TüRKİye kooperatiFÇİLİk raporu

GİRİŞ

Türkiye Kooperatifçilik Raporu (RAPOR), “Türkiye Kooperatifçilik Stratejisi ve Eylem Planı (TÜKOSEP)”nın 2,9 numaralı eylemi gereğince hazırlanmaktadır. Türkiye Kooperatifçilik Raporu-2014, kooperatifçilik alanında faaliyette bulunan kooperatif birlik/merkez birliklerinin yıllık faaliyetlerine ilişkin veriler ile ilgili kamu kurumlarının değerlendirmeleri dikkate alınarak hazırlanmıştır. Rapor, ekonomik ve sosyal alanda kooperatifçilik hakkında değerlendirmeler yapılmasına zemin oluşturmayı ve politika yapıcılar ile başta kooperatif paydaşları olmak üzere ilgilileri bilgilendirmeyi amaçlamaktadır.

Üretimden ticarete, tarımdan sağlığa kadar farklı hizmet alanları ve sektörlerde rol alan kooperatifler ülke ekonomisinin gelişmesine de önemli katkılar sağlamıştır. Geniş alanlarda ve farklı sektörlerde faaliyet gösteren işletmeler olması ve sağlanan katkının gayri safi yurt içi hâsıla(GSYH) ile doğrudan ilişkilendirilmemesi nedeniyle ülke ekonomilerinde kooperatifçiliğin yerini ve etkisini belirlemek zordur. Bu önemi ve büyüklüğü ortaya koymak için dünyada genel olarak tercih edilen yöntem sektörel analiz ve değerlendirmelerdir (GTB-2014). Nitekim kooperatif işletmelerin önemini vurgulamak, ülke ekonomilerine ve sosyal yaşamlarına etkilerini/katkılarını göstermek amacıyla kooperatiflerin iş hacimlerine göre değerlendirmelerini içeren “Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA) Global-300 Rapor”u verileriyle kooperatiflerin ülke ekonomisine olan etkilerini ölçebilmek mümkün olmaktadır (GTB 2013) .

Kanada’da 2014 yılı Ekim ayında düzenlenen “Kooperatiflerin İnanılmaz Gücü" konulu Dünya Kooperatifler Zirvesi’nden sonra Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA) tarafından Dünya Kooperatifçilik Raporu yayınlanmıştır (GTB-2013). Söz konusu raporda, 2012 yılı verileri ile 65 ülkede faaliyet gösteren 1926 kooperatif sektörel ve ciro büyüklüğüne göre sıralanmıştır. Sıralamada, %41 payla sigortacılık kooperatiflerinin, %27 payla tarımsal amaçlı kooperatiflerin ve %20 payla toptan ve perakende ticaret kooperatiflerinin ilk üç sırada yer aldığı görülmekte olup, 250 milyon kişiye istihdam sağlayan kooperatiflerin ciro büyüklüğünün 2,2 trilyon $’a ulaştığı belirtilmektedir. Nüfusun kooperatifçiliğe katılım oranında İrlanda’nın %70 ile ilk sırada yer aldığı, bu ülkeyi sırasıyla %60 ile Finlandiya, %58 ile Avusturya ve %50 ile Singapur’un izlediği belirtilmiştir. Türkiye’de ise nüfusun kooperatifçiliğe katılma oranı toplam nüfusun yaklaşık %10’u, kooperatif ortağı olma ehliyetine sahip (18 yaş ve üstü) nüfusun yaklaşık %16’sı kadardır (Başaran, H. 2015).

Uluslararası Kooperatifler Birliği’nin verilerine göre dünyanın hemen her ülkesinde kooperatifçilik faaliyetine rastlanmaktadır. Coğrafi konumu, ekonomik ve sosyal gelişmişliği, refah seviyesi ve siyasal sistemi ne olursa olsun hemen hemen bütün ülkelerde kooperatifçilik faaliyetleri görülmekte olup, kooperatifçiliğin ekonomisi gelişmiş ülkelerde daha ileri düzeyde olduğu tespit edilmiştir (GTB-2014).

Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de kooperatifçilik faaliyetleri sosyal ve ekonomik yönden önemini sürdürmektedir. Tarımsal üretim ve pazarlamadan, esnaf ve sanatkârın finansman talebine kadar geniş kesimlere işletmecilik alternatifi sunan kooperatifçilik hem üretimin sürekliliğin sağlanması hem de istihdama katkısı bakımından Türkiye ekonomisinde önem arz etmektedir.

Türkiye ekonomisi 2014 yılında sabit fiyatlarla %2,9 oranında büyümüştür. Sektörler itibariyle tarım sektöründe küçülme diğer sektörlerde ise büyüme görülmüştür (www.tuik.gov.tr). Büyüme 2014 yılında beklentilere yakın seviyede gerçekleşmiştir.

Türkiye ekonomisinde 2014 yılında üzerinde en fazla tartışılan konulardan biri enflasyon olmuştur. Yılsonunda %8,17 artan TÜFE endeksi, program hedefin üzerinde gerçekleşmiştir. Gıda fiyatları ve yılın ilk yarısında enerji fiyatlarının enflasyonu yukarı yönlü hareket ettiren ana harcama grupları olduğu Merkez Bankası Başkanlığı raporlarında sıkça vurgulanmıştır.

Son yıllarda istikrarlı büyüme gösteren Türkiye ekonomisinde, 2014 yılında ihracat rekor seviyede gerçekleşmiştir. İhracat değeri 2014 yılında bir önceki yıla göre %3,8 artarak 157,6 milyar ABD Dolarına ulaşmış, ithalat değeri ise bir önceki yıla göre %3,8 azalarak 242,1 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir (www.tuik.gov.tr).

Türkiye’de 2014 yılında kooperatifler sosyal yaşama destek ve ekonomiye katkı sağlamaya devam etmişlerdir. Tarımsal amaçlı kooperatifler ortaklarına girdi desteği sağlama yanında, ortaklarının ürününü satın alıp işlemek suretiyle tarımsal üretimin sürekliliğine katkı sağlamış ve kırsal alanda istihdam imkânı oluşturmuşlardır. Bununla birlikte ulaştırma hizmeti kooperatifleri faaliyetlerine aralıksız devam etmiş, esnaf ve sanatkâr kredi ve kefalet kooperatiflerinin ortaklarına kullandırdığı kredi miktarı 2014 yılında bir önceki yıla göre büyümüştür.

Türkiye’de 2014 yılsonu itibariyle, 72.563 kooperatif ve 7.373.224 kooperatif ortağı bulunmaktadır. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü tarafından 2014 yılında 53 farklı ilde 202 yeni kooperatif kuruluşuna izin verilmiştir.

Türkiye Kooperatifçilik Raporu-2014 “Kooperatifçiliğin Genel Görünümü” ile “Gelişmeler ve 2014 Yılı Değerlendirmesi” başlıklarından oluşmaktadır.

Kooperatifçiliğin Genel Görünümü başlığında; “Kooperatifçilik ve Türkiye’de Gelişimi”, “Kooperatifçilik Mevzuatı”, “Kooperatifler İçin Vergi Düzenlemeleri”, “Kooperatiflerin Sayısal Özellikleri ve Sınıflandırma” ile “Kooperatifçilik Organizasyonu ve Örgütlenme” konuları incelenmiştir.

Gelişmeler ve 2014 Yılı Değerlendirmesi başlığında ise “Kooperatiflerin Faaliyetleri”, “Kooperatiflerin İstihdama Katkısı”, “Kooperatiflerin Sanayiye Katkısı”, “Türkiye Kooperatifçilik Stratejisi ve Eylem Planı Gelişmeleri” ile “Kooperatiflerin Uluslararası İlişkileri” incelenmiştir.

Analiz ve değerlendirmeler Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Türkiye İstatistik Kurumunun (TUİK) kamuoyuna açıklanan verileri ile kooperatif birlik/merkez birliklerinin rapor ve verilerine dayanmaktadır.