Турар-жой ва жамоат биноларининг техник эксплуатацияси

1.7. Bino unsurlarini erta eskirishi va uni oldini olish. 
 
Qurilish konstruksiyalari ekspluaatsiya qilishni jarayonida doimiy va muvaqqat 
yuklar keltirib chiqaruvchi kuchlar ta’siridan tashqari atrof muhitning tajavvuzkor ta’siri 
oschtida bo’ladilar, buning natijasida esa ularning eskirishi tezlashadi. Tashqi muhitning 
tajavvuzkor ta’siri ostida qurilish konstruksiyalarida sodir bo’luvchi eskirish korroziya deb 
ataladi. Jarayonning mexanizmi bo’yicha koroziya quyidagi turlarga ajratiladi: 
1) 
ximiyoviy: 
2) 
elektroximiyoviy: 
3) 
fizik-ximiyoviy: 
4) 
fizik: 
konstruksiya ashyosning ximiyoviy koroziyasi tajovvuzkor muxit bilan o’zaro ta’sir etish 
natijasida ashyoning qaytmaydigan o’zgarishga olib keladi. 
Elektroximiyoviy korroziyaga atmosfera sharoitlarida eksplutatsiya qilinuvchi 
metall konstruksiyalar, hamda isitish, issiq va sovuq suv ta’minoti quvur o’tkazgichlari tizimi 
va er osti konstruksiyalari duchor bo’ladilar.Strukturadagi qaytmas o’zgarishlar metall- 
tajovvuzokr muxit chegarasi elektr toki hosil bo’lishi natijasida ro’y beradi. Eksplutatsiya 
sharoitlarida ko’pincha konstrkutsiya ashyosi bilan tajovuzkor muhitning o’zaro ta’siri 
natijasda uning jismoniy buzulishi sodir bo’ladi. Agar korroziya konstruksiya bunday xodisa 
fizik ximiyoviy korroziya (bir necha komponentlarning ishqorlanishi natijasida kristallanishi) 

---

32 
deb ataladi. Agar korroziya konstruksiya ashyosida ximiyoviy o’zgarish sodir etmasa, u holda 
u fizik korroziya deb ataladi. 
Bino poydevor ko’pincha sanoat oqovalari bilan ifloslangan minerallangan grunt 
suvlari bilan duch kelishi oqibatida suyuqlik poydevor ashyosining bo’shliqlarga kiradi. Grunt 
suvning satxi pasayishi bilan ashyo bo’shlig’idagi suv har qanday holda bo’lmasin yo’qoladi. 
Bo’shliqda faqatgina ma’lum bir miqdor tuz va boshqa moddalar qoladi. Bu jarayonning yillar 
davomiada takrorlanishi oqibatida fizik korroziya yuz beradi. 
Korroziya jarrrayoi suyuq tajavuzkor muhitda anchagina tezroq amalga oshadi. 
Konstruksiyaning quruq ashyosiga isbatan changsimon va qattiq zarrrchalardan iborat gaz 
holatidagi muhit tajavvuzkor hisoblanmaydi. 
Biroq qurilish kolnstruksiyasining yuzasida ashyoga nisbatan tajavuzkor bo’lgan mineral 
moddaning to’yingan eritmasidan iborat yupqa qatlam hosil bo’kladi. 
Muxitning tajavvuzkorlik darajasi turkumi 
Tablitsa bor 
Korroziya yuz beradigan joyda yuza qatlami buzulishining va uning mustaxkamligini 
pasayishining o’rtacha yillik tezligi bir necha yillar davomida (kamida uch yil) asliy tekshiruv 
ma’lumotlari ko’rinishida aniqlanadi. Tajavvuzkor muhit tarkibi bir necha gaz bo’lgan holda 
tajavvuzkorlik darajasi tajavvuzkorligi ko’proq bo’lgan gaz bo’yicha qabul qilinadi. 
Qurilish konstruksiyalaridagi korroziya jarayonlarining hiddati gazli muxitning ta’sir 
darajasiga, hamda ashyoning zichligiga bog’liq. G’ovak ashyolar korroziyaga ko’proq moyil 
hisoblanadi (ohaktoshlar, betonlar, g’isht va boshqalar). Zich ashyolar (metallar, tabiiy tosh 
ashyolar) asosan tashqi yuzasidan korroziyalanadi. Tajavuzkor gazlar konstruksiyaning zich 
ashyolariga 2 sm gacha kirishi mumkin,beton kabi g’ovakli ashyolarga esa 10 sm gacha 
chuqurlashishi mumkin. Ashyolarning namligi yuqori bo’lganida gazlar kislota hosil qilishi, 
bu esa o’z navbatida konstruksiyani tez buzulishiga olib kelishi mumkin. Skislotalar 
metllarga, sementli betonlarga, silikat g’ishtlarga va cho’kindi tog’ jinslariga nisbatan ( 
ohaktosh, dolomit va boshqalar) tajavvuzkor hisoblanadi. Sopol buyumlar, g’isht va suyuq 
shisha asosidagi betonlar kislota ta’siriga qarshi korroziya barqarorligiga ega,shubilan bir 
vaqtda ular ishqorlardan osongina emirladi. 

---

33 
O’simlik va hayvon yog’ining qurilish konstruksiyalariga bo’lgan tajavuzkor 
shundan iboratki, konstruksiya ishga kirgan yog’ kapillyar so’riilish natijasida ashyo 
strukturasini qoqiluvchi pona holatda buzadi.
Qurilish konstruksiyalari havodagi namlik bilan va turli sanoat gazlari bilan qo’shilib 
kuchli tajavuzkor muhit hosil qiluvchi changlardan jula tez korroziyalanadi. Turli 
moddalarning changi qurilish konstruksiyasining yuzasiga o’tirib bug’ va namlikni o’ziga 
tortib oladi va tajavuzkor eritmalar hosil bo’ladi.
Qurilish konstruksiyalariga nisbatan ta’sir etish tavsifi bo’yicha tajavuzkor muhitlar 
2 guruhga bo’linadi: 
1) 
fizik faol; 
2) 
ximiyoviy faol. 
Fizik muhit konsturksiya ashyosida qaytmas o’zgarishlar keltirib chiqarib uning 
ximiyoviy bog’lamlarini buzmaydi.
Ximiyoviy tajavuzkor muhit esa fizik muhitdan farqli qaytmas o’zgarishlarni 
ashyoning strukturasida bo’ladigan o’zgarishlar bilan bir vaqtda sodir etadi.
Tajovuzkor muhitning ayrim turiga biologik muhit aloqador. Ko’pgina 
mikroorganizmlar (bakteriyalar, mikroblar, turli qo’ziqorinlar) qurilish konstruksiyalarining 
ayrim ashyolariga nisbatan ko’proq tajavuzkor hisoblanadi.