Türk Dili Tarihi Ahmet B. Ercilasun Akçağ Yayınları / 603 Araştırma İnceleme / 50

Muhabbetname

Mesnevî tarzında yazılmış uzunca bir manzumedir. "Nâme" adı verilen 11 küçük bölümden oluşur; içinde seyrek olarak "kıt'a" adı verilen gazeller de vardır. Mefâîlün mefâîlün feûlün vezniyle yazılmıştır (Köprülü 1928: 361).

Muhabbetname'nin yazarı, Harezmî mahlasını taşımaktadır. Asıl adı bilinmemektedir. Harezmî mahlâsı, kendisinin Harezmli olduğunu kesin olarak göstermektedir.

Muhabbetnâme sözin sizge aydım/Kamug Sirin yakasında bitidim (Muhabbetname'nin sözünü size söyledim/Hepsini Sir nehri kıyısında yaz­dım) beytinden eserin Seyhun boyunda yazılıp tamamlandığı anlaşılmakta­dır. Şair eserini 754'te (1352-1353) bitirdiğini de "Hâtime" bölümünde kay­detmiştir.

Harezmî eserini Mahmud Hoca Big'e sunmuştur. Mahmud Hoca Big, Altın Ordu Hanı Canı Bek'in yanındaki önemli mevki sahiplerinden biriydi ve Kongrat boyundandı (Köprülü 1928: 360).

Harezmî, Farsça şiirleriyle de tanınmıştı. Mahmud Hoca Big'e üç Fars­ça şiirini okuyunca Mahmud Hoca'nın "Farisî şiirlerle dünyayı doldurdu­ğundan bahsettiğini, o kışı kendi nezdinde geçirerek o memleket diliyle bir kitap yazmasını temenni eylediğini" Harezmî anlatmaktadır (Köprülü 1928: 361).

Fuat Köprülü Harezmî'yi şu şekilde değerlendirmektedir: "Bu sanatkâr Türkçeyi de kemâl-i muvaffakiyetle kullanmakta, Farisî ve Arabî kelimelerle biraz fazla meşbû (dolu) olmasına rağmen, çok selis ve temiz bir lisanla yazmaktadır.... Harezmî bu eski klâsik edebiyatın on dördüncü asırdaki en büyük şairidir" (Köprülü 1926: 361).

Köprülü, Harezmî'nin şöhretinin yaygınlığı üzerinde de durur. 14. yüz­yıl sonlarında veya 15. yüzyıl başlarında yaşamış olan Hocendî adlı bir şairin tıpkı Harezmî gibi "nâme"lerden oluşan Letâfetname adlı bir mesnevî yazdı­ğını ve Muhabbetnâme'den hürmetle bahsettiğini; Nevayî'nin de Mîzânü'l-Evzân'da Harezmî'nin adını vermeden, "Muhabbetname" adlı bir beste bu­lunduğunu ve bunun mefâîlün mefâîlün feûlün vezninde (Harezmî'nin eseri­nin vezni) olduğunu; Seyf-i Sarayî'nin, onun bir şiirine nazire yazdığını be­lirterek bu hususların Harezmî'nin şöhretine delil teşkil ettiğini ifade eder. Ayrıca Şahruh zamanının tanınmış emirlerinden biri adına istinsah edilmiş Uygur harfli bir mecmuada Harezmî'nin şiirine tesadüf edilmesi, nihayet Uygur harfli yazmanın 16. asra ait olması da Harezmî'nin şöhretinin hem yaygınlığını, hem de ne kadar uzun devam ettiğini gösterir (Köprülü 1945: 282).

380 Ahmet B. ERCİLASUN

Muhabbetname'nin dört nüshası vardır; biri Uygur, üçü de Arap harfli­dir. British Museum'da bulunan Uygur harfli nüsha 1432'de Yezd şehrinde Emir Celâleddin Fîrûz Şah adına istinsah edilmiştir. Yine British Museum'da bulunan Arap harfli nüsha ise 1509 yılında Herat'ta istinsah edilmiştir. Arap harfli diğer bir nüsha İstanbul Millet kütüphanesinde bu­lunmaktadır. Ketebe kaydı olmadığından istinsah tarihi ve yeri, müstensihin adı bilinmemektedir. Millet Kütüphanesi Ali Emîrî bölümünde bulunan dör­düncü nüsha eksiktir ve büyük ihtimalle üçüncü hüshadan kopya edilmiştir (Sertkaya 1972: 185-186).

Muhabbetname Tourkhan Gandjei, A. M. Şerbak, E. N. Nadjib ve Os­man Sertkaya tarafından yayımlanmıştır.

Tourkhan Gandjei, // "Muhabbatnâma" di Horazmî: Annali dell' Istituto Universitario Orientale di Napoli, vol. VI (Roma 1957); vol. VII (Roma 1958). Bu çalışmada Londra nüshalarının tenkitli metni, İtalyanca tercüme ve Uygur harfli nüshanın tıpkıbasımı vardır.

Tourkhan Gandjei, // lessico del "Muhabbat-nâma", Annali dell' Istituto Universitario Orientale di Napoli, vol. VIII (Roma 1959). Bu çalış­mada Türkçe kelimelerin sözlüğü verilmiştir.

A.M. Şerbak, Oguz-nâme, Muhabbet-nâme, pamyatniki drevne uygurskoy i staro uzbekskoy pis'mennosti, Moskva 1959. Uygur harfli nüs­hanın transkripsiyonlu metni ve Rusça tercümesi verilmiştir.

E. N. Nadjib, Horezmi, Muhabbet-name, İzdaniye, teskta, transkripsiya, perevod i issledovaniye, Moskva 1961. Arap harfli Londra nüshasının transkrisiyonlu metni, Rusça tercümesi, dil özellikleri ve sözlüğü verilmiştir.

Osman F. Sertkaya, "Horezmî'nin Muhabbet-nâme'sinin İki Yeni Yaz­ma Nüshası Üzerine" Türkiyat Mecmuası, XVII, İstanbul 1972. Millet kü­tüphanesindeki tam nüshanın transkripsiyonlu metni, diğer nüshalardaki farklılıklar ve Millet Kütüphanesindeki iki nüshanın tıpkıbasımı verilmiştir.