IBNU1-GARABILI 465 İBNÜ'1-GARS
Ebü'l-Yüsr Bedrüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Kâhirî (Ö. 894/1489) Hanefî fakihi.
15 Muharrem 833'te (14 Ekim 1429) Kahire'de doğdu. Büyük dedesi Halil'in lakabına nisbetle İbnü'1-Gars diye anılır. Şehâbeddin İbnü"l-Müsdî"den Kur'an okudu ve hıfzını tamamladı. İbnü'l-Hümâm ve öğrencisi Seyfeddin İbn Kutluboğa, İb-nü'd-Deyri. Ebü'l-Fazl el-Mağribî, Burhâ-neddin el-Hindî, Adudüddin es-Sayrâmî. Emînüddin el-Aksarâyî gibi âlimlerden Arapça, kelâm, fıkıh ve fıkıh usulü, belagat, mantık dallarında öğrenim gördü. Birçok defa hacca giden İbnü'l-Gars'ın bu seyahatlerinde bir müddet Mekke'de ikamet ettiği ve 870'teki (1466) hacdan sonra burada kalıp öğrencilerine ders verdiği bilinmektedir. Birkaç defa Mısır Hanefî başkadılığı için adı geçen İbnü'l-Gars, Başkadı İbnü'd-Deyrîve onun ardından göreve gelen kadıya vekâlet etti. Kâfıye-rî'den sonra Türbetü'l-Eşrefiyye, Nûred-din İbnü'l-Münâvî'den sonra da et-Câ-miu'z-Zeynî'nin meşihatlığına getirildi; ayrıca Kubbetü's-Sâlih'te ve el-Cemâliy-yetü'l-Cedîde'de fıkıh dersleri verdi.
İbn Uht Medyen vasıtasıyla tarikata intisap eden İbnü'l-Gars tasavvuf ehlinin sözlerine ilgi duydu ve onları inceledi. Bundan dolayı Ebü"l-Hasan el-Bikâî'nin . İbnü'l-Fânz'ın "el-Kaşîdetüt-tâ3iyye"sin-de ortaya koyduğu görüşlerine yönelttiği tenkitlere müstakil bir eserde cevap verdi. Sehâvî, Bikâî'nin İbnü'l-Gars'i şairliği ve yazarlığı yönüyle tanıttıktan sonra onun Hallâc-ı Mansûr, Muhyiddin İbnü'l-Arabî ve İbnü'l-Fârız'a tâbi olan ve vah-det-i vücûd görüşünü savunanların ileri gelenlerinden olduğunu ifade ettiğini belirtmiştir. Sehâvî ayrıca, üstün bir zekâya sahip olan İbnü'l-Gars'ın satranç oyununda çok maharetli olduğunu, bir bayram günü Mina'da dahi kendisini satranç oynarken gördüğünü söylemiştir. İbnü'l-Gars Rebîülâhir 894'te (Mart 1489) Kahire'de vefat etti. Bazı kaynaklarda 932 (1526) olarak zikredilen tarih oğlu Ebü'l-Yümn Muhammed İbnü'l-Gars'ın ölüm yılıdır.
Eserleri.
1. el-Fevâkihü'l-bedriyye fi'l-akzıyeti'î-hükmiyye.466 Muhammed Sâlİh el-Câ-rim er-Reşîdî tarafından el-Mecâni'z-zehriyye^le'l-Fevâkihi'l-bedriyye adıyla şerhedilerekbasılmıştır (Kahire 1326/ 1908). Kâtib Çelebi, yanlış olarak bu eserin 22 Cemâziyelevvel 949'da (3 Eylül 1542) tamamlandığını kaydetmiştir.467
2. Hâşiye'alâ Şerhi't-Tef-tâzânî li'I-KAkâıidi'n-Nesefiyye. 468
3. Risale tî hük-mi'l-mâi'l-müslcfmel.469 Kaynaklarda kendisine ayrıca Risale fi't-temânu 470 ad-lı bir eser nisbet edilen İbnü'l-Gars'ın 471 şiirleri de bulunmaktadır.
Bibliyografya :
Sehâvî, ed-Dau'ü't-lâmi', IX, 220-221; İbn İyâs, Bedâ'İ'u'z-zühûr, 111, 263; Kâtib Çelebi, Sül-lemil'l-vüsûl ilâ tabakâü'i-fühût, Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 1887, vr. 227a; Keşfü'?-zunûn, 1, 856; ][, 1145, 1293; Serkîs. Mu'cem, I. 197; II, 1668; Brockelmann. GAL, II, 310; SuppL, II, 94, 424; Hediyyetü'l-^ârifın, 11, 231; Ziriklî. el-AHâm, VII, 280-281; Kehhâle. Mu'ce-mü'Lmü'ettirın, XI, 277, 301; Ahmet Özel. Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 105-106; Cezzâr. Medâhilü'l-mü1 elli fin, II, 1090-1091.
İBNÜ'L-GURBALİ
Ebû Bekr Abdullah b. Hüseyn b. İbrâhîm b. Hüseyn b. Âsim es-Sekafî el-Kurtubî (ö. 403/1013)
Astronomi-meteoroloji âlimi, edip ve şair.
Endülüslü seçkin bir ailenin çocuğu olarak Kurtuba'da (Cordoba) doğdu. Büyük dedelerinden Âsım'a nisbetle İbn Âsim diye de anılır; İbnü'l-Gurbâlî lakabını neden aldığı ise bilinmemektedir. Tahsilini Kurtuba'da yaptı; muhtemelen 330 (941) yılında şehre yerleşen nahivci Ebû Ali el-Kâlî'nin talebesidir. Öğrenimini tamamladıktan sonra şurta teşkilâtına girerek sâhibü'ş-şurtalığa kadar yükseldi. Emîr Muhammed b. Abdurrahman'ın güvenini ve dostluğunu kazandığı için üst düzey bir yetkili sıfatıyla saraydaki toplantılara katıldı.472 Endülüs'te karışıklık ve isyanların baş gösterdiği bir dönemde âsi Berberîler'in Kurtuba'yı ele geçirmeleri sırasında S veya 6 Şevval 403 19 veya 20 Nisan 1013 tarihinde öldürüldü.473 Özellikle astronomi, meteoroloji, ziraat ve coğrafya gibi ilim dallarında geniş bilgiye sahip olan İbnü'l-Gurbâlî, bu konularda kaleme aldığı Kitâbü'1-Envâ ve'1-ezmine adlı eserinde kendinden öncekilerden intikal eden bilgileri tenkide tâbi tuttu ve bizzat ilmî gözlemlerde bulunarak müphem noktalara açıklık getirmeye çalıştı. Arap dili ve edebiyatına dair yazdığı bildirilen Muh-taşorü'l-Beyân ve't-tebyîn adlı eser de aynı zamanda edip olduğunu gösterir; ayrıca klasik kaynaklar onun şairliğinden bahseder ve şiirlerinden Örnekler verir.
Eserleri. İbnü'l-Gurbâlfnin günümüze ulaşan tek eseri Kitaba 7-Envâ ve ez-mine ve mcfrifeü a'yâni'l-kevâkib, müslüman Araplar'ın özellikle halk astronomi ve meteorolojisiyle ilgili birikimlerini ortaya koydukları "kitâbü'i-envâ' ve'l-ezmine" türünün en önemli örneğidir. Bu türde yazılan yaklaşık elliye yakın eserden günümüze gelebilenler sadece dört tane olup bunlar arasında İbnü'l-Gurbâlî'ninki tarih itibariyle ikinci, muhteva ve metot itibariyle birinci durumundadır. Eser, bir girişle otuz üç bölüm (kavi) ve bu bölümlerin çeşitli sayıdaki alt bölümlerinden oluşmuştur. Araplar'ın gökyüzünü, felekleri, kutupları ve burçları adlandırmadaki metotlarını, güneş, ay ve gezegenlerin hareketlerini, kıble tayinini ve atmosferde meydana gelen olayların tesbitini ele alır. Ayrıca develerle koyunların aşım, doğum ve yavrularının sütten kesilme zamanları gibi çiftçilikte bilinmesi gerekli hususlarda ve çeşitli ziraî konularda da bilgi vermektedir. Eserin dikkat çeken bir yönü de lengüistik bir özelliğe sahip olmasıdır. Genellikle terim ve kavramların tahliline girişilmekte ve pek çok yerde etimolojik açıklamalar yapılmaktadır. Konuların yorumunda ise âyet, hadis, emsal ve dil kurallarına başvurulmuş, yer yer de Arap efsanelerinden faydalanılmıştır. Müellif tarafından da belirtildiği gibi kitap, bu alanda yazılmış pek çok eserin gözden geçirilmesi ve onlardaki dağınık bilgilerin bir araya toplanarak özetlenmesi suretiyle meydana getirilmiştir. İbnü'l-Gurbâlî'-nin faydalandığı müellifler arasında Kisâî, Yahya b. Ziyâd el-Ferrâ, Ebû Zeyd el-Ensârî, Asmaî, İbnü's-Sikkît, İbn Kuteybe, Ebû Hanîfe ed-Dîneverî ve Ebû Ali el-Kâlî gibi şahsiyetler bulunmakta, bununla birlikte onun kitabını hazırlarken öncekilere tamamen bağımlı kalmadığı, seçici, eleştirici ve yenilikçi olduğu görülmektedir. Eserin bilinen tek yazma nüshası İstanbul'da olup 474 önce Fuat Sezgin tarafından tıpkıbasımı (Frankfurt 1985), arkasından bazı bölümlerinin Rafael Munoz tarafından İspanyolca'ya çevirisi 475 ve NûrîHammû-dî el-Kaysî ile Muhammed Nâyif ed-Dü-leymî tarafından tahkikli neşri yapılmıştır (Beyrut 1996). Daha sonra Hüseyin Elmalı kitabı bir giriş yazısı ile birlikte tekrar yayımlamıştır (Ankara 1997). İbnü'l-Ebbâr'ın verdiği bilgiye göre İbnü'l-Gurbâlî, Câhİz'in Arap dili ve edebiyatı konusunda yazdığı en önemli eseri olan ei-Beyân ve't-tebyîn'i de ihtisar etmiştir.476
Bibliyografya :
İbnü'l-Gurbâlî, Kitâbü'l-Ertüâ' ue'l-ezmine ue ma'rifeti a'yâni'l-keuâkib (nşr. Hüseyin Elmalı), Ankara J997, neşredenin girişi, s. 46, 51, 54, 57; Seâlibî, Yetîmetü'd-dehr{r\şr. M. Muhyiddin Abdülhamîd), Kahire 1956,11, 34;İbn Hayyân. et-Muktebes, s. 77, 184-189; Humeydî, Cezue-tü'l-muktebis(nşr. İbrahim el-Ebyârî). Kahire 1410/1989,11, 416-417; İbnfll-Ebbâr. et-Tekmi-(efnşr. F. Codera), Madrid 1889, II, 444-445; İbn Saîd el-Mağribî, et-Muğrİb, 1, 101-102; Sezgin. GAS, M, 680; VII, 336-338, 359-360; Rafael Munoz. "Problemas lexicograficos en la obra de ibn Âsim al-Garbâlî", Reoista del Instituto Egipcİo de Estudios Islamicos en Madrid, XXV, Madrid 1991-92, s. 97-117; Muharrem Çelebi. "Enva"', DİA, XI, 257-258; Juan Vernet - Julio Samso, "The Development of Arabic Science in Andalusia", Encychpedia of the History of Arabic Science(ed. Roshdi Rashed). NewYork 1996, I, 257.
Dostları ilə paylaş: |