Türk dünyasi iŞletme fakültesi uluslararasi iLİŞKİler böLÜMÜ YÜksek lisans biTİrme tezi

Sovyetler Birliği Döneminde Dağlık Karabağ Sorunu

1.2.1. SSCB’nin Kafkasya Politikası ve DKÖB’nin Yaratılması

Yukarıda da belirtildiği üzere, Rus İmperatorluğunun yıkılmasına rağmen Kafkasya, Rusya’nın iç ve dış politikasında etkin rol oynamaya devam etmiştir. 1917 Ekim Devriminden sonra kurulan Bolşevik Hükümeti kısa bir süre sonra Çarlık dönemi politikalarını devam ettirmeye başlamıştır.

Stratejik önemi olan Güney Kafkasya bölgesinde mümkün olduğunca hızlı bir şekilde etkinliğini arttırmaya çalışan Bolşevik Moskova yönetimi, Karabağ kozunu farklı şekillerde kullanmıştır.

20 Nisan 1920 tarihinde Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Sovyet Rusyası’nın XI Kızıl Ordusu tarafından işgal edilmiş ve Azerbaycan’da Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ilan edilmiştir.³⁶ O tarihte Karabağ ve şuanki Ermenistan’da yer alan Zengezur bölgesi, yeni kurulan Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin sınırları içerisinde idi. Ermeniler Azerbaycan’da Bolşevik Rusya kontrolünde bir yönetimin kurulmasını bir fırsat bilmiş ve Karabağ’la bağlı toprak iddialarını daha yüksek sesle ortaya koymaya başlamışlardır. Önceleri Ermenistan henüz Sovyet Rusyası’nın kontrolüne geçmediği için Moskova yetkilileri Ermenistan’a baskı yapmaya başlamışlardı.³⁷

Moskova yönetimi, Azerbaycan’da olduğu gibi Ermenistan’da da Sovyet yönetiminin kurulması için Azerbaycan Komünist Partisi ve Kafkas Bürosunun yardımlarına arkalanmış ve Karabağ kozunu kullanmaya çalışmıştır.³⁸

Bu dönemde Rusya’nın esas amacı potansiyel etnik gerginlik merkezleri yaratmak ve bölgede merkeze karşı ortaya çıka bilecek itirazları, bu bölgeleri bir-birine karşı koyarak hall etmekti. Bilindiği üzere, bu siyaset Sovyet Rusyası’na Çarlık döneminden geçmişti. Nitekim, Sovyet Rusyası Ermenistan’da da Sovyet hükümetinin kurulması hedefi doğrultusunda Ermenistan’a Karabağ ve Zengezur bölgelerini vere bileceğini vaat etmişti. Ermenistan’da Sovyet rejimi tesis edildikten sonra dengeler değişmeye başlamıştı. Ermenistan’daki Sovyet yönetimi yetkilileri Azerbaycan’ın Karabağ bölgesiyle ilgili taleplerini hem Moskva’ya iletmiş hem de Komunist (bolşevik) Partisi (K(b)P) Kafkas Bürosu’nda ortaya koymuşlardır.³⁹

Bu dönemde Ermenilerin talebi Dağlık Karabağ’ın Ermenistan’a birleştirilmesi yönünde olmuştur. Bu konuda bazı tartışmalardan sonra Moskova’ya bağlı Kafkas Bürosu bölgeye özerklik statüsü verilmesini kararlaştırmıştır. Nitekim, 7 Temmuz 1923 tarihinde Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti dahilinde Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi kurulmuştur. Böylelikle, Karabağ, tarihte ilk defa olarak Dağlık (Yukarı) ve Ova (Aşağı) Karabağ coğrafi adlarıyla ayrılmıştır. Ardından, Ermeniler Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi’nde bulunan Türkçe yer adlarını Ermenileştirerek medeni asimilasyon siyasetini sürdürmüşlerdir. Dağlık Karabağ’ın merkezi olan Hankendi’nin ismi Stepanakert ve beş ilçeden üçü ise Mardakert, Hadrut ve Martuni olarak Ermenice isimlerle değiştirilmiştir.⁴⁰

2.