TüRKÇE – DİLBİLGİSİ kelime (sözcük)

3. NOKTALI VİRGÜL ( ; )

 „Aralarında şekil ve anlamca ilişki bulunan, birbirine bağlaçsız bağlanan ve aralarındaki duraklama kısa olan cümlelerin arasına konur:

 

At ölür, meydan kalır; yiğit ölür şan kalır. (Bu cümlelerin arasına nokta konabilirdi, ama duraklama kısa olduğu için noktalı virgül konmuş.)

Gitmemiz gerekiyor; bekleyenler var. (çünkü)

Okumuş bir kadın değil, ama anlayışlı; çok genç değil, ama güzel... (bununla birlikte)

Karşısında, bir şezlonga uzanmış esmer, güzel bir kız, siyah maroken kaplı bir kitap okuyor; pencereden, çiçek, kır kokuları; deniz, dalga fısıltıları getiren tatlı bir nisan rüzgârı giriyordu. (Bahar ve Kelebekler; Ömer Seyfettin) (bu esnada; ve)

 

„İki cümleyi birbirine bağlayan “ama, fakat, lâkin, yalnız, ancak, ne var ki, ne yazık ki, çünkü, yoksa, bundan dolayı, binaenaleyh, sonuç olarak, bununla birlikte, bununla birlikte” gibi bağlaçlardan önce konur:

 Halis bir şiir fena okunabilir; lâkin sahte bir şiir iyi okunamaz. (YKB)

Olanları anladım; ama iş işten geçmişti.

Çok söylüyorum, fakat söz dinlemiyor.

Bir aralık evden savuşmak da aklına geldi; ama, faydasız buldu.

İnsan yalanı bilmeyerek okur; ama, yalan olduğunu bildikten sonra gene okumak ister mi?

 

Sıralı cümleler arasına giren bu bağlaçlardan önce nokta, virgül ya da noktalı virgül koyup koymamak yazara göre değişebilen bir üslûp meselesidir.

 

„Virgüllerle ayrılmış tür veya takımları, farkı bölümleri ve örnekleri birbirinden ayırmada kullanılır:

 Murat, Yavuz ve Kâzım bir grup; Ahmet, Metin ve Mehmet de bir grup olsunlar.

Erkek çocuklarına Doğan, Tuğrul, Aslan; kız çocuklarına ise İnci, Çiçek, Gönül adlarını verirler.

 

„Virgülle ayrılmış örnekleri farklı örneklerden ayırmak iç.in kullanılır:

 kavun, karpuz, kelek; lâhana, pırasa, ıspanak; bisküvi, kraker, çikolata...

„Öğeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için bu sıralı cümleler konur.

 Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak, kahkahalar atmak, ağlamak istiyorum.

Sabahtan beri bekliyorum; ne gelen var ne giden.

İster inan, ister inanma; aynen dediğim gibi oldu.

İş işten geçti; artık gelsen de olur, gelmesen de...

 

„İçerisinde birden fazla virgül kullanılmış cümlelerde öznenin kendinden hemen sonra gelen öğelere karışmamasını sağlamak için kullanılır:

 

Faruk; Kenan, Hulusi ve Mustafa ile yaşıt sayılır.

 

„Cümle içerisindeki açıklamalardan önce kullanılır:

 

Akşama dek hiç durmaksızın çalışmıştı; çok yorgundu.

 

 

4. İKİ NOKTA ( : )

 

„Açıklama yapılacak yerlerde kullanılır:

 

bestesiz:bestesi olmayan.

sıfat: İsimlerden önce gelerek onların nitelik ve niceliklerini bildiren kelimeler.

Kelimeler genel olarak ikiye ayrılır: İsimler ve fiiller.

Bu işin en sağlam yolu şudur: Bildiğinden şaşmamak.

Yeni harfler alındıktan sonra eski yazı ile bir tek kelime bile yazmayan iki kişi görmüşümdür: Atatürk ve İnönü.

Kendimi takdim edeyim: Meclis kâtiplerinden Hayrullah.

 

„Bir cümleden sonra alıntı bir cümle geliyorsa veya bir söz naklediliyorsa iki nokta kullanılır:

Çocuk merakla sordu: “Bana ne getirdin?”

O, başarının sırrını tek kelimeyle açıklar: Azim

 

„Kendisinden sonra örnek verilecek cümlelerin sonuna konur.

 

Millî Edebiyat akımının temsilcilerinden bazıları şunlardır: Ömer Seyfettin, Halide Edip Adıvar, Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul, Ali Canip Yöntem...

 

„Karşılıklı konuşmalarda kimin konuşacağı belirtildikten sonra iki nokta konur:

 

─Buğdayla arpadan başka ne biter bu topraklarda?

Ziraatçi sayar:

─Yulaf, pancar, nohut, mercimek...

 

Bilge Kağan: Türklerim işitin!

Üstten gök çökmedikçe

alttan yer delinmedikçe

ülkenizi, törenizi kim bozabilir sizin?

Koro: Göğe erer başımız

başınla senin!

„Kütüphanecilikte yazar ve eser adı arasına konur:

 

Yahya Kemal Beyatlı: Kendi Gök Kubbemiz

 „Ses biliminde uzun okunması gereken ünlüden sonra kullanılır:

 

a:ile, ceva:hir, di:nen, ka:til, i:cat...

 

„Matematikte bölme işareti yerine kullanılır:

 

45:3=15

 

İki noktadan sonra bağımsız bir cümle geliyorsa bu cümle büyük harfle başlar; art arda örnekler sıralanıyorsa ilk örnek küçük harfle başlar:

 

Tam kapıdan çıkmak üzereyken sordu: Akşam erken gelecek misin?

İnceleyeceğiniz kelimeler şunlar: gelmek, nakletmek, gidedurmak.

İnsan üç şeye benzer: ağaca, suya ve rüzgâra

 

İki nokta kullanılmış cümleler bazen aynı kelimeler kullanılarak ama iki nokta kullanılmadan da kurulabilir: Çocuk merakla sordu: “Bana ne getirdin?” →Çocuk merakla, bana ne getirdin, diye sordu vb.