Türk dünyasi iŞletme fakültesi uluslararasi iLİŞKİler böLÜMÜ YÜksek lisans biTİrme tezi

Madrid İlkeleri ve Yenilenmiş Madrid İlkeleri

29 Kasım 2007 tarihinde Azerbaycan ve Ermenistan Dışişleri Bakanları Elmar Memmedyarov ve Vardan Oskanyan ile AGİT Minsk Grubu Eşbaşkanları arasında Madrid’de görüşme yapıldı. Bu görüşte münakaşa taraflarına sorunun çözümünün self-determinasyon ve toprak bütünlüğünün bozulmazlığı gibi temel ilkelerine dayanan yeni öneri (sonradan “Madrid İlkeleri” gibi adlandırılmıştır) takdim edilmiştir.²³¹

“Madrid İlkeleri” aşağıdaki faktörlerden oluşuyordu:

1. 
   Ermenistan kuvvetlerinin Dağlık Karabağ çevresindeki Azerbaycan bölgelerinden çekilmesi;
   
2. 
   Azerbaycanlı mültecilerin bu bölgelerde yeniden yerleşimi;
   
3. 
   Azerbaycanlı mültecilerin Dağlık Karabağ bölgesine geri dönmeleri;
   
4. 
   Laçın koridoru aracılığıyla Dağlık Karabağ’ı Ermenistan’a bağlayan karayolu bağlantısının sağlanması;
   
5. 
   Dağlık Karabağ’ın sınırları boyunca barış güçlerinin konuşlandırılması;
   
6. 
   Azerbaycan'a iade edilmiş bölgelerde askeri yönetimin kaldırılması;
   
7. 
   Ermenistan ve Karabağ’ın dış iletişimi üzerinden ablukanın kaldırılması ve Ermeni-Türkiye sınırının açılması;
   
8. 
   Dağlık Karabağ için geçici bir statüsün belirlenmesi;
   
9. 
   İleriki bir tarihte Dağlık Karabağ’ın nihai statüsü konusunda referandum yapılması;
   
10. 
    Çatışma bölgesinin restorasyonu için uluslararası mali yardımın sağlanması.²³²
    

Madrid İlkeleri Minsk Grubu tarafından sunulduktan sonra taraflar bazı noktalarda anlaştılar. Fakat, çıkılmaz durum son meselede, yani Dağlık Karabağ'ın nihai statüsü ile ilgili meselede yaşandı. Azerbaycan tarafı Dağlık Karabağ'ın tamamen Azerbaycan’dan ayrılmasına karşı çıktı ve sadece yüksek özerkliğin verilmesini kabul etti. Bununla ilgili Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev böyle söylemiştir: "Karabağ hiçbir zaman özgür olamayacaktır. Azerbaycan bunu hiçbir zaman tanımayacaktır. Ne 5 yılda ne 10 ne de 20 yılda. Hiçbir zaman".

10 Temmuz 2009 tarihinde İtalya’nın Lakuilla şehrinde Sekizler Grubu’nun (G8) Zirvesinde AGİT Minsk Grubu Eşbaşkan ülkelerinin Cumhurbaşkanları: ABD Cumhurbaşkanı Barak Obama, Rusya Federasyonu eski Cumhurbaşkanı Dmitri Medvedyev ve Fransa eski Cumhurbaşkanı Nikola Sarkozi görüşmeler sürecinde sonraki adımların gerekliliğine vurgu yapan ve kapsamlı barış anlaşmasının hazırlanmasına destek vereceklerini belirten Ortak Bildiri yayınladılar. Minsk Grubu Eşbaşkan ülkelerinin Cumhurbaşkanlarının bu bildirisi Minsk Grubu Eşbaşkanlarının çatışma taraflarına sundukları 2007 yılı Kasım tarihli asıl Madrid İlkelerinde çelişkili konu niteliği taşıyan toprak bütünlüğüne saygı ve halkların kendi kaderini tayin etme ilkeleri ile ilgili Helsinki Nihai Aktına dayanan uzlaşmayı yansıtacak Madrid Prensiplerinin yenilenmiş versiyonunu hazırlamaya ve uygulamaya mecbur bırakıyordu. Bu bildiri aracılığı ile onlar, aynı zamanda Azerbaycan ve Ermenistan Cumhurbaşkanlarından “aralarındaki uzlaşmazlıkları çözmelerini ve kapsamlı çözüm sayılabilecek esas ilkelere ilişkin uzlaşmaya varmalarını” rica ettiler. Bu bildiri sonralar “Yenilenmiş Madrid İlkeleri” adını almıştı ve aşağıdakileri içermekteydi:

1. 
   Dağlık Karabağ’ın çevresindeki işgal edilmiş bölgelerin Azerbaycan’a iade edilmesi;
   
2. 
   Dağlık Karabağ’a güvenlik ve kendini yönetmek hukukunu sağlayan geçici statüsün verilmesi;
   
3. 
   Dağlık Karabağ’la Ermenistan’ı birleştiren koridor meselesinin çözümlenmesi;
   
4. 
   İradenin hukuki yolla ifade edilmesi ile Dağlık Karabağ’ın nihai hukuki-statüsünün gelecekte belirlenmesi;
   
5. 
   Bütün zorunlu göçmenlerin ve mültecilerin kendi yerleşim yerlerine geri dönmeleri;
   
6. 
   Barış operasyonlarını da içeren uluslararası güvenlik garantisi.²³³
   

Ermenistan-Azerbaycan, Dağlık Karabağ sorunu ile ilgili görüşmeler 2016 Nisan ayında çıkan gerginliğe kadarki dönemde “Yenilenmiş Madrid İlkeleri” doğrultusunda gerçekleştiriliyordu.

Yenilenmiş Madrid İlkeleri ve orijinal versiyon arasında fark çok fazla olmasa da, çatışma tarafları için önemliydi. Orijinal Madrid İlkeleri Ermenistan silahlı kuvvetlerinin Azerbaycan'ın işgal edilmiş bölgelerinden aşamalı olarak çıkarılmasını ifade ediyordusa, yeni versiyonda aşamalı terimi yoktu. Aynı zamanda, orijinal versiyonda Dağlık Karabağ'ın nihai statüsünün referandum yoluyla belirlenmesi gösteriliyordusa, Yenilenmiş Madrid İlkelerine göre nihai statü iradenin hukuki yolla ifade edilmesi şeklinde olacaktır. AGİT Minsk Grubu Eşbaşkan ülkelerinin cumhurbaşkanlarının Ortak Bildirisine göre, tarafların bu ilkeleri kabul etmesi gelecekte bölgesel barış ve istikrarı sağlayabilmek için tam çözüm seçeneğini hazırlamak imkanı veriyor. Çatışma taraflarının cumhurbaşkanları ve dışişleri bakanları düzeyinde çeşitli görüşmeler yapılmasına rağmen, 2009 yılında Yenilenmiş Madrid İlkelerinin yayınlanmasından sonra taraflar halen toprak bütünlüğü ve kendi kaderini tayin etme hakkına ilişkin kendi pozisyonlarında ısrar etmiş ve sorunun çözümünde hiçbir ilerleme kayd edilmemiştir. Yirmi yılı aşkın süredir AGİT Minsk Grubunun arabuluculuk çabaları taraflar arasında askeri operasyonların önlenmesinde yardımcı olmuş, fakat sorunun çözümü ile ilgili meselede başarısız olmuştur.²³⁴

3.