Tundra zonasi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT UNIVERSITETI
5110400-Biologiya yo‘nalishi(sirtqi) 102-guruh talabasi Sheraliyev Abduvalining biogeografiya fanidan
MUSTAQIL ISHI
Toshkent-2023
Tundra zonasi va uning o’simliklari
Tundra zonasi – Tundra so’zi Kareliya tilida o’rmonsiz degani.
Tundra zonalari - asosan, Shimoliy yarim shardagi tabiat zonasi, Janubiy yarim sharda Antarktida yaqinidagi orollarda kichikroq maydonlarda uchraydi. Tundra zonalari subarktika va arktika mintakalarida joylashgan. Shimoliy yarim sharda Tundra zonalari Arktika muz saxrolari zonasi bilan janubida oʻrmon tundrasi oraligʻida. Yevrosiyo va Shimoliy Amerikaning shim. sohili boʻylab (eni 300–500 km) choʻzilgan. Radiatsiya balansi past, kishi 8—9 oy davom etadi (yanv.ning oʻrtacha temperaturasi —40°, —50°), 60—80 sutka kugb tuni boʻlib turadi. Yozi qisqa (iyulning oʻrtacha temperaturasi 5—10°). Vegetatsiya davri 50—100 kun. Yillik yogʻin tekisliklarda 150–350 mm, togʻlarda 500 mm gacha. Yezda tuproqning 0,5—1,5 m qalinlikdagi ustki qismigina eriydi. Botqoqlik va koʻl koʻp. Iklimi sovuq boʻlgani uchun organik dunyosi ham kambagʻal. Hayvonot dunyosi oʻziga xos: oq kaklik va tundra kakligi, shimol bugʻusi, boʻri, lemming, qutb tulkisi koʻp. Yezda juda kup suv parrandalari uchib keladi. Hasharotlari xilmaxil. Aholi bugʻuchilik, baliq, muynali va dengiz hayvonlarini ovlash bilan shugʻullanadi.
Tundra muzlik zonalariga yaqin bo'lgan hududlarda bioklimatik landshaftni nazarda tutadi. Odatda yuqori kenglik va shimoliy yarimsharda joylashgan hududlarga xosdir. Janubda tundra yo'q. Tundra zonalari asosan:

• Alyaska.
• Shimoliy Antarktida.
• Shimoliy Evropa.
• Sibir.
• Islandiya
• Shimoliy Kanada.
• Rossiya
• Skandinaviya.
• Grenlandiyaning janubiy qismi.
• Chili va Argentinaning eng baland hududlari.
• Ba'zi subantarktik orollar.

Tundrada o'simliklarning hayoti uchun faqat eng yuqori tuproq qatlami va er yuzasiga tutashgan eng past havo qatlami eng qulay hisoblanadi. Bir va boshqa qatlam faqat bir necha santimetr bilan o'lchanadi. Ko'p tundra o'simliklar juda qisqa, ular erga tarqalgan va ularning ildiz tizimlari asosan gorizontal yo'nalishda o'sadi va deyarli chuqurlikka kirmaydi, ajablanarli emas. Tundrada barglari bazal rozetda to'plangan, o'rmalovchi butalar ko'p o'simliklar bor. Bu o'simliklarning barchasi past bo'yli bo'lgani uchun havoning sirt qatlamining issiqligidan eng yaxshi foydalanadi va kuchli shamol ta'sirida haddan tashqari bug'lanishdan o'zlarini himoya qiladi
Oddiy tundra - bu past va har doim ham o'simlik qoplamasi bo'lmagan daraxtzor maydon. Bu mox va likenlarga asoslangan bo'lib, unga qarshi mitti gulli o'simliklar - butalar, butalar, o'tlar rivojlanadi. Haqiqiy tundrada daraxtlar yo'q - bu erdagi yashash sharoiti ular uchun juda og'ir. Qisqa va sovuq yoz uchun, normal qishlash uchun zarur bo'lgan qoraqo'tir to'qimalarining himoya qatlami yosh kurtaklar ustida to'liq shakllanib ulgurmaydi (bunday qatlamsiz, yosh shoxlar qishda suv yo'qotishdan o'ladi). Tundrada daraxtlarni qishlash uchun sharoitlar nihoyatda noqulay: kuchli qurituvchi shamollar, qorli korroziya, bu yosh daraxtlarni muntazam ravishda "kesib tashlaydi" va ularning qordan ko'tarilishiga yo'l qo'ymaydi.
Faqat tundra zonasining janubida, qulayroq iqlim sharoitida, alohida daraxtlarni uchratish mumkin. Ular xarakterli tundra o'simliklari fonida o'sadi va bir-biridan ancha uzoqda bo'lib, o'rmon tundrasini hosil qiladi
Tundraning o'simlik qoplamida mox va likenlar juda muhim rol o'ynaydi. Bu erda ularning ko'p turlari bor va ular ko'pincha ulkan bo'shliqlarda uzluksiz gilam hosil qiladi. Tundrada topilgan mox va likenlarning ko'pchiligi, masalan, ko'plab yashil moxlar (pleurotium, chylocomium, kukuk zig'ir) (cladonia jinsiga mansub likenlar (bunga kiyik moxi va boshqa shunga o'xshash va shunga o'xshash turlar kiradi) kiradi. shuningdek, o'ziga xos tundra turlari mox va likenlar.
Tundraning qattiq sharoitida ham moxlar, ham likenlar yaxshi ishlaydi. Bu past o'sadigan, oddiy o'simliklar "hatto ingichka qor qoplami ostida, hatto ba'zida u holda uxlab qolishi mumkin
Tundrada gulli o'simliklarning asosiy qismi butalar, butalar va ko'p yillik o'tlardir. Butalar butalardan faqat "kichikroq o'lchamlari" bilan farq qiladi - ular balandligi mayda o'tlar bilan deyarli bir xil. Qor qoplami sayoz bo'lgan tundraning tekis joylarida, butalar ham, butalar ham past, ular qordan yuqoriga chiqmaydi. Ular orasida Bu o'simliklarda biz mitti tol turlarini (masalan, o'tli tol), yovvoyi bibariya, ko'k, qarag'ay, mitti qayinni topamiz, ko'pincha butalar kuchli mox-liken qopqog'ining qalinligida joylashgan bo'lib, deyarli yuqoridan ko'tarilmaydi. Bu o'simliklar mox va likenlardan himoya izlayotgandek tuyuladi Tundraning deyarli barcha o't o'simliklari ko'p yillik ko'p yillik tundrali ko'p yillik otsu o'simliklar qisqa bo'yli o'simliklari bilan ajralib turadi, shu jumladan ba'zi boshoqli donalar (fescue, alp -o'tloqli o'tlar, arktik ko'k o'tlar, tog 'tulki dumi va boshqalar). ) va chakalakzorlar (masalan, qattiq chakalak) .Bundan tashqari bir nechta dukkakli o'simliklar ham bor (Umbrella astragalus, noaniq tin, loyqa akula). avya - katta, yorqin rangli gullar. Ularning rangi eng xilma -xil - oq, sariq, qip -qizil, to'q sariq, ko'k va boshqalar. Tundra gul ochganda, u rang -barang gilamga o'xshaydi. Tundra odatda darhol gullaydi, to'satdan - birinchi issiq kunlar kelgandan keyin. Va ko'plab o'simliklar bir vaqtning o'zida gullaydi.
E’tiboringiz uchun rahmat