Turkistonda milliy istiqlolchilik harakatining kelib chiqishi

16 
YANGI OʻZBEKISTON TALABALARI 
AXBOROTNOMASI 
www.in-academy.uz 
1-JILD, 8-SON (YOʻTA) 
Oʻzbekiston mustaqillikka erishganidan soʻng birinchi oʻrinda mamlakat tarixi qayta 
oʻrganilib, unga boʻlgan munosabat qayta koʻrib chiqildi. Qachonlardir mensimay „bosmachi“ 
deb atalganlar endi milliy-ozodlik kurashchilari deb koʻklarga koʻtarilmoqda. Shunda bir savol 
tugʻiladi: „bosmachi“ nima degani?
 
“Bosmachi” soʻzi aslida turkiy “bosmoq” (hujum qilmoq) feʼlidan yasalgan. Xalq oʻrtasida 
“bosmachi” deb harbiy birlikka aloqasi boʻlmagan jinoyatchi unsurlar, oʻgʻri va bezorilar 
tushunilgan.
4
Sodda qilib aytganda, „bosmachi“ „qaroqchi“ degani. Qizil terrordan oldin oddiy 
odamlar talonchi va oʻgʻrilarni aynan shunday nom bilan atashgan. Unda nega 
ulugʻ Sovetlar 
mamlakatining grajdanlari
5
ozodlik uchun kurashgan Shermuhammadbek, Muhammad 
Aminbek, Ibrohimbek kabi yuzlab qoʻrboshilarni “bosmachi” deyishgan? Javob oddiy: sovet 
davlati endi shakllanayotgan payti oʻziga tegishli qilib olgan hududlarida yangi siyosiy, milliy 
va madaniy kartinani shakllantirish harakatida boʻladi: eskilik sarqiti deb hisoblangan har 
qanday taʼlim muassasalari yopiladi, markscha-lenincha ruhga toʻgʻri kelmagan gazetalar 
taqiqlanadi, faqat hukumat tasdiqlagan jaridalar va maktablar omon qoladi. Natijada 
maʼlumotlar vakuumi yaratiladi. Bundan bolsheviklar aʼlo darajada foydalanishadi: sotsialistik 
siyosatga yot boʻlgan gʻoyalarni har qanday nom bilan atab, odamlarga oʻzi istagan koʻrinishda 
koʻrsata oladi. 
Partiya barcha hujjatlarni va barcha xotiralarni nazorat qiladi. Demak, u 
oʻtmishni boshqaradi. Voqelik adashishi mumkin boʻlgan oʻtkinchi individual ongda emas, 
partiyaning jamoaviy va oʻlmas ongida mavjuddir. Partiya haqiqat deb hisoblagan narsa 
haqiqatdir.
6
Qizil hukumat “bosmachi” kabi iboralar bilan ozodlik harakatining mohiyatini 
soxtalashtirdi, sovet rejimi hamda qizil armiyaning bosqinchilik siyosatiga qarshi olib 
borilgan qurolli kurashni tahqirladi va istiqlolchilarni oddiy xalq koʻzida qaroqchi-banditlar 
bilan tenglashtirib qoʻydi. Bunday siyosat tufayli talonchilar ham, tuzumga qarshi 
kurashchilar ham umumiy soʻz bilan ifodalanadigan boʻlib qoldi. 
Zero Abadiy fashizm 
Yangitilda soʻzlaydi. Fashistik adabiyot kambagʻal lugʻat va primitiv sintaksis bilan ajralib 
turadi, uning maqsadi oʻquvchilarni tanqidiy fikrlashga olib keluvchi vositalardan iloji boricha 
cheklab borishdir.
7
Bosmachimish... Bunday demish qay bemaʼni, 
Tutmaydimi bir kun uni beklar qoni... 
Hamma sizdek oʻz yurtini suysa qani! 
Behuda qon toʻkmadingiz, “bosmachilar!”
8