Türk Dili Tarihi Ahmet B. Ercilasun Akçağ Yayınları / 603 Araştırma İnceleme / 50
Yüklə 2,38 Mb.
|
| Neŋ yılsıg bodunka olurmadım.
Hiç de zengin bir millete hükümdar olmadım. İçre aşsız taşra tonsuz, Kursağında aş olmayan, sırtında giyecek bulunmayan,
Sefil ve perişan bir millet üzerine hükümdar oldum. 112 Ahmet B. ERCILASUN
Kardeşim Köl Tigin ile sözleştik. Kaŋımız eçimiz kazganmış bodun Babamızın, amcamızın kazandığı milletin Atı küsi yok bolmazun tiyin Adı ve şöhreti yok olmasın diye Türk bodun üçün Türk milleti için Tün udımadım küntüz olurmadım. Gece uyumadım, gündüz oturmadım. İnim Köl Tigin birle iki şad birle Kardeşim Köl Tigin ile, iki şad ile Ölü yitü kazgantım. Ölüp yiterek kazandım. Ança kazganıp biriki bodunug Böylece kazanarak, birleşmiş milleti Ot sub kılmadım. Ateş ile su kılmadım (birbirine düşman etmedim). (KT D 26-27). Bilge Kağan, amcasının son yıllarında ortaya çıkan isyanları bastırmayı başarmış, dağınıklığı gidermiş ve birliği tekrar sağlamaya başlamıştı. Bunu gören ve daha önce Çin'e gitmiş bulunan bazı beyler de geri döndüler. Çin'e giden ve Çinlileşmeyi reddederek isyan eden halkın bir kısmı da geri döndü (Taşağıl 2002: 686). TÜRK DİLİ TARİHİ 113 Bilge Kağan bu olayları ve buna benzer toparlanmaları şöyle anlatmaktadır:
Yir sayu barmış bodun Her yere dağılmış olan millet Ölü yitü yadagın yalıŋın yana kelti. Ölüp yiterek, yayan yapıldak dönüp geldi. (KT D 27-28) Gidenler geri döndüğüne ve birlik az çok sağlandığına göre Çin'e de a-kın yapılabilirdi. Ancak Tonyukuk, henüz yeteri kadar güçlenilmediği gerekçesiyle buna engel oldu. Bilge Kağan bu defa da Orhun vadisinde, Çinliler gibi, etrafı surlarla çevrili bir başkent yaptırmak ve içine de Budist ve Taoist tapmaklar inşa ettirmek istedi. Bu talebe karşı Türklerin "koca kurt"u Tonyukuk'un cevabını Çin kaynaklarından öğrenmekteyiz: "Göktürkler Çinlilerin yanında bire yüz bile değillerdir. Otlak ve sulak yerleri ararlar, avlanırlar, sabit evleri yoktur ve daima muharebe talimi yaparlar. Kendilerini güçlü hissettikleri anda ileri atılırlar. Kendilerini zayıf hissettiklerinde kaçarlar ve saklanırlar. Böylece Çinlilerin sayıca üstünlüklerini, ki bu onlara hiçbir şey sağlamaz, telâfi ederler. Eğer Göktürkleri surlarla çevrili bir şehre yerleştirirseniz ve bu defa Çinlilere yenilirseniz onların tutsağı olursunuz Buda ve Lao-Tsö'ye gelince, bunlar insanlara yumuşaklık ve tevazu öğretirler; böyle şeyler savaşçılara göre değildir." (Grousset 1980: 119). Ancak Köktürklerin tekrar güçlenmesi Çin'i harekete geçirdi. Doğuda Kıtay ve Tatabılarla, batıda Basmıllarla, kuzeyde Kırgızlarla anlaştılar. Hatta bazı Köktürk asilleriyle de gizlice ittifak yaptılar. 300 000 kişilik bir müttefik ordusu toplandı. Tonyukuk'un tavsiyelerini dinleyen Bilge hücuma geç-meyip bekledi. Basmılların 721 güzünde sonuçsuz kalan yürüyüşlerinden sonra Bilge Kağan, Kansu bölgesini yağmaladı; 721 kışında Kıtayları, 722 baharında Tatabıları bozguna uğrattı. Böylece müttefikleri birbirinden ayırıp tek tek yenmiş oldu (Taşağıl 2002: 686-687; BK G 1-3). Köktürklerin başarıları üzerine Çin durumu kabul etmek zorunda kaldı. İmparator Hsüan-tsung'un sarayında yapılan müzakerelerde "Bilge Kağan'ın iyi bir idareci olduğu, insanları iyi yönettiği ve dost canlısı kişiliğe sahip olduğu vurgulanırken, kardeşi Kül Tegin'in mükemmel bir savaşçı, iyi bir komutan, Tonyukuk'un ise çok cesur, yaşlı, bilgili, tecrübeli biri olarak Çin için tehlikeli oldukları" belirtilmekteydi (Taşağıl 2002: 687-688). 114 Ahmet B. ERCİLASUN 725 yılında Çinlilerin gönderdiği elçi Ötüken'de büyük bir ihtişamla karşılanmış; Bilge Kağan, katun (kraliçe), Köl Tigin, Tonyukuk ve Köktürk ileri gelenleri tarafından kabul edilmişti (Kafesoğlu 1996: 117; Taşağıl 2002: 688). Kaynaklarda, Bilge Tonyukuk'la ilgili olarak yer alan son haber budur (Kafesoğlu 1996: 117). Tonyukuk'un bu yıllarda vefat ettiği tahmin edilebilir. Çin elçilik heyetine karşılık Bilge Kağan da veziri Buyruk Çor'u elçi olarak gönderdi. İki ülke arasında anlaşma yapıldı. Köktürkler Çin sınırlarındaki askerî faaliyetlerini durdurdular. Buna karşılık Çin, her yıl yüz binlerce top ipekli göndermeyi kabul etti. Ayrıca Şo-fang'da iki ülkenin ticaret yapabileceği bir serbest pazar kuruldu (Taşağıl 2002: 688). Çin ile yapılan anlaşmayı Bilge Kağan şöyle ifade etmektedir: Yüklə 2,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|