Türk sinemasi’nin ekonomik yapisi ( 1896 – 2005 ) GİRİŞ

Ho : Bu örneklemlerin alındığı iki anakütle arasında herhangi bir ilişki yoktur

H1 : Bu örneklemlerin alındığı anakütle arasında ilişki vardır

30 gözlem için 0.005 güvenilirlik derecesinde Spearman Sıra Korelasyonu katsayı dağılımının eşik değeri 0.478, 0,05’de ise 0,305’dir. Verilen oyların ortalamalarını karşılaştıran d1,d2 ve d4 farkları için hesaplanan sıra korelasyonları bu örneklemlerin farklı anakütlelerden alınmış olacağı savını reddederken[üç tip oylamanın aynı anakütleden gelmiş olma olasılığı vardır], oylamalar izleyici sayıları ile karşılaştırıldıklarında aynı anakütleye ait olmadıkları görülmektedir. Sonuçta izleyici sayısı ile film kalitesi/beğenisi arasında bir bağlantıdan sıralama yönünden sözetmek mümkün değildir.

Beyazperde oyları ve seyirci sayısı arasında hesaplanan Spearman katsayısı = 0,168

Eleştirmen ve seyirci sayısı arasında hesaplanan Spearman katsayısı = 0,141

Imdb ve seyirci sayısı arasında hesaplanan Spearman katsayısı = 0,219 olmak üzere

Her üç katsayı da 0,305’den ve doğal olarak da 0,478’den küçük olduğu için Ho hipotezi reddedilemez. Yani %0,5 ve/veya %5 anlamlılık düzeyinde dahi Ho hipotezi reddedilememektedir ve oylamalar ile seyirci sayıları arasında bir ilişkinin varlığından söz edilememektedir. Bu sonuç beklentilerimizle örtüşmektedir. Bir filme giden seyirci sayısı, filmin kalitesi ile ilintili değildir.

Sosyolojik açıdan yaklaşırsak, bir toplumun fertlerini o topluma ait bir filmi izlemeye iten başka nedenler olduğunu sezinleyebiliriz. Türkiye için film talebinin bir nedeninin özel oyuncular, bir başka nedenin de ‘sansasyon’ olduğunu iddia etmek yanlış olmaz. Sonuç bölümünde bu konuya ayrıyeten değinilecektir.

5. SONUÇ ve TARTIŞMA

Türk Sineması’nın ekonomik yapısı hakkındaki bu çalışmanın iki temel amacı vardır. Bunlardan ilki; yapısal anlamda Türk Sineması’nın gelişim evrelerini belirlemek, Türk Sineması’nın üretim araçları ile olan ilişkileri hakkında fikir vermek ve sayısal veriler yardımıyla Türk Sineması’nın genel bir profilini çıkarmaktır. Ekonomik, toplumsal, politik ve teknolojik koşullar çerçevesinde Türk Sinema Tarihi’ni özetleyen ikinci bölüm tamamen bu amacı gerçekleştirmek amacını gütmüştür. Bu amaçla; yıllara göre film üretim sayıları, yapımcı sayıları, ham film dışalım miktarları, biletli seyirci sayıları, sinema salonu sayıları, ortalama film maliyetleri ve maliyetlerin alt kalemleri ve daha birçok değişkenden oluşan geniş bir yelpazede Türk Sinema Tarihi’ne genel bir bakış atılmıştır. Konunun yüz yılı aşkın bir süreci kapsaması nedeniyle, aşırı derecede ayrıntılandırmalardan kaçınılmış, sadece önemli ayrıntılar ve belli başlı gelişmeler aktarılmak durumunda kalınmıştır. Sadece sektörel bir analiz yapmak hedeflendiğinden, filmlerin niteliklerinden bahsetmekten kaçınılmış, bunun yerine yapım, dağıtım ve gösterim aşamalarından oluşan sinema endüstrisi verileri üzerine yoğunlaşılmıştır. Bu bölümün en önemli özelliği ve bilim camiasına olası katkısı, başlangıcından günümüze topyekün bir taramanın gerçekleştirilmiş olmasıdır. İlk Türk Sinema Tarihi’nin, Sinema’nın Türkiye’ye girdiği 1896 yılından neredeyse 70 sene sonra yazılmış olduğu düşünüldüğünde ve sonraki çalışmaların da bu çalışma üzerine bina edildiği bilindiğinde, sayısal veriler kullanılırken çekilen kaynak sıkıntısına anlayış gösterilmesi gerekmektedir. Türk Sinema Tarihi’nin geçmişine ait(hatta bugününe ait) sağlıklı veriler bulmak çok güçtür ve bu güçlük kendini oylamaların ve seyirci sayılarının yorumlandığı bölümde daha şiddetle hissettirmektedir.

Toplulaştırılmış verilerin yer aldığı üçüncü bölümün hemen ardından gelen ‘1990 Sonrası Türk Sineması’nda Film Kalitesi ve Seyirci Sayısı Arasındaki İlişki’ adlı bölüm, tezin ikinci temel amacına ulaşmasını sağlamıştır.

Bu bölümde, 1990 sonrası gişe başarısı elde etmiş otuz filmin seyirci sayılarından ve üç ayrı tip kaynaktan elde edilen -aynı filmlere ait- oylama sonuçlarından bilimsel sonuçlara ulaşılmaya çalışılmıştır. Oylamalar için üç ayrı tip veri gurubundan yararlanılmasının sebebi, hem daha geniş izleyici gurubuna ulaşarak yorum alanını genişletmek ve daha sağlıklı sonuçlara ulaşmak hem de eleştirmenler ile normal seyirciler arasında nitelikli bir ayrımdan söz edilip edilemeyeceğini öğrenmeye çalışmaktır. Tezin bu kısmı, birçok “ilk”e ev sahipliği yapmaktadır. Türkiye’de ilk defa istatistiksel anlamda bir sinema ekonomisi(movie economics) çalışması gerçekleştirilmiştir. Aynı zamanda Türkiye’nin en büyük ve dünyanın sekizinci büyük sinema sitesi olan Beyazperde; dünyanın en büyük sinema sitesi olan IMDb ve Türk sinema eleştirmenlerinin beğenilerini kıyaslayan bir tür havuza ulaşılmıştır. Örneğin, İngilizce kullanıma açık IMDb ile Türkçe kullanıma açık Beyazperde siteleri arasında gişe yapan filmler için beğeni farklılıkları çok azdır. 80’e yakın sinema eleştirmenine Türk Sineması Anketi yapılmış ve 1990-2005 yılları arasında en seyirciye ulaşan filmler hakkındaki beğenilerini değerlendirmeleri istenmiştir. Sinema eleştirmenlerinin, Beyazperde ve IMDb kullanıcılarına kıyasla daha kıt not verdikleri sonucuna ulaşılmıştır. Birçok filmde sinema eleştirmenlerinin tahmin edilenin aksine, seyirciyle aynı filmleri beğendiği ama değerlendirme yaparken daha az not verdiği sonucuna ulaşılmıştır. Kruskal-Wallis testinin sonuçlarına göre, üç tip oylama tabanının(Beyazperde, IMDb ve Eleştirmen) aynı kütleden gelmediği görülmüştür. Bu farkı yaratanın eleştirmenlerin oyları olduğu açıktır.

Tezin ulaştığı bir ilk de, gişe yapan filmlerin seyirci sayıları ile oylamalar arasında bir ilişkinin varlığını iddia eden hipotezin reddedilmiş olmasıdır. 1990-2005 yılları arasında gösterime girmiş olup da, ‘gişe canavarı’ unvanını elde eden 30 filmin seyirci sayılarıyla IMDb, Beyazperde ya da Eleştirmen oyları arasında bilimsel anlamda ilişki yoktur. Oylamaların kendi arasındaki sıra korelasyonlarına bakıldığında ise ‘ilişki yoktur’ diyen hipotez reddedilmiştir.

İlk bakışta, kalite ve gişe arasındaki ilişkiyi bulmak için çok fazla seyircinin izlediği filmleri ele almak yanlış gözükebilir. Fakat sanatsal manâda teknik hakimiyeti yüksek, düşünce geliştiren sanat filmlerini izleyen seyirci sayıları çok azdır ve bu seyirciler, bu filmlere oy dahi vermekten imtina etmektedirler. Bu bakımdan, çok fazla insanın izlediği filmler değerlendirmeye alınmıştır. Sonuçta kendi içinde tutarlı, beklentileri karşılamakta güçlük çekmeyen sonuçlara ulaşılmıştır. Bazı filmlerin oylamalarına katılımın(bkz. Ek 4) yüzlerce hatta binlerce olduğu düşünüldüğünde genel bir kanıyı/eğilimi yansıttıkları sonucuna ulaşmak hiç de güç değildir.

Dünyadaki ‘sinema ekonomisi’ çalışmaları net sayısal verilere rahatlıkla ulaştıkları için regresyon çözümlemesi çalışmaları yapabilmektedirler, oysa Türkiye’de bugün dahi bir filmin maliyet kalemleri tam olarak bilinememektedir. Bunun sebebi, çeşitli sebeplerle(çoğunlukla yasadışı) şeffaflıktan kaçınan yapımcılardır. Bilimsel çalışmaların önünü tıkayan en önemli neden, yapımcıların (ya da sorumluların) harcamalarını açıklamaktan kaçınmalarıdır. Bir yasayla bunun düzenlenmesi ve zorunlu hale getirilmesi sağlanabilirse, Türkiye’de ‘sinema ekonomisi’ üzerine nitelikli çalışmaların ortaya çıkması işten bile değildir.

Bu tez, eldeki verilerle(sinema kitapları, makaleleri vb.) ve elde ettiği verilerle(anket, istatistiksel çalışmalar vb) en iyi çalışmayı ortaya koymaya çalışmıştır. Kusurların tamamının yazara ait olacağı açıktır.

KAYNAKLAR

Abisel, N., 1994. Türk Sineması Üzerine Yazılar, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara
Akçura, G., 2004. Aile Boyu Sinema (Genişletilmiş İkinci Baskı) [ilk basım Yapı Kredi Yayınları - 1995], İthaki Yayınları, İstanbul
Özön, N., 1975. Türkiye’de Sinema, Arkın Sinema Ansiklopedisi : Cilt 2, Arkın Kitabevi, İstanbul
Atlas Dergisi, 2001. - 101. sayı, İstanbul
Çokyiğit, C., 1989 Türk Sineması, Amerikan Darbesi, Tercüman Gazetesi[15.12.1989], İstanbul
DİE, 2001, İstatistik Göstergeler, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara
Dorsay, A., 2004. Sinemamızda Çöküş ve Rönesans Yılları – Türk Sineması 1990-2004, Remzi Kitabevi, İstanbul
Erkılıç, H., 2003. Türk Sinemasının Ekonomik Yapısı ve Bu Yapının Sinemamıza Etkileri, Sanatta Yeterlik Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
Gökmen, M., 1991, Eski İstanbul Sinemaları, İstanbul Kitaplığı Yayınları
Gökmen, S., (1973), Bugünkü Türk Sineması, Fetih Yayınevi, İstanbul
Haftalık Antrakt Sinema Gazetesi, 2006. Sayı: 24 [07-13 Nisan], Leya Yayıncılık, İstanbul
Haftalık Antrakt Sinema Gazetesi, 2006. Toplulaştırılmış Gişe Verileri [Genel Yayın Yönetmeni sayın Deniz Yavuz’dan alınmıştır]
Kepenek, Y ve Yentürk N., 2001. Türkiye Ekonomisi (12. basım)[1. basım : 1983], Remzi Kitabevi, İstanbul
Korkmaz, A., 1997. Başlangıcından Bugüne Türk Sineması’nın İçinde Bulunduğu Ekonomik, Politik, Toplumsal ve Teknolojik Koşullar İle Bunların Sinemamız Üzerindeki Sonuçları, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sinema-TV Ana Sanat Dalı Sinema-TV Programı Sanatta Yeterlik Tezi, İstanbul
Mediascape Raporu, 2000. Türkiye’de Medya [2 cilt] European Audiovisual Observatory
Newbold, P. 2000. İşletme ve İktisat için İstatistik [4. basımdan çeviren: Ümit Şenesen], Literatür Yayınları, İstanbul
Onaran, A. Ş., 1999. Türk Sineması (1. Cilt), Kitle Yayınları, Ankara
Özgüç, A., 1990. Başlangıcından Bugüne Türk Sinemasında İlkler, Yılmaz Yayınları, İstanbul
Özgüç, A., 1993. 100 Filmde Başlangıcından Günümüze Türk Sineması, Bilgi Yayınevi, Ankara
Özgüç, A., 1996. Türk Film Yapımcıları Sözlüğü, [FİYAP], Oda Yayınları, İstanbul
Özgüç, A., 1998a. Türk Filmleri Sözlüğü [1914-1973] 1. Cilt [Düzeltilmiş 2. Baskı], Sesam Yayınları, İstanbul
Özgüç, A., 1998b. Türk Filmleri Sözlüğü [1974-1999] 2. Cilt, Sesam Yayınları, İstanbul
Özgüç, A., 1997. Türk Filmleri Sözlüğü [1991-1996] 3. Cilt, Sesam Yayınları, İstanbul
Özön, N., 1968. Türk Sineması Kronolojisi (1895-1966), Bilgi Yayınevi, İstanbul
Özön, N., 1995. Karagözden Sinemaya : Türk Sineması ve Sorunları- 2. Cilt, Kitle Yayınları, Ankara
Özön, N., 1995. Karagözden Sinemaya : Türk Sineması ve Sorunları- 1. Cilt, Kitle Yayınları, Ankara
Özuyar, A., 2004. Babıâli’de Sinema, İzdüşüm Yayınları, İstanbul
Scognamillo, G., 1990. Türk Sinema Tarihi–Birinci Cilt 1896 – 1959, [ikinci basım] Metis Yayınları
Scognamillo, G., 1988. Türk Sinema Tarihi–İkinci Cilt 1960 – 1986, [birinci basım] Metis Yayınları, İstanbul
Scognamillo, G., 2003. Türk Sinema Tarihi – Genişletilmiş Baskı[2. Basım], Kabalcı Yayınevi, İstanbul
Şen, A., 1996. Renk Renk Sinema, [*kişisel yayın] baskı:Yavuz Ofset, İstanbul
Şener, E., 1984. Televizyon Video, İmge Yayınları, İstanbul
Yavuz, D., 2006. Türk Sinemasına Bakış 2000 – 2005, [İstanbul Kültür Sanat Vakfı’nın “Köprüde Buluşmalar” adlı paneli için Haftalık Antrakt Sinema Gazetesi tarafından hazırlanan rapor], İstanbul

www.beyazperde.com (mart 2006) “25 Temmuz 2000 tarihli Eurimages Haberi” http://www.beyazperde.com/haber/622.,
www.yenimesaj.com (mart 2006) “27 Eylül 2001 tarihli Eurimages Haberi” http://www.yenimesaj.com.tr/index.php?sayfa=kultursanat&haberno=468&tarih=2001-09-28)
www.ceterisparibus.net (mart 2005) “Nüfus, Kur, TEFE, Deflatör, İhracat, İthalat, GSMH (Fert Başına TL), GSMH (Fert Başına $), Dış Borç, Cari İşlem Açığı Değişimleri” [http://www.ceterisparibus.net/veritabani/1923_1990/giris.htm]
www.sadibey.com (mart 2005) “28.06.2005 tarihli Eurimages Parasal Destek Listesi [tüm ülkeler için]”
www.sinematurk.com (mart 2005) “gişe rakamları”

EKLER

EK 1 : Eleştirmenler İçin Hazırlanan ‘Türk Sineması Anketi’

EK 2 : Oylamaya Katılan Eleştirmenler ve Filmlere Verdikleri Oylar

EK 3 : Türk Sineması’nda Son 15 Yılın Seyirci Sayıları

EK 4 : Oylamalara Katılım Sayıları ve Ortalama Puanlar

EK 1 : Eleştirmenler İçin Hazırlanan ‘Türk Sineması Anketi’

1990–2005 YILLARI ARASINDA 500.000 SEYİRCİYİ GEÇEN

YERLİ FİLMLER İÇİN KALİTE DEĞERLENDİRME ANKETİ

ANKETİN
AMACI : SİNEMA ELEŞTİRMENLERİ AÇISINDAN, 1990–2005 YILLARI ARASINDA 500.000 SEYİRCİYİ GEÇEN TÜRK FİLMLERİNİN KALİTESİNİ TESPİT ETMEK
KULLANIM YERİ : İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İKTİSAT YÜKSEKLİSANSI BİTİRME TEZİ
* Ankette 1990-2005 yılları arasında gösterime girmiş ve 500.000 seyirci sayısını geçmiş Türk Filmleri kullanılmıştır

* Ankette “1” en düşük kalite puanını, “10” en yüksek kalite puanını temsil etmektedir

* Anket sonuçları toplulaştırılarak kullanılacaktır.

* İzleyemediğiniz film için herhangi bir işaretleme yapılmasına gerek yoktur, boş bırakmanız yeterli olacaktır.

BİTİRME TEZİNİN TAM ADI : TÜRK SİNEMASI’NIN EKONOMİK YAPISI (1896-2005)

HAZIRLAYAN : ERTAN TUNÇ (İKTİSAT YÜKSEKLİSANS)

TEZ DANIŞMANI : DOÇ DR. SUAT KÜÇÜKÇİFTÇİ

İTÜ, 2006


1990–2005 YILLARI ARASINDA 500.000 SEYİRCİYİ GEÇEN

YERLİ FİLMLER İÇİN KALİTE DEĞERLENDİRME ANKETİ
ANKETE KATILANIN

ADI ve SOYADI :

MESLEĞİ / GÖREVİ :

	FİLM ADI (1990 - 2005)	PUAN (en düşük)									PUAN (en yüksek)
1	G.O.R.A	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
2	Babam ve Oğlum	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
3	Vizontele	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
4	Vizontele Tuuba	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
5	Hababam Sınıfı Askerde	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
6	Eşkıya	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
7	Organize İşler	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
8	Kahpe Bizans	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
9	Asmalı Konak - Hayat	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
10	O Şimdi Asker	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
11	Hababam Sınıfı: Merhaba	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
12	Komser Şekspir	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
13	Güle Güle	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
14	Herşey Çok Güzel Olacak	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
15	Propaganda	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
16	Neredesin Firuze	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
17	Deli Yürek	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
18	Hırsız Var!	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
19	Gönül Yarası	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
20	Ağır Roman	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
21	Abuzer Kadayıf	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
22	Okul	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
23	Maskeli Beşler	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
24	Hemşo	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
25	Cumhuriyet	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
26	Gelibolu	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
27	Rus Gelin	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
28	Eğreti Gelin	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
29	Döngel Karhanesi	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
30	İstanbul Kanatlarımın Altında	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10