Türk Dili Tarihi Ahmet B. Ercilasun Akçağ Yayınları / 603 Araştırma İnceleme / 50

Genel çalışmalar:

Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü I-VIII, TDK, Ankara, 1963-1967.

Faruk K. Timurtaş, Eski Türkiye Türkçesi -XV. Yüzyıl - Gramer-Metin-Sözlük, İstanbul 1977.

Mustafa Özkan, Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, İstanbul 1995.

Gürer Gülsevin, Eski Anadılu Türkçesinde Ekler, Ankara 1997.

* *

*

16. yüzyılın ilk yarısında yazıya geçmiş bulunan Dede Korkut Kitabı, Âşıkpaşaoğlu, Oruç Beğ tarihlerinin dil ve üslûbundadır. Yalnız Eski Oğuz Türkçesinin değil bütün Türk dil ve edebiyatının en büyük eseri olan Dede

TÜRK DİLİ TARİHİ 455

Korkut Kitabı, Oğuzname'den kopup Anadolu ve Azerbaycan bölgelerinde sözlü olarak yaşarken 13-15. yüzyıllarda, elimizde bulunan "form"una ulaş­mış ve bu son biçiminde iken 12 boy hâlinde yazıya geçirilmiştir.

Dede Korkut Kitabı'nm iki nüshası vardır. 19. yüzyıl başlarında H. O. Fleisher tarafından bulunan Dresden (Almanya) nüshası Kitâb-ı Dedem Kor­kut alâ-Lisân-ı Tâife-i Oğuzân adını taşır. Bu nüshada bir giriş ve 12 boy vardır. Bu boylar şunlardır:

1. 
   Dirse Han oğlı Buğaç Han boyı
   
2. 
   Salur Kazanun ivi yağmalanduğı boy
   
3. 
   Kam Pürenün oğlı Bamsı Beyrek boyı
   
4. 
   Kazan oğlı Uruz Bigün tutsak olduğı boy
   
5. 
   Duha Koca oğlı Delü Dumrul boyı
   
6. 
   Kaŋlı Koca oğlı Kan Turalı boyı
   
7. 
   Kazılık Koca oğlı Yigenek boyı
   
8. 
   Basat Depegözi öldürdügi boy
   
9. 
   Begil oğlı Emren boyı
   

10. 
    Uşun Koca oğlı Segrek boyı
    
11. 
    Salur Kazan tutsak olup oğlı Uruz çıkarduğı boy
    
12. 
    İç Oğuza Taş Oğuz âsi olup Beyrek öldügi boy (Ergin 1958: 64-65).
    

1950'de Ettore Rossi tarafından bulunan Vatikan nüshası Hikâyet-i Oğuznâme Kazan Beg ve Gayrı adını taşır; bu nüshada girişten başka 6 boy vardır:

1. 
   Hikâyet-i Han oğlı Buğaç Han
   
2. 
   Hikâyet-i Bamsı Beryik Boz atlu
   
3. 
   Hikâyet Salur Kazanun evi yağmalanduğıdur
   
4. 
   Hikâyet-i Kazan Begün oğlı Uruz Han dutsak olduğıdur
   
5. 
   Hikâyet-i Kazılık Koca oğlı Yegenek Beg
   
6. 
   Hikâyet-i Taş Oğuz İç Oğuza âsi olup Beryek vefatı (Ergin 1958:
   66).
   

Bulunduğu tarihten beri Dede Korkut üzerinde yüzlerce bilim adamı çalışmış; Dede Korkut boyları, dil, edebiyat, halk bilimi, tarih, mitoloji gibi

456 Ahmet B. ERCİLASUN

açılardan değerlendirilmiştir. Aşağıda Dede Korkut üzerindeki dil ve yayın çalışmalarını veriyoruz:

Kilisli Rifat, Kitâb-ı Dede Korkut alâ-Lisân-ı Tâife-i Oğuzân, İstanbul 1332(1916).

Orhan Şaik Gökyay, Dede Korkut, İstanbul 1938. Hamid Araslı, Kitabi-Dede Gorgud, Bakı 1939. Ettore Rossi, II "Kitab-ı Dede Qorqut", Vatikan 1952.

Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitabı I, Giriş-Metin-Faksimile, TDK, Ankara 1958.

A. Demirçizade, Kitabi-Dede Gorgud Dastanlarının Dili, Bakı 1959.

Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitabı II, Îndeks-Gramer, TDK, Ankara 1963.

Orhan Şaik Gökyay, Dedem Korkut'un Kitabı, İstanbul 1973 (Dede Korkut üzerindeki en kapsamlı çalışma).

Şamil Cemşidov, Kitabi-Dede Gorgud, Bakı 1977.

Ferhad Zeynalov - Samet Âlizade, Kitabi Dede Gorgud, Bakı 1988 (dönemin diliyle metin, bugünkü Azerbaycan Türkçesine aktarma ve nüsha farkları).

Kerime Üstünova, Dede Korkut Destanları ve Cümleden Büyük Birlik­ler, İstanbul 1998.

Semih Tezcan - Hendrik Boeschoten, Dede Korkut Oğuznameleri, İs­tanbul 2001 (iki nüshanın ayrı ayrı transkripsiyonlu metni).

İsmet Cemiloğlu, Dede Korkut Hikâyeleri Üzerinde Söz Dizimi Bakı­mından Bir İnceleme, TDK, Ankara, 2001.

Son yıllarda Dede Korkut milletler arası toplantılara konu olmuş ve bu toplantılarda sunulan pek çok bildiriyle konu en ince ayrıntılarıyla ele alın­mıştır. 1988'de Baku'da, 1998'de Konya'da yapılan iki toplantıdan sonra Azerbaycan, devlet kararıyla Dede Korkut'un 1300 yıllığı kutlamaları yap­mış ve 1999 Aralığında Bakû'da bu maksatla yine milletler arası Dede Kor­kut kollokyumu yapılmıştır. Kutlamalar dolayısıyla Dede Korkut yazmaları­nın prestij baskısı da yapılmıştır. Nihayet 2000'de konu Unesco gündemine gelmiş ve Paris'te de milletler arası bir toplantıyla Dede Korkut üzerine bil­diriler sunulmuştur.

TÜRK DİLİ TARİHİ 457