TüRKÇE – DİLBİLGİSİ kelime (sözcük)

Türü

 

]İsim cinsinden bütün kelimeler ve kelime grupları dolaylı tümleç olabilir.

 

Kuleye çıkınca, sabah güneşinin henüz dağılmadığı hafif sislerle örtülü ufka dikkatle baktı.

Konak, çamurlu ve bozuk bir yolun sağında kurulmuştu.

Ayağını toprağa basmaktan ürküyordu.

 

]Yer soran soru kelimelerdi de dolaylı tümleçtir?

 

Bu elbiseyi nereden aldınız?

Benim kalemim kimde kalmış?

 

Sayısı

 

Bir cümlede birden fazla aynı veya farklı cinsten yer tamlayıcısı bulunabilir.

 

Ormanlardan, derelerden, köprülerden, tepelerden, uçurumlardan şimşek gibi geçti.

Gökalp ve arkadaşları, hem edebî eserlerinde, hem de Türkçeyi sadeleştirmek için ortaya koydukları prensiplerde halka yöneldiler.

 

®Bazı yer tamlayıcıları kendinden önceki yer tamlayıcısının açıklayıcısıdır.

 

Her tarafta, yükselen otların kenarlarında, kırların en tenha ve göze görünmez noktalarında başlı başına tam bir güzellikle açılmış, belki renkleri biraz soluk kır çiçekleri vardı.

 

DOLAYLI TÜMLEÇ

Hatırlatma : Türkçe’de ismin durumunu bildiren ekler kelimenin sonuna eklenirler. Kelimeyi belirtir, ayrılma durumunu, bulunma durumunu, yönelme durumunu ifade etmeye yararlar.
Ev (Yalın hali)

Ev-i (Belirtme durumu)

Ev-e (Yönelme durumu) Bu üç durumu belirten cümle

Ev-de (Bulunma durumu) öğesi Dolaylı Tümleç olan

Ev-den (Ayrılma durumu) kelimelerden oluşur.
Kural : Cümlede yönelme, bulunma, ayrılma bildiren kelimeler Dolaylı tümleçtir.

Ahmet eve gelmedi. (nereye gelmedi?Eve; yönelme ifadesi vardır.)




Özne D.T Y

Selda evde ders çalışıyor. (nerede çalışıyor?Evde; Selda’nın bulunduğu

Özne D.T B’sizN Y yer ifade ediliyor.)

Bugün okuldan geç çıktık. (nereden çıktık?okuldan; okuldan ayrıldığımız

Z.T D.T. Z.T Y ifadesi var.)

Dikkat:

1. 
   Dolaylı tümleçler pratik olarak bakıldığında ismin –e,-de,-den halinde olan kelimelerdir.
   
2. 
   Yükleme sorulan sorular da ismin –e, -de, -den hal ekini almışlardır, nere?, nereye?,nerede?,nerde?,nereden?, nerden? vb.
   

Kedi dama çıktı.



Bu şiiri…………………armağan ediyorum.

Kalemim…………………kaldı.

Yürüyerek ………………geliyordum.

• 
  Parantez içindeki kelimeleri uygun ve D.T. olacak şekilde çekimleyerek boşlukları doldurunuz.
  

……………tuz koydun mu? (yemek)

Kardeşim………………gitti. (okula)

Ahmet,……………gücenmiş. (Mehmet)

……………su kalmamış. (Sürahi)

……………hiç akıl yok mu? (sen)

……………ayrılıyorum. (Ankara)

“Bu güzel çiçekleri nereden aldın?” sorusuna alınan cevap cümlenin ………………öğesidir.

Tanımı tamamlayınız.
Dolaylı tümleç olan kelime ya da kelime grupları ……………………, ………………,…………………, ifadesi verirler ve ………………,……………… halinde bulunurlar. Yükleme sorulan ……………,………………,……………, sorularına cevap verirler. Örnek ;

Ahmet…………………gelmedi.

Metin…………………kalmış.

Musa…………………geç çıkmıştı.

“Bu güzel çiçekleri nereden aldın?” sorusuna verilecek cevap cümlenin hangi ögesidir?

a) Özne b) D.T. c) Z.T. d) N.T. e) Yüklem

Sorulardan hangisi dolaylı tümleç olur?

1. 
   Zehra ne zaman geliyor?
   
2. 
   Az önce gelen kim?
   
3. 
   Ankara’da kimi gördünüz?
   
4. 
   Ne alırdınız?
   
5. 
   Bu kitabı kimden almıştım
   

Zarf Tümleci

Tanımı

Türü

Sayısı

 

 

 

Zarf Tümleci^45[1]

 

Tanımı

 

Yüklemin anlamını zaman, durum, yön, miktar, tarz, vasıta, şart, sebep, birliktelik yönlerinden tamamlayan kelimeler ve kelime gruplarıdır.

®Edat tümleci (edatlı tümleç) olarak adlandırılan tümleçler de birer zarf tümlecidir.

 

Akşama kadar çalıştık.

Toprak derin derin ürperdi.

Bu şiir yağmur yağarken yazdım.

Ben resim çekmeyi de çok seviyorum.

Akşama doğru eve varırız.

Aşağı inmişti.

İnsan âlemde hayal ettiği müddetçe yaşar.

Bu hastahanede aylarca kalırsa, üç beş ameliyata dayanırsa, kurtarmaya çalışırız.

On beş yaşına dek evinden uzun süreli ayrılmadı.

Anlatılanları korkuyla dinledik.

Hastayı ambulânsla getirmediler; taksiyle getirdiler. vasıta

Yağmur yağdığı için sular kesilmiş. sebep

Düşüncelerinizi bir kompozisyonla açılayın. araç

Bazı öğrenciler anneleriyle gelmişlerdi. birliktelik

 

]Zarf tümlecini bulmak için yükleme “nasıl?, ne zaman?, ne kadar?, nereye?” ve “kiminle?, neyle?, niçin?, neden?, niye?”soruları sorulur.

 

Sağa sola bakmadan içeri girdi. Nasıl? Nereye?

İki arkadaş gece boyunca uzun uzun konuştular. Ne zaman? Nasıl?

Biz , akşamki trenle gideriz. Neyle?

Raşit’i son gördüğümde Hüseyin’le geziyordu. Kiminle?

Çocuk korkudan konuşmuyordu. Neden?

Onu görmek için beklemiştik. Niçin?