İmam Ahmed'den gelen rivâyetlerden birisi ve ilim adamlarından bir kesimin görüşüdür.⁴⁷⁸

Ebu Said el-Hudrî'den şöyle dediği rivâyet edilmiştir: Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem buyurdu ki: "Üç kişi oldukları takdirde onlardan birisi onlara imam olsun..."⁴⁷⁹ Cabir Radıyallahu anh'dan rivâyet edilen: "Sünnet her kırk ve daha fazla kişinin cuma namazı kılması şeklinde uygulanagelmiştir." şeklindeki sözü ise sahih değildir. Çünkü aslolan cuma namazının ikamet halindeki cemaate vacib oluşudur. Üç kişi ise cuma namazı kılmak kendilerine vacib olan bir cemaat teşkil ederler. Bu üç kişiden bu namazı düşürmeye dair bir delil yoktur. Onlardan bu namazı düşürmek ise kitabtan, sünnetten, icmadan, ashabın görüşünden ve hatta sahih bir kıyastan delili olmayan mücerred bir görüş ile tahakkümdür.⁴⁸⁰

3. Yerleşik olmak (yurt edinmek, istitan): Şeyhu'l-İslam dedi ki: Yapıları birbirine yakın, yaz ve kış bırakıp gitmedikleri yerlerde ikamet eden herbir topluluk arasında cuma namazı kılınır. Eğer onların yapıları adet edindikleri üzere toprak, tahta, kamış, hurma dalları, saz ve benzeri şeylerden yapılmış ise (bunlar yurt edinmiş, yerleşik kimseler sayılırlar). Çünkü binaların meydana geldiği parçalar ve malzemenin bu hususta herhangi bir etkisi yoktur. Aslolan onların yerleşik olmaları ve çadır ile çoğunlukla yağmur yağan yerler arasında gidip gelen ve çeşitli yerlerde taşınıp duran, taşındıkları vakit de evlerini de beraberlerinde taşıyanlar gibi olmamalıdırlar. İlim adamlarının çoğunluğunun görüşü budur.⁴⁸¹

İmam Ahmed göçebe kimselerden cuma namazının düşmesine onların taşınıp durmalarını illet (sebeb, gerekçe) göstermiştir.⁴⁸²

Bundan dolayı Medine çevresinde bulunan arab kabilelerine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem cuma namazı kılmalarını emretmemiştir.⁴⁸³

4. Cuma namazından önce iki hutbe verilmesi. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bunlara sürekli devam etmiştir. İbn Ömer Radıyallahu anh şöyle demektedir: "Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem ayakta hutbe verir, sonra oturur, sonra tekrar şimdi yaptığınız gibi ayağa kalkar (bir daha hutbe verir)di."⁴⁸⁴ Âişe Radıyallahu anha dedi ki: Cumanın iki rekât olması hutbeden ötürüdür.⁴⁸⁵

Hutbenin Şartları

İbnu'l-Kayyim dedi ki: Cumanın özelliklerinden birisi de yüce Allah'a hamd ve senâ ile şanını yüceltmenin, vahdâniyetine ve Rasûlüne risâlet ile şehadet etmenin maksad olarak gözetildiği; Allah'ın kullarına, Allah'ın günlerinin hatırlatıldığı, O'nun azab ile yakalayıp, intikamından sakındırıldığı, kendilerini Allah'a ve cennetine yaklaştıracak şeylerin tavsiye edilip, gazabına ve cehennemine yakınlaştıracak şeylerden vazgeçmelerinin hatırlatıldığı bir hutbenin verilmesidir. İşte hutbenin maksadı budur ve bunun için bir araya gelinir.⁴⁸⁶

Hutbenin Sıhhat Şartları

1. Namazdan önce verilmesi. Çünkü Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'den, onun halifelerinden miras alınan budur ve müslümanlar bunun üzerinde icmâ’ etmişlerdir.

2. Niyet. Çünkü Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem: "Ameller niyetler iledir..."⁴⁸⁷ diye buyurmuştur.

3. Allah'a hamdetmek. Çünkü Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyurmuştur: "Kendisine elhamdulillah diye başlanmayan herbir söz kesiktir."⁴⁸⁸ Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bütün hutbelerine Allah'a hamd ile başlardı.⁴⁸⁹

4. İki kelime-i şehadeti zikretmek. Şeyhu'l-İslam ve başkaları Allah'a hamd ve senâda bulunmayı, iki şehadeti getirmeyi ve hutbede öğüt vermeyi vacib (farz) görmüşlerdir.

5. Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem'e salât getirmek. Çünkü yüce Allah'ı zikretmeyi gerektiren herbir ibadet aynı şekilde Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem'i anmayı da gerektirir.

6. Bir âyet dahi olsa Kur'ân-ı Kerim'den bir şeyler okumak. Çünkü Câbir b. Semura şöyle demiştir: "Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in iki hutbesi olurdu. İkisi arasında otururdu. Hutbesin de Kur'ân okur ve insanlara hatırlatmalarda bulunurdu."⁴⁹⁰ Bir kaç âyet okumak ise müstehabtır. Çünkü Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'den böyle yaptığı nakledildiği gibi, bunun meşrûiyeti üzerinde icmâ’ vardır.⁴⁹¹ Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in hutbelerinden bellenenlerden görüldüğü üzere⁴⁹² o Kur'ân-ı Kerim'den (bölümler) ve Kaf suresini okuyarak çokça hutbe okurdu. Hârise b. en-Numan'ın bir kızından gelen rivâyete göre şöyle demiştir: "Ben Kaf suresini ancak Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem'in ağzından ezberledim. O her cuma bunu hutbe olarak okurdu..."⁴⁹³

7. Aziz ve celil olan Allah'a karşı takvâlı olmayı tavsiye etmek. İbnu'l-Kayyim'in naklettiğine göre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in hutbesi Allah'a, meleklerine, kitablarına, rasûllerine, ona kavuşmaya iman gibi iman esaslarını hatırlatır; cennet ve cehennemi, Allah'ın kendi dostlarına ve itaat edenlere hazırladıklarını, düşmanlarına ve masiyet edenlere hazırladıklarını dile getirir, onları Allah'a davet eder, insanların Allah'ı sevmelerine sebep teşkil eden nimetlerini hatırlatır, onun intikamından korkmalarını sağlayan günlerini hatırlatır, Allah'ı sevmeleri sonucunu verecek hususları, O'nu zikredip O'na şükretmeyi emrederdi. Böylelikle onun hutbesi, kalbleri iman ile, tevhid ile Allah'ı, O'nun âyetlerini, O'nun nimetlerini, O'nun günlerini bilmek, O'na zikredip, O'na şükretmeyi sevmekle dolar taşardı. Onu dinleyenler Allah'ı sevmiş, Allah da kendilerini sevmiş olarak (cumadan) dönerlerdi.⁴⁹⁴

8. Cuma için şart koşulan sayıdaki kişinin her iki hutbeden dinlemesi vacib olan miktarı dinlemek üzere hazır bulunmaları. Bu miktar da yüce Allah'a hamd, Rasûlüne salât ve selam, Allah'a karşı takvalı olmanın vasiyet edilmesi, Kur'ân'ı Kerim'den bir şeylerin okunmasıdır. Eğer uyumak, gafil olmak, sağırlık yahutta uzaklık gibi dinlemeye mani herhangi bir sebep varsa yine de hutbe sahih olur.

9. İki hutbenin peşpeşe verilmesi. İki hutbenin arasını yahutta aynı hutbenin bölümlerinin arasını ya da hutbeler ile namaz arasını az bir zaman ile ayırmakta bir mahzur yoktur; fakat bu süre uzayacak olursa batıl olur. Aradaki fasılanın uzunluk ya da kısalığını bilmek için örf ve adete başvurulur.

10. Vaktin girmesi. Şâyet vakit girmeden önce hutbe okuyup, namaz kılarsa sahih olmaz. Çünkü hutbeler iki rekâtin yerini tutar. Yüce Allah da: "Ey iman edenler! Cuma günü namaz için çağrıda bulunulduğu vakit..." (el-Cum'a, 62/9) diye buyurmaktadır. İbnu'l-Arabî der ki: Bu, cumanın ancak nidâ ile (cuma için okunacak ezan ile) vacib olduğuna delildir. Nidâ ise ancak vaktin girişinden sonra olur.⁴⁹⁵

11. Hutbeyi verecek olan hatibin bizatihi üzerine cuma farz olan kimselerden olmalıdır. Mesela hür ve yerleşik olmalıdır. İmamlık için şart olanlar hutbe okumak için de şarttır.

12. İki hutbeyi de cuma için şart görülen sayıdaki kişinin duyacağı şekilde yüksek sesle okumak. Şâyet imam yüksek sesle okumakla birlikte kendilerine cumanın vacib olduğu sayıdaki şahıslar gaflet, uyku yahut sağırlık gibi bir mazeretten ötürü işitmeyecek olurlarsa, yine hutbe sahih olur. Cabir b. Abdullah Radıyallahu anh'dan şöyle dediği rivâyet edilmiştir: "Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem hutbe verdi mi gözleri kızarır, sesi yükselir, hiddeti artar. Sanki o bir orduyu (tehlikelere karşı) uyaran bir kişi gibi idi...."⁴⁹⁶

13. Yerleşik olmak (istîtân, vatan edinmek, yurt edinmek). Cuma namazı şehirde de, kasabada da sahihtir. Elverir ki cuma namazı için şart koşulan sayıdaki şahıslar o yerde yerleşik bulunsunlar. Herhangi bir gemide -mesela kendi şehrine varmadan önce- cumanın Rükunlerinden herhangi birisini yapacak olursa -yurt edinmek sözkonusu olmadığından ötürü- sahih olmaz.

14. Hutbe arabça olmalıdır. Şâyet arabça hutbe okumaktan âciz ise okuyacağı âyetin arabça olması yeterlidir. Malikiler arabçayı güzelce konuşacak bir kimsenin bulunmaması halinde cuma namazının sâkıt olacağını (yükümlülüğünün kalkacağını) söylemişlerdir. Hânefiler arabça dışında bir dille hutbeyi caiz görmüşlerdir. Sahih olan şudur: Eğer hatib hutbeyi arabça verebiliyor ise onu arabça vermesi gerekir. Eğer buna güç yetiremiyor ise kendi diliyle hutbeyi irad eder. Çünkü güç yetirebilmekle birlikte hutbe arabçadan başka bir dille verilirse sahih olmaz.

İki Hutbenin Rükunleri

Hem birinci, hem ikinci hutbede şu dört ruknün bulunması kaçınılmazdır:

1. "Elhamdulillah" diyerek Allah'a hamd etmek. Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem "elhamdulillah" ile başlamadığı hiçbir hutbe vermezdi.⁴⁹⁷

2. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'e salât ve selam getirmek. Çünkü yüce Allah: "Ey mü'minler! Siz de ona salât ve selam edin." (el-Ahzab, 33/56) diye buyurmaktadır.

3. Yüce Allah'ın emirlerini yerine getirmek, yasaklarından sakınmak demek olan Allah'a karşı takvalı olmayı tavsiye etmek, itaati teşvik, masiyetten uzak durmayı telkin etmek. Çünkü yüce Allah: "Ey iman edenler! Allah'tan nasıl korkmak gerekirse, öyle korkun ve siz ancak müslümanlar olarak ölün!" (Al-i İmran, 3/102) diye buyurmaktadır. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in, ashab-ı kiram'ın hutbelerini inceleyen bir kimse bunların hidayeti ve tevhidi yeterli bir şekilde açıkladıklarını, yüce Rabbin sıfatlarını, imanın genel esaslarını sözkonusu ettiklerini, Allah'a davet edip, onu kullarına sevdirecek şekilde nimetlerinin sözkonusu edildiğini, onları Allah'ın azabından korkutacak şekilde günlerini hatırlattıklarını, kendilerini Allah'a sevdirecek şekilde onu anıp, şükretmeyi emrettiklerini görürüz. Böylelikle yüce Allah'ın azametini, sıfatlarını, isimlerini hatırlatarak, O'nu kullarına; O'na itaati, şükretmeyi ve O'nu anmayı emrederek kullarını Allah'a sevdirirlerdi. Bunun sonucunda hutbelerini dinleyenler Allah'ı sevmiş, Allah da kendilerini sevmiş olarak ayrılırlardı.

Daha sonra aradan uzun zamanlar geçti; peygamberlik nuru zayıfladı. Şeriatler, emirler, hakikat ve maksatlarına riayet edilmeden, yerine getirilmeden birtakım merasimler halini aldı. Bu merasimlere şekli bir hüviyet kazandırdılar ve onları çeşitli yollarla süslemeye koyuldular. Sonunda merasimleri ve görünen durumları adeta ihlâl edilmemesi gereken sünnetler haline getirdiler. Fakat asla ihlâl edilmemesi gereken maksatları ihlal ettiler. Hutbeleri seci'lerle, edebi sanatlarla süslediler, bunun sonucunda kalblerin hutbeden alacağı pay azaldı; hatta büsbütün ortadan kalktı ve hutbeden gözetilen maksat kaybolup gitti.

4. Kur'ân-ı Kerim'den bir miktar okumak. Çünkü Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in hutbelerinden bilinenlere göre o Kur'ân-ı Kerim'i ve Kaf suresini çokça okurdu.⁴⁹⁸

Haris b. en-Numan'ın bir kızından şöyle dediği rivâyet edilmiştir: "Ben Kaf suresini ancak Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem'in ağzından belledim. O her cuma hutbesinde onu okurdu..."⁴⁹⁹

Hutbenin Sünnetleri

1. Minber ya da benzeri bir şey üzerine çıkarak hutbe vermek. Zührî'nin, Salim'den rivâyetine göre Salim'in babası şöyle demiştir: "Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'i minber üzerinde hutbe verirken dinledim..."⁵⁰⁰ İbnu'l-Kayyim'in belirttiğine göre Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem minber edinmeden önce bir yay’a yahutta bir asaya dayanırdı. Savaşta bir yay’a, cumada ise bir sopaya dayanırdı. Minberi üç basamaklı idi.⁵⁰¹ Nevevi der ki: Minber edinmek müstehabtır. O üzerinde icmâ’ bulunan bir sünnettir.⁵⁰²

2. Hatibin minbere çıktığı vakit mü'minlere selam vermesi. Çünkü Cabir Radıyallahu anh'dan rivâyete göre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem minbere çıktığı vakit selam verirdi.⁵⁰³

3. Hatibin, hutbeden önce ezan bitinceye kadar minberin üzerinde oturması. Çünkü İbn Ömer Radıyallahu anh'dan şöyle dediği rivâyet edilmiştir: "Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem iki hutbe verirdi. Minbere çıktığı vakit otururdu. Nihayet ezanı bitirince -(ravi) zannederim müezzin de (dedi)- sonra kalkar hutbe irad eder, sonra konuşmaksızın bir süre oturur, sonra kalkar hutbe verirdi."⁵⁰⁴

4. Yüzünü insanlara dönmesi. Çünkü Adyy b. Sâbit babasından şöyle dediğini rivâyet etmektedir: "Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem minber üzerinde ayağa kalktı mı ashabı ona yüzlerini dönerlerdi."⁵⁰⁵

İbn Hacer dedi ki: Hatibin yüzünü dönmesinin bir sonucu olarak arkasını kıbleye döner. Bunun müsamaha ile karşılanması, öğüt verdiği kimselere sırtını dönmemek içindir. Cemaatin imama yüzlerini dönmelerinin bir hikmeti de onun yapacağı konuşmayı dinlemek için hazırlanmak ve sözünü dinlerken ona karşı gerekli edebi takınmaktır. Hatibi dinleyenler yüzlerini ona çevirip bedenleriyle, kalbleriyle ve uyanık zihinleriyle ona yönelecek olurlarsa hatibin vereceği öğüdü daha çok anlamalarını sağlar ve kendisi sebebiyle ayağa kalkması meşru olan hususta (hutbenin ihtiva ettiği öğütlerde) ona uygun hareket etmeyi daha bir gerektirir.⁵⁰⁶

5. Hatibin bir yaya yahut asaya dayanması.⁵⁰⁷ Çünkü bu fiili sünnetlerdendir. Zira el-Hakem b. Hazm'in şöyle dediği sahih olarak rivâyet edilmiştir: "Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem ile birlikte bir heyetle beraber gittim... Orada birkaç gün kaldık. O süre zarfında Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem ile birlikte cumada bulunduk. Bir asaya ya da bir yaya dayanmış olarak ayakta durdu, Allah'a kısa birtakım kelimelerle hamd-u senâlarda bulundu..."⁵⁰⁸

6. Hatibin iki hutbe arasında hafifçe oturması. İbn Ömer Radıyallahu anh'dan şöyle dediği rivâyet edilmiştir: "Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem iki hutbe verir ve ikisi arasında otururdu."⁵⁰⁹

7. Ayakta hutbe okuması. Çünkü İbn Ömer Radıyallahu anh'dan şöyle dediği rivâyet edilmiştir: "Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem -şimdi yaptığınız gibi- ayakta hutbe okur, sonra oturur, sonra bir daha kalkardı."⁵¹⁰ Bir diğer gerekçe de yüce Allah'ın: "...seni ayakta bırakıp..." (el-Cumua, 62/11) buyruğudur.

8. Hutbeyi kısa tutması. Çünkü Muslim'in Sahih'indeki rivâyete göre Ammar şöyle demiştir: Ben Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem'i şöyle buyururken dinledim: "Şüphesiz ki kişinin namazı uzun tutması, hutbeyi kısa tutması, onun fıkhına işarettir. Bu sebeble namazı uzunca tutunuz, hutbeyi kısa kesiniz. Şüphesiz bazı sözler büyü (gibi) etkilidir."⁵¹¹