Türk diLİ ve edebiyati

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Genel Liseler (haftalık ders sayısı 4, yıllık toplam 148 ders saati)


GİRİŞ
Öğrenimin önemli kademelerinden olan lise üst seviye öğreniminde öğrencilerin bilişsel gelişiminin yanı sıra duyuşsal ve psikomotor gelişiminin de önemi büyüktür.

Bu yaş grubu örenciler artık kendi yaratıcılığını ortaya koyacak etkinliklere katılmayı daha çok arzu ederler. Bu etkinliklerden biri de kuşkusuz edebiyattır. Bu yüzden anadili dersi bu düzeyde edebiyatla birlikte öğretilmeye devam eder. Başka bir deyişle dil iletişlim aracı olmakla birlikte estetik anlayışımızı ve duygularımızı dışa vurmada en önemli rolü oynar.

Her ne kadar insan, hep özgür ve özgün olma arzusunda olsa bile kendi özgün üslubunu geliştirinceye kadar birilerini örnek alması ve hatta taklit etmesi doğal bir olgudur. Bu nedenle üst seviye lise öğretiminde edebi metinleri okuyup anlama, anlatma, eleştirme ve kendinden bir şey katma ihtiyacı duyar insan.

Bütün bu durumlar göz önünde bulundurulduğunda, lise seviyesine gelmiş bir insanın anadili ile birlikte edebiyatı ve güzel anlatım sanatı olan kompozisyonu öğrenmesi gerektiği kuşkusuzdur. İşte bu yüzden 10. sınıftan itibaren öğrenciler Türk Dili ile birlikte edebiyat ve kompozisyonu öğrenmeye başlarlar. 11. sınıfta önceki yıllarda kazanılan beceriler üzerine, yeni bilgi ve beceriler kazandırılmaya devam edilir. 12. sınıfa gelindiğinde öğrencilerin, kazanılan bilgileri uygulama becerisine dönüştürmeleri gerekir. Onun için 12. sınıf ders programı önceki sınıflara nispeten daha az konu ve bilgi içerip, öğrencilerin estetik ve biçimsel anlatım etkinliklerinin daha yoğun olduğu bir sürece girmektedir. Bu yıl içerisinde öğrenciler, günlük hayatta karşılaşacakları durumlar karşısında somut öneri ve çözümler getirebilme becerilerini geliştirebilmelidirler. Çünkü bu yıl, genel liseler hariç, ortaöğretimin son sınıfı olacaktır.

UZAK HEDEFLER

• 
  Anadili olan Türkçeyi her durumda kuralına uygun ve bilinçli kullanabilme
  

• 
  Okuma, dinleme ve izleme yoluyla öğrendiklerini erdemli davranışlar haline getirebilme
  
• 
  Her koşulda standart Türkçeyi rahatlıkla kullanabilme.
  
• 
  Edebiyatın estetik duyguları ortaya koyan bir yaratıcılık ürünü olduğunu kavrayabilme.
  
• 
  Edinilen bilgi ve becerileri diğer derslerde ve hayatı boyunca kullanma alışkanlığı kazanabilme
  
• 
  Kendini yetiştirmek için çağdaş iletişim araçlarından yararlanabilme ve bu araçları kullanabilme
  

• 
  Sorumluluk sahibi, cesur, eleştirebilen, hoşgörülü, hak ve fırsat eşitliğine değer veren, hukukun üstünlüğüne inanan yurttaş olabilme.
  

GENEL HEDEFLER

• 
  Türk Edebiyatının tarihi gelişimi esnasında uğradığı değişikleri fark edebilme
  
• 
  Türk Edebiyatını kronolojik sınıflama dönemlerinin önde gelen temsilcilerini ve eserlerini tanıyıp inceleyebilme
  
• 
  Bu eserlerin milli kültür ve bilincin gelişmesindeki önemini kavrayabilme
  
• 
  Bu eserler ışığında kendi estetik duygularını ve yaratıcılığını etkili bir şekilde ortaya koyabilme
  
• 
  Batı Edebiyatının Türk Edebiyatına yansımalarını inceleyebilme
  
• 
  Batı Kültürünün Türk sosyal yaşantısına ve düşünce tarzına etkilerini gözlemleyebilme
  
• 
  Batı Edebiyatı etkisinde gelişen Türk Edebiyatı önde gelen eser ve temsilcilerini her açıdan inceleyebilme
  
• 
  Kosova ve Makedonya Türk Edebiyatlarının başlıca türleri, eserleri ve yaratıcıları hakkında bilgi edinebilme
  
• 
  Kendini anlatan serbest ve edebi metinler oluşturma etkinliklerine katılabilme
  

Kategori: EDEBİYAT			Öngörülen ders saati: 65
Alt Kategori	Program İçeriği	Özel Hedefler			Kazanımlar
1. Edebi Türler 2. Edebi Akımlar 3. Edebi Metinler	Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı Manzum Eserler (Namık Kemal, Abdülhak Hamit) Mensur Eserler (Şinasi, Muallim Naci) Servet-i Fünûn Edebiyatı Manzum Eserler (Tevfik Fikret) Mensur Eserler (Halit Ziya Uşaklıgil) Fecr-i Âti Topluluğu Şiir (Ahmet Haşim) Milli Edebiyat Manzum Eserler (Ziya Gökalp, Mehmet Âkif Ersoy, Mehmet Emin Yurdakul, Yahya Kemal Beyatlı) Mensur Eserler (Ömer Seyfettin, Halide Edip Adıvar) Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı Şiir Örnekleri (Faruk Nafiz Çamlıbel, Ziya Osman Saba, Necip Fazıl Kısakürek, Arif Nihat Asya, Cahit Sıtkı Tarancı, Orhan Veli Kanık, Cemal Süreyya, Atilla İlhan, Nazım Hikmet, Sezai Karakoç, Ahmet Arif) Nesir Hikaye (Refik Halit Karay, Sait Faik Abasıyanık, Sabahattin Ali, Necati Cumalı, Aziz Nesin) Roman (Ahmet Hamdi Tanpınar, Kemal Tahir, Yaşar Kemal) Tiyatro (Haldun Taner, Turgut Özakman) Deneme (Nurullah Ataç, Şevket Rado) Günümüz Halk Edebiyatı Aşık Veysel	Batı Edebiyatının Türk Edebiyatına yansımalarını kavrayabilme Batı Edebiyatı etkisinde eser veren edebiyatçıları tanıyabilme Batı Edebiyatı etkisiyle yaratılan eserleri tanıyabilme Edebi akımların özelliklerini kavrayabilme Türk Edebiyatı dönemlerini ve eserlerini tür, şekil ve içerik yönünden inceleyebilme			Öğrenci: Türkçe yayınlanan ilk gazetenin ismini ve yayın tarihini bilir. Türkçe yazılan ilk piyes ve romanların isimlerini, konularını ve yazarlarını bilir. Tanzimat dönemi Türk şiirini konu, şekil ve dil özellikleri açısından inceler Tanzimat dönemi Türk şiirini Divan şiiriyle konu ve şekil açısından karşılaştırır. Tanzimat dönemi Türk şiirindeki yeni türlerin şekil özelliklerini bilir. Servet-i Fünûn Edebiyatı manzum ve mensur eserleri tür, şekil ve içerik yönünden inceler. Milli Edebiyat manzum ve mensur eserleri tür, şekil ve içerik yönünden inceler. Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı şiir ve nesir örneklerini tür, şekil ve içerik yönünden inceler. Günümüz Halk Edebiyatı örneklerini tür, şekil ve içerik yönünden inceler.
	İkinci Dünya Savaşı Sonrası Kosova ve Makedonya Türk Edebiyatı Hikaye (Mustafa Karahasan, Necati Zekeriya, Enver Baki) Roman (Hasan Mercan, Reşit Hanadan) Şiir (Enver Tuzcu, Şükrü Ramo, Naim Şaban, İskender Muzbeg, Alim Rıfat Yeşeren)	İkinci Dünya Savaşından sonra Kosova ve Makedonya’da gelişen Türk Edebiyatı örneklerini inceleyebilme İkinci Dünya Savaşından sonra Kosova ve Makedonya’da gelişen Türk Edebiyatına bölge edebiyatlarının etkisini kavrayabilme			Öğrenci: İkinci Dünya Savaşından sora Kosova ve Makedonya’da yaratılan edebi eserleri tür, şekil ve içerik yönünden inceler. İkinci Dünya Savaşından sonra Kosova ve Makedonya’da gelişen Türk Edebiyatı eserlerinde bölge edebiyatlarının etkisini kavrar.
Kategori: TÜRK DİLİ				Öngörülen ders saati: 35
Alt Kategori	Program İçeriği	Özel Hedefler			Kazanımlar
Ses Bilgisi Dilbilgisi Dilbilim	Cümle Ögeleri Cümle Çeşitleri Yapı Bakımından Cümleler Yüklemin Türüne Göre Cümleler Anlamları Bakımından Cümleler Ögelerin Dizilişine Göre Cümleler Cümle Analizi	Cümle ögelerinin görevlerini ve yapılarını kavrayabilme Kelime gruplarının yapı, anlam ve görevlerini kavrayabilme Cümle çeşitlerini kavrayıp sözlü ve yazılı anlatımda uygulayabilme Farklı yapıdaki cümleleri çözümleyip yorumlayabilme.			Öğrenci: Metinde geçen cümle ögelerini bulur. Cümle ögelerinin görevlerini kavrar. Farklı yapıdaki cümleleri çözümler. Sözlü ve yazılı anlatım sırasında öge dizilişlerine dikkat eder. Anlatımın etkisini arttırmak için devrik cümleler kurar. Şiiri nesre çevirme uygulamaları yapar.
Kategori: KOMPOZİSYON					Öngörülen ders saati: 38
Alt Kategori	Program İçeriği	Özel Hedefler			Kazanımlar
Sözlü Kompozisyon Yazılı Kompozisyon	Yazılı Kompozisyon Türleri Mektup Türleri Rapor ve Tutanak Köşe Yazısı Deneme Makale Özgeçmiş ve Dilekçe	Özel ve resmi mektuplar yazabilme Rapor veya tutanak planlayıp yazabilme Köşe yazısı türünü tanıyıp planını çıkarabilme Deneme türünü tanıyıp, deneme yazıları oluşturabilme Makale yazılış tekniklerini ve yöntemlerini öğrenebilme Özgeçmiş ve dilekçe çeşitlerini inceleyip yazabilme			Öğrenci: Arkadaşına, akrabasına hitap kurallarına uyarak özel mektup yazabilir. Herhangi bir dilek, şikayet ve meramını anlatan resmi mektupları teknik hususlarına dikkat ederek yazabilir. Yaptığı çalışma veya araştırma ile ilgili rapor veya tutanak hazırlayabilir. Köşe yazısı türünün özelliklerini öğrenip, gazetede bu türü belirleyebilir. Deneme türünün özelliklerini benimseyip kendi düşüncelerini dile getiren sosyal içerikli kısa demeler yazabilir. Makalelerin yazılış sebebi ve biçimini kavrayıp, dipnotlarından bilgi alabilir. Herhangi bir kurumca istenen özgeçmiş yazabilir. Herhangi bir kuruma dilekçe, şikayet dilekçesi veya itiraz dilekçesi yazabilir.

Dersler Arası İlişki
Bu ders programını giriş kısmında dile getirildiği üzere bu sınıf Türk Dili ve Edebiyatı dersi programı uygulamaya yönelik bir içerikle hazırlanmıştır.

Kompozisyon kısmında makale türünün incelenmesi ve dipnotlara başvuru hususu göz önünde bulundurulursa, makalelerin her bilim alanı için yazıldığı dolayısıyla her alandan makalenin incelenebileceği sonucunu ortaya koyar. Yine kompozisyon kısmında köşe yazısı türü dikkate alındığında, kitle iletişim araçlarıyla ilgili bir husus olduğu görülür. Deneme türü çalışmaları için sosyal içerikli yazıların sosyoloji, psikoloji gibi bilim dallarıyla yakın ilişkide olduğu gözden kaçmaz.

Netice itibariyle dil, bildirişimin temel ögesi olduğundan, hayatın her alanında her an başvurulan bir araçtır.

Sanat ve estetik ile yakın ilişkide olan kompozisyon ve edebiyat da günlük ilişkilerimizi ve yaşantılarımızı renklendiren, süsleyen zenginliklerdir. Dolayısıyla edebiyat ve kompozisyon da günlük yaşantımızın bir parçası olmaya devam etmektedir.

İnsan kelimelerle düşünür düşüncesinden yola çıkarak, en basit ihtiyaçlarımızdan en karmaşık duygu ve düşüncelerimizi, başkalarına açıklamak istediklerimizi ancak kelimelerden oluşturulan konuşmayla mümkün olmaktadır. Hal böyle iken bütün kavramlar kelimelerle ifade edildiklerinden, dil her alanla sıkı ilişkidedir.

Toplumla yakın ilişkide yaşayan insan sosyal bir yaratıktır. Ancak toplumun ferdi kabullenmesi, ferdin sahip olduğu değer yargılarına ve davranışlarına bağlıdır. Diğer yandan ferdin, bu davranış ve değer yargılarını benimsemesi toplumla etkileşimi sırasında rast gele ve düzensiz olarak gerçekleşir. Okutulacak olan edebiyat dersi sayesinde birey sınıf, cinsiyet, din, dil, ırk, yaş farkı gözetmeksizin toplumla uyum içinde nasıl yaşanacağı yolunda bilgiye sahip olacaktır. Bu açıdan bakıldığında edebiyatın sosyoloji, tarih, felsefe, güzel sanatlar, davranış bilimleri vb. alanlarla ilişkisi olduğu ortaya çıkıyor.

Öğretim Yöntem ve Teknikleri
Yukarıda da belirtildiği üzere 12. sınıfta uygulamaya yönelik bir program hazırlanmıştır. Konular ve hedefler listesi kısa tutulmuş, uygulama çalışmalarına daha fazla imkan tanınmıştır.

Daha önce kazanılan bilgileri uygulayabilmek ve bu bilgiler hakkında eleştirel düşünce geliştirebilmek ders planlaması ve ders süreci esnasında ilk hedef olmalıdır. Ancak bütün bu etkinlikleri gerçekleştirebilmek için, dersin önceden iyi planlanmış olması şarttır.

Onun için planlama, öğretim sürecinin temel etkinliklerinden biridir. İyi planlanmış bir işin yarısı tamamlanmış demektir. Ders sürecinde de durum farklı değildir. Ama öğretmen, planlama etkinliği sırasında farklı olasılıkları dikkate alıp, her zaman yedekte hazır duran ikinci bir planı da tasarlamalıdır. Ders süresince ilgiyi uyanık tutabilmek için bir yöntemden diğerine geçebilecek beceriye sahip olmalıdır.

Öğretmen, klasik öğretim anlayışında olduğu gibi “Öğretmen merkezli” öğretim yönteminden kaçınmalı, öğrenciyi ders ile ilgili tartışmaya katılması için özendirmeli, cesaretlendirmelidir.

Türk Dili ve Edebiyatı dersi öğretimi edebiyat, dilbilgisi ve kompozisyon etkinlikleri kaynaştırılmış olarak, birbirlerinden soyutlanmadan işlenmelidir. Özellikle dilbilgisi okuma, dinleme, anlama ve konuşma etkinliklerinin kusursuz olması için bir araç olarak kullanılmalıdır. Ders sürecinde başvurulabilecek başlıca yöntemler aşağıda verilmiştir:

1. 
   Anlatma yöntemleri
   
2. 
   Soru cevap yöntemi
   
3. 
   Problem çözme yöntemleri
   

• 
  Tümevarım yöntemi
  
• 
  Tümdengelim yöntemi
  
• 
  Çözümleme yöntemi
  
• 
  Birleşim yöntemi
  

4. 
   Grupta çalışma yöntemi
   
5. 
   Tartışma yöntemi (Münazara, Panel, Zıt panel, Sempozyum, Açık oturum, Forum, Beyin fırtınası)
   

Özellikle okumanın temel bilgi kaynağı olduğu düşünülürse, Güdümlü ve Eleştirel Okuma etkinlikleri için aşağıdaki teknikler önerilir:

1. 
   INSERT (Eleştirel Okuma Etkileşimli İşaretleme Tekniği)
   
2. 
   DRTA (Güdümlü Okuma ve Düşünme Çalışması Tekniği)
   
3. 
   Başlık Bulma Tekniği
   

Türk Dili ve Edebiyatı öğretmeni çağın gereksinimlerine uygun olarak farklı yöntem ve teknolojilere başvurabilmeli, rekabet ortamı ve serbest piyasa ekonomisinin gerektirdiği iletişim becerileri yüksek birey kavramları üzerinde önemle durmalıdır. Topluluğumuzun sağlıklı bir iletişim becerisi ve kültürel altyapı ile ancak toplum içerisinde hak ettiği yeri alabileceği gerçeğini her zaman dikkate almalı ve öğrencilerini bu yönde bilgilendirmeli ve bilinçlendirmelidir. Toplumsal uzlaşma ve barış içerisinde, hukuk ve demokrasinin üstünlüğü geleceğimizin tek teminatı olduğunu, bireylerin bu değerlere sahip çıkmaları ve riayet etmeleri gerektiğini öğrencilerine aktarmayı da ihmal etmemelidir.

Öğretim Araç ve Gereçleri

1. 
   Türkçe dersi kitapları ve Türk dili ve edebiyatı kitapları
   
2. 
   Öğretmenlerin kılavuz ve yöntem kitapları
   
3. 
   Sözlükler
   
4. 
   Ansiklopediler
   
5. 
   Dilbilgisi ve yazımla ilgili başvuru kitapları
   
6. 
   Klasik eserler ve öğrencilerin düzeylerine göre uyarlanmış kitaplar
   
7. 
   Antolojiler
   
8. 
   Haritalar
   
9. 
   Metinlerle ilgili resimler
   
10. 
    Plak, bant ve kasetler
    
11. 
    Film ve slaytlar
    
12. 
    Konuşma ve anlatımı geliştirecek küçük, büyük resimler
    
13. 
    Canlı kaynaklar (yazar, şair, tiyatrocu vb)
    
14. 
    Bilgisayar, Internet
    
15. 
    Çeşitli görsel ve işitsel araçlar vb.
    

Ölçme ve Değerlendirme
Değerlendirme, yapılan bir gözlemin belirlenen kriterlerle uygunluğunun karşılaştırılması işlemidir. Değerlendirme işi, öğretimin kendisi kadar zor ve karmaşık bir olaydır. Onun içindir ki değerlendirme, önceden belirlenen değerlendirme amacına yönelik ölçme teknikleriyle yapılır.

Değerlendirme sadece öğrencilerin başarı seviyesini ölçmek için yapılmaz. Her ne kadar hedef kitle öğrenciler olsalar bile, yapılan öğretimin niteliği, programın uygunluğu ve verimliliği, uygulanan teknik ve yöntemlerin başarı derecesi, eksikliklerin giderilmesi gibi hedeflere yönelik değerlendirmeler, her öğretmenin göz önünde bulundurması gereken değerlendirme türleridir.

Değerlendirme tanımındaki belirlenen kriterlere uygunluk derecesi ölçme ile tespit edilir. Başka bir deyişle ölçme, değerlendirmenin temel aracıdır. Ancak bazı kazanımlar, ölçülemez niteliktedirler. Bu kazanımlar da öğrencinin duyuşsal (affective) alan gelişimini belirler. Örneğin, insan hak ve özgürlüklerine karşı saygı, çevreye karşı duyarlılık, çok topluluklu bir ortamda uyumlu yaşama alışkanlığı gibi. Bu kazanımlar izleme yoluyla değerlendirilir.

Bloom Taksonomisindeki bilişsel (cognitive) alan kazanımları olan bilgi, kavrama, uygulama, eleştirel düşünme gibi kazanımlar değişik test teknikleriyle ölçülüp değerlendirilir. Ölçme işleminden önce, ölçme konusu olan (bilgi, kavrama, uygulama, eleştirel düşünme) kazanımların belirtildiği bir belirtke tablosu yapılmalıdır. Bu belirtke tablosu ışığında yapılacak ölçme çeşitlerinin başlıcaları aşağıda verilmiştir.

• 
  Sözlü Testler
  
• 
  Yazılı Testler
  

• 
  Kısa Cevaplı Çok Sorulu Testler
  
• 
  Uzun Cevaplı Az Sorulu Testler
  

• 
  Objektif Testler
  

• 
  Çoktan Seçmeli Testler
  
• 
  Doğru Yanlış Cevaplı Testler
  
• 
  Boşluk Doldurmalı Testler
  
• 
  Eşleştirmeli Testler
  

Ders Dışı Etkinlikler


Öğrencilerin ilgi alanlarına göre değişik etkinliklere katılmalarını teşvik etmek, başka bir deyişle değişik yazın ve sanat etkinliklerine yönlendirmek, bilgi ve becerilerini geliştirmeye yardımcı olmak öğretmenin ve velilerin yardım edebilecekleri bir konudur. Bu etkinlikler yazın saati, duvar gazetesi, okul dergisi, tiyatro, bilgi yarışmaları, kardeş okul ziyareti vb. olabilir. Bu etkinlikler sayesinde öğrenciler, kendilerini ifade etmekte daha rahat, fikirlerinde daha özgün ve eleştirici, bilgiyi aramada daha istekli olacakları muhakkaktır. Ancak bazı durumlarda ilgisiz oldukları alanlara da ilgilerini çekmek onları yeni keşiflere götürebilir.