TüRKİYE’de gelecek ve umut vaad eden 15 sektöR

TÜRKİYE’DE GELECEK/UMUT VAAT EDEN ve CAZİBESİNİ KAYBEDEN SEKTÖRLER



Prof.Dr. Muammer KAYA

Eskişehir-Osmangazi Üniversitesi, Teknoloji Araştırma Merkezi

Tekam Müdürü, e-posta: [e-mail], Cep: 0532 4755061

İş adamları, yatırımcılar, mezun öğrenciler, meslek seçecek Üniversite öğrencileri, eğer iyi kazanç getiren bir işim olsun diyorsanız bu önerilere dikkat edin. Geleceği planlarken bu yol haritasını göz ardı etmeyin. 15 sektör, gelecek 10 yılın Türkiye'sine damgasını vuracak. Bunların arasında 130 milyar dolarlık yatırım yapılması gereken enerji sektörü başı çekiyor. Perakende, lojistik, çevre ve geri dönüşüm sektörleri ise yeni alanlar olarak karşımıza çıkıyor.

Enerji sektörü hem dünyada hem de Türkiye'de katlanarak büyüyecek. Global ekonomide önümüzdeki 10 yılda yıllık yüzde 3-4 civarında bir büyüme olacağı varsayımına göre, enerji sektörü hem ülkemizde hem de Dünyada büyüme ve refahı belirleyecek temel parametre olacaktır. 15 sektör Türkiye'nin önümüzdeki 10 yılına damgasını vuracaktır: Enerji, otomotiv, tekstil, telekomünikasyon/iletişim, bilişim sistemleri ve teknoloji, savunma ve hava teknolojileri, eğitim, perakende, elektronik, çevre ve geri dönüşüm, güvenlik, danışmanlık Türkiye'de en çok yatırım ve istihdamın gerçekleşeceği sektörler. Bu sektörler belirlenirken 2000’li yılların başından beri performansı yüksek sürdürülebilir sektörler dikkate alınmıştır. Ülkemizin küreselleşen Dünyada bilgi çağında Avrupa Birliği ve Dünya ile entegrasyonu göz önüne alınarak ekonomik kalkınmada sıkışılan noktalar göz önüne alınmıştır. Bu sıkıntıların aşılmasında Dünyanın neler yaptığı ve hangi yollardan geçtiği izlenmiştir. Ayrıca ülkemizde işsizlik özellikle Üniversite mezunu işsizleri göz önüne alınarak yoğun istihdam üretebilecek sektörler incelenmiştir.

Ortaya çıkan 15 sektör arasında çevre ve geri dönüşüm sektörü bugüne kadar hiç gündeme gelmemiş geleceği çok parlak bir alandır. Türkiye'de denetlemeye dayalı sektörlerin henüz yeterince gelişmemesinin nedenleri ihtiyaç duyulmadığı için yasal zemin oluşmaması ve çevre kültürü ve bilincinin istenilen bilimsel düzeyde oluşmamasıdır.

Yeni gelişen sektörler çerçevesinde gençlere bazı önerilerimiz olabilir. Üniversite tercihini yapılırken istihdam alanına göre tercih yapılmalı, ailenin veya dar sosyal çevrelerin klişelerine uyulmaması öğütlenir. Eğer üniversite öğrencisiyseniz, seçtiğiniz sektörde hangi dilleri bilmek ve hangi ülkeleri yakından takip etmek gerektiği konusunda bir araştırma, merak ve kendini yetiştirme süreci içinde olmanız ileride size çok şey katacaktır.

UMUT VAAT EDEN SEKTÖRLER

1. BİLİŞİM SİSTEMLERİ VE TEKNOLOJİ SEKTÖRÜ: Türkiye'nin bundan sonraki bütün konsantrasyonu teknoloji, inovasyon ve yenilikçilik üzerinde olacak. Çünkü, Ar-Ge ile başlayan süreçte, teknoloji gelişiyor, bu kalite ve verimlilik artışı olarak artan üretime yansıyor. Bu alanda nanoteknoloji; genetik ya da biyoteknoloji; yeni nesil nükleer yakıtlar ve teknolojileri; hidrojen ve yakıt pili teknolojileri; ile süper-iletkenlerin üretimi öne çıkacak.

2. EĞİTİM: Teknik eğitimden tarımdan göçenlerin dönüştürülmesine kadar her alanda değişen ekonomi ve değişen rekabet, buna uygun üretim, Ar-Ge ve nitelikli insan gücü gerektiriyor. Sektörler ya kendi elemanlarını yetiştirecek ya da bu işi başkalarına yaptıracaklar, yani standartlarını koyup, siparişini verip satın alacak. Bu alanda mesleğe dönük eğitimin derinleşmesi bekleniyor. Hayat boyu sürekli eğitim (çalışmayanlar için), mesleki eğitim (ara elemanlar için) ve meslek içi eğitim (çalışanların gelişmesi için), uzaktan eğitim (zaman ve mekandan bağımsız) önem kazanacaktır.

3. ENERJİ ve DOĞAL KAYNAKLAR: Enerji sektörü hem dünyada hem de Türkiye'de katlanarak büyüyecek. Ülkemizde enerji tüketimi dünya ortalamasının iki katından fazla büyüyeceği tahmin edilmektedir. Global ekonomide önümüzdeki 10 yılda yıllık yüzde 3-4 civarında bir büyüme olacağı varsayımına göre, enerji sektörü büyüme ve refahı belirleyecek temel parametre olacak. Hesaplamalara göre, Türkiye'nin enerji sektöründeki açığını kapatması için tam 130 milyar dolarlık yatırım yapması gerekiyor. Bu, aynı zamanda büyük bir istihdam sahası anlamına da geliyor. Yerli madenler ve doğal kaynakların önemi anlaşılacak özellikle enerji/hammadde/ürün üretiminde temiz, yenilenebilir yerli doğal kaynaklar geliştirilerek değerlendirilecektir. İthale dayalı fosil yakıtların önemi kısmen azalacaktır.

4. OTOMOTİV: Son yılların Türkiye'de en rekabetçi ve en hızla yükselen sektörü olarak kabul ediliyor. İhracat 2006 yılına göre 2007'de yüzde 33,8 artarken, ithalattaki artış ise yüzde 8,7 düzeyinde kaldı. Yani Türkiye otomotivde dış ticaret fazlası vermiş oldu. Türkiye otomotiv sektöründe yakaladığı bu ivmeyi sürdürmek zorunda olduğundan, yatırımlara ve istihdama uzun vadede devam edecek. Ekonomik krizler nedeniyle kısa süreli duraksamalar olsa da uzun vadede bu sektör ülkemiz için lokomotif sektörlerden biri olmaya devam edecektir.

5. TEKSTİL: Dünya pazarının yaklaşık üçte ikisini Çin'in ele geçirmesi, Türkiye'nin tekstil ve hazır giyim sektörlerinde ihracat hacmini fiziksel olarak azaltmış bulunuyor. Ancak, kalite, hız, dar alandaki özel taleplere cevap verebilme, esneklik, AB piyasalarına olan yakınlık gibi üstünlükleri sayesinde Türkiye, bu sektörde küresel aktör olma konumunu halen muhafaza ediyor. Ülkemizde tekstil sektörü döviz kurlarından kısa vadeli sorunlar yaşasa da uzun vade de büyük firmalar biraz sarsılsa da ayakta kalabilecek fakat küçük firmalar sıkıntı çekebile-cekler.

6. TELEKOMÜNİKASYON: Sektör, 15 yıl içinde yeni oyuncularla ciddi bir büyüme içine girecek. Büyük şirketler olduğu gibi, taşeron firmalar da gelişecek. Telekom sektöründe bugüne kadar ön planda olan daha çok GSM firmalarıydı. Ama önümüzdeki 15 yılda sektör daha farklı bir tablo çizecek. Alternatif telekom operatörleri büyük atılım içine girecek. Telekominikasyon alanında ülkemizdeki yabancı firmalar Türk çalışanlarını daha fazla oranda yurt dışındaki işyerlerine çalışmaya gönderecektir.

7. SAVUNMA ve HAVACILIK TEKNOLOJİLERİ: Savunma sektörünün dünyadaki yıllık bütünlüğü 1,3 trilyon dolar. Bunun yansını tek başına ABD karşılıyor. Türkiye'nin Aselsan, Roketsan, Havelsan, Kale Savunma Sanayi gibi bazı şirketleri bu piyasadan pay almaya başladılar. Son yıllardaki atılım sayesinde Türkiye, silah sanayii ihtiyaçlarını yüzde 45 oranında içeriden tedarik ediyor. Uçak, helikopter ve havacılık sanayine parça üreten firmalar (Tusaş, TAİ, Alp Havacılık vs) gelecekte önemli görevler yapacağı tahmin edilmektedir.

8. PERAKENDECİLİK: Sektördeki hareketlilik yeni açılacak alışveriş merkezleri ile daha büyük bir boyut kazanacak. Sektörde büyük oyuncuların yanı sıra küçük oyuncular da harekete geçecek. Perakende sektöründe yetişmiş insan sayısı çok az olduğu için ciddi transferler olacak, eğitim veren şirketlere ihtiyaç duyulacak. Bazı illerde gereğinden fazla açılan AVM’lerde sıkıntılar yaşanacakta olsa AVM’lerin geleceği oldukça parlak gözükmektedir. AVM’lerden daha iyi yaşam alanları yaratanlar, promosyan yapanlar, topluma daha fazla çekici faaliyetlerde bulunan AVM’ler başarılı olacaklardır. Gıda ürünleri mobilya, ev-bahçe, aydınlatma, banyo ve mutfak eşyaları sunan yapı marketler daha önem kazanacaktır.

9. ELEKTRONİK: Elektronik sektörü perakendecilikte büyük bir yol alacak. Mağazacılık yapan firma sayısı gittikçe artacak, yurtdışı elektronik devlerinin Türkiye'ye olan ilgisi sürecek ve yatırımlar yapacaklar. Diğer bir dalga ise sektördeki birleşmeler ve evlilikler olacak.

10. TAŞIMACILIK VE LOJİSTİK: Hem havayolu taşımacılığı hem de lojistik alanında büyük bir patlama yaşanıyor. Bunu ülkemizde piyasa uyumlu reformların ve vergisel teşviklerin tetiklediği görülüyor. 17 milyar dolar civarında bir büyüklüğe sahip olan sektörün ilk dinlenme yeri 40 milyar doları bulacak. Bu arada parlayan yıldız ise depoculuk/ antrepoculuk olacaktır. Yabancı ve yerli firmalar evlenecek. Kara yolu yolcu taşımacılığı pazar payının yaklaşık %10’luk kesimini hava, demir ve deniz taşımacılığına kaptıracaktır.

11. SAĞLIK: Büyüklüğü 25 milyar dolan aşan sektörde hedef on yıl için 50 milyar dolar olarak gösteriliyor. Artan kişi başı gelir ve sağlık bilinci nedeniyle kişi başına düşen doktor, kişi başına sağlık ve ilaç harcamaları artacak. Yeni özel hastaneler, tesisler ve klinikler açılacak. Sağlık sektöründe mesleğin haricinde eğitimler gündeme gelecek. Bilhassa Tıbbi kongre turizmi Türkiye'nin önümüzdeki yıllardaki gündemi olmaya devam etmelidir.

12. ÇEVRE VE GERİ DÖNÜŞÜM: Sanayileşmenin yol açtığı tahribatı yok etmek veya bunlara kısmen mahal vermemek için alınacak tedbirler dev sektörlerin doğmasına sebep olacak. Türkiye'nin AB çevre standartlarına geçmesi ve Kyoto Protokolü'nün gereklerini yerine getirmek için yaklaşık 140 milyar dolar gerektiği anlaşılıyor. Bu, gelecekteki yeni iş hacmine işaret ediyor. Ülkemizde bundan sonra çevre dostu üretim, madencilik, geri dönüşüm sektörleri önem kazanacaktır. Yarınların başladığı yerin geri dönüşüm sektörü olduğu anlaşılacaktır. Hurdaların atık olmadığı, geri dönüşümünde nihai yok etme olmadığı anlaşılacaktır. ABD’de 2006 yılında geri dönüşüm sektörünün büyüklüğü 65 milyar $’ı aşmıştır. Özellikle e-atık, hurda araçlar, demir-çelik, kağıt, lastik geri dönüşümü önem kazanacaktır. Kurumsal olarak çevre standartları alma ve uygulama konularında uzmanlara ihtiyaç artacaktır.

13. GÜVENLİK: Güvenliğin her alanı terör, hacker gibi birçok tehdide bağlı olarak katlanarak büyüyecek. Bilgi güvenliği, müşteri güvenliği, altyapı ve kimlik güvenliği, işletme, sokak, bina, kişi güvenliği hızla gelişecek. Güvenlik hizmetlerindeki tüm pozisyonlarda yetişmiş insana ihtiyaç duyulacak. Özel güvenlik kurumları sayısı artacaktır. Güvenlik görevlilerinin eğitimi önem kazanacaktır. Ev ve işyeri elektronik güvenlik ekipmanları satış ve montaj sektörü büyüyecektir.

14. DANIŞMANLIK: İmalât sanayiinin gelişimi sonucunda ortaya çıkan refah artışı ve yüksek gelir seviyesi hizmet sektörünün önemini artırıyor. Hizmet sektörünün bir kolunu oluşturan danışmanlık, kişisel ve kurumsal alanlarda hızlı bir büyüme gösterecek. Teknik, hukuksal, mali danışmanlık daha da önem kazanacaktır. Medya takibi, webometrik değerlendirme, kalite, e-devlet, sertifikasyon hizmetlerinde danışmanlığın önemi artacaktır.

15. TARIM: Dünya nüfusu ile gıda kaynakları arasındaki makas her geçen yıl artıyor. Bu da gıda arzı güvenliğini tehlikeye sokmaktadır. Küresel ısınma, su kıtlığı, tarıma dayalı alanların azalması gibi unsurlar Türkiye'nin bu alanda yıldızını parlatmaktadır. Verilmekte olan teşvikler ve yapılan yasal düzenlemelerin de katkısıyla ölçekler büyüyecek, bilinçli tarım pratiklerine yer verilecek. Özellikle organik tarım, damlama sulama, topraksız tarım, suda tarım önem kazanacaktır.



CAZİBESİNİ KAYBEDEN SEKTÖRLER

İthalat, finansman, bankacılık, emlak, turizm.

DURUM DEĞERLENDİRMESİ

YARININ BAŞLADIĞI YER: GERİ DÖNÜŞÜM (RECYCLING) SEKTÖRÜ
“Hurda Atık Değildir. Geri Dönüşüm Nihayi Yok Etme Değildir.”

“(Scrap is not Waste. Recyclıng is not Dısposal)”

Prof.Dr. Muammer Kaya, Eskişehir-Osmangazi Üniversitesi

Teknoloji Araştırma Merkezi (TEKAM) Müdürü

Tel: [phone], E-Mail: [e-mail]

2006 ABD HURDA GERİ DÖNÜŞÜM SEKTÖRÜ

Büyüklük: 65 milyar $

Çalışan sayısı: 50000 kişi (direkt)

İşlenen hurda miktar: 150 milyon t

81.4 milyon t demir-çelik

53.5 milyon t kağıt

4.5 milyon t alüminyum

1.8 milyon t bakır

1.4 milyon t paslanmaz çelik

1.4 milyon t kurşun

0.46 milyon t çinko

3.5 milyon t cam

0.96 milyon t plastik şişe

0.75 milyon t elektronik atık

111 milyon t lastik



ABD HURDA SEKTÖRÜ EKONOMİSİ

ABD’de üretilen demir-çeliğin %67’si hurda demir-çelikten,

ABD’de üretilen metal ve alaşımların %60’ı demir-dışı hurdalardan,

ABD’de üretilen alüminyumun %33’ü hurda alüminyumdan ve

ABD’de üretilen kağıdın %50’si atık kağıtlardan üretilmektedir. ABD’de tamamen atık kağıt kullanan fabrika sayısı 200’dür.

Birçok kişiye geri dönüşüm sorulduğunda, onlar kullanılmış Al kutuların, şişelerin ve gazetelerin belirli yerlerdeki konteynırlarda toplanması olarak düşünürler. Elbette belirli noktalarda veya evlerde geri dönüşebilir ambalaj atıklarının toplanması ve geri dönüşümü büyük şehirler ve gelişmiş ülkeler için hayati önem taşısa da, bu gerçek büyük geri dönüşüm resminin sadece yarısıdır.
Eski motorlu araçlar, elektrikli/elektronik beyaz/ev eşyaları ve binaların geri dönüşümünü kim yapar? Eski köprüler, stadyumlar, gemiler, şilepler, denizaltılar, trenler, uçaklar vs. hayatlarının sonunda nereye giderler? Milyarlarca tonluk imalat sanayi üretim atıkları ve milyarlarca tonluk geri dönüşebilir atıklar ömürlerini tamamladıklarında ne olur?
Geri dönüşebilir malzemelerin büyük bir çoğunluğu kullanım ömrünü tamamla-dıklarında, hurda geri dönüşüm tesislerinde karlı/ekonomik ve çevreci yeni bir hayata başlarlar. Hurda atık demek değil, geri dönüşümde yok etmek demek değildir. Hurda değer yaratmada ve yeni ürünler yapmada kullanılabilir. Atık ise hiç kullanım imkanı kalmayan gömme veya yakmayla yok edilmesi gereken malzemelerdir. ABD’de hurda geri dönüşüm sektörü yılda 65 milyar $’lık, tüketici, iş dünyası ve imalatçılardan gelen kullanım ömrünü tamamlamış malzemeleri yeni ürün imalatında kullanılan hammaddeye dönüştürür. Hurda endüstrisinin bilgi, tecrübe ve teknolojisi geri dönüşümü oldukça ekonomik ve karlı bir iş sahası yapmaktadır. Dünyada genelde hurda geri dönüşümü büyük bir iş kabul edilmektedir. Hurda işleme tesisleri yüksek-teknoloji ve çevre dostu tasarımlarıyla milyon dolarlık yatırımlar yaparlar.
2006 yılında ABD’de hurda geri dönüşüm sektöründe 50000 kişiye direkt iş sağlan-makta ve ilgili endüstrilerde indirekt olarak yüz binlerce kişiye destek verilmektedir. Yılda 150 milyon ton tehlikeli ve zehirli atıklar da içerebilen hurda malzemeler yerel çöplüklerde gömülmeleri/yakılmaları engellenmektedir. ABD’de hurda endüstrisi ABD ödemeler dengesine pozitif katkı yaparak 15.7 milyar $’lık dünyada 143 ülkeye (Çin, Kanada, G. Kore, Meksika, Almanya, Tayvan, Türkiye, Japonya, İngiltere, Hindistan vs.) ihracat yapma imkanı sağlamaktadır. 2006 yılında ABD 34 milyon t hurda, 16 milyon ton kağıt, 13.54 milyon t demir-çelik, 1.48 milyon t alüminyum, 1.396 milyon t nikel ve paslanmaz çelik, 0.343 milyon t plastik, 0.12 milyon t kurşun, 0.084 milyon t çinko ve 7 milyon t lastik ihraç etmiştir.
“Yeşil” olma bugün iş dünyası için çok önemlidir. Eski alüminyum kutulardan alüninyum elde etmek, cevherden alüminyum elde etmeye nazaran %95 daha az enerji gerektirir. 1 ton atık kağıt 17 ağacı kesilmekten kurtardığı gibi 79 galon petrol ve 7000 galon su tasarrufu sağlar. Bu kazançlar ürün maliyetlerinin düşük olmasına neden olur ve iş fırsatlarının ülkede kalmasına neden olur. Eski otomobil lastikleri, kağıt-karton, cam, plastik, pil, akü, demir-çelik, metaller, tekstil, seramik vs. geri dönüşebilir. Geri dönüşüm enerji ve hammadde tasarrufu sağladığı gibi daha çevre dostudur. Daha az atık ve daha tehlikesiz/zehirsiz atık çıkarılır. Üretici, tüketici ve geri dönüşüm sektörü bir zincirin halkalarıdır. Geri dönüşüm sektörü halkayı tamamlar.


GERİ DÖNÜŞÜMÜN ÇEVRESEL KATKILARI
Sera gazı emisyonları/salınımı azalır.

Daha az enerji kullanılır.

Sınırlı doğal kaynaklar (cevher, ağaç vs) korunur.

Toprağa gömülecek atık miktarı azalır.
SERA GAZI AZALTMA ve ENERJİ TASARRUFU
Geri Dönüştürülen Sera Gazı Salınım Azaltma Enerji Eşdeğer

(CO₂ eşdeğer) (lbs) (galon gazyağı)
1 Otomobil 8811 502

1 Buzdolabı 566 36

1 Bilgisayar&CRT Monitör 404 27

1 Bulaşık Makinası 397 24

4 Oto Lastiği 323 18

1 TV 81 8

10 lb Alüminyum Kutu 16 7

10 lb Mukavva Kutu 40 2

ENERJİ KAZANÇLARI (Ham cevhere nazaran geri dönüşüm kullanımı)
Alüminyum %95

Bakır %85

Plastik %80

Fe-Çelik %74

Kağıt %64 enerji tasarrufu sağlar.
DOĞAL KAYNAK KORUMA (1 ton geri dönüşüm)
Kağıt 17 ağaç, 79 galon petrol, 7000 galon su ve 3.3 yard³ toprak dolgu.

Çelik 1200 kg demir cevheri, 700 kg kömür, 60 kg kireçtaşı.

Alüminyum 8 t boksit cevheri ve 14 MW elektrik enerjisi tasarrufu sağlar.
ÇÖPLÜK ALANLARINDAKİ KAZANÇLAR
150 milyon t değerli malzeme çöpe gitmez.

Daha temiz hava, toprak ve su sağlanır.

Potansiyel tehlikeli malzemelerin toprağa gömülmesi engellenir.

Çöplükler çabuk dolmaz.

Otomobillerdeki cıvalı anahtarlar uzaklaştırılır.

Bilgisayar monitörlerindeki Pb uzaklaştırılır.

E-atıklardaki tehlikeli maddeler uzaklaştırılır.

2007 KANADA HURDA GERİ DÖNÜŞÜM SEKTÖRÜ

İşlenen hurda miktarı: 16 milyon t/y

Çıkan elektronik hurda miktarı: 140000 t/y

İhracat: 3 milyar $

İthalat: 1.5 milyar $

Çalışan Sayısı: 40000 direk ve 120000 kişi indirek

Şirket sayısı: 265

Tesis sayısı: 35
SONUÇLAR
Küreselleşen dünyada tüketim toplumunun yaygınlaşmasıyla GERİ DÖNÜŞÜM SEKTÖRÜ iş dünyası ve çevre için giderek daha da önem kazanmaktadır. Hurda geri dönüşümü çevresel problemleri azaltır, sera gazları salınımını sınırlar, enerji ihtiyacını azaltır, sınırlı doğal kaynakların kullanımını maksimize eder ve atık yok etme endüstrisine kıyasla 10 kat daha fazla yeni iş, istihdam ve gelir yaratır. Geri dönüşüm sektörü tüketimin hızla artığı toplumlarında yeni iş fırsatları ve istihdam alanları doğurmaktadır.


Kaynaklar: Institute of Scrap Recycling Inc. (ISRI)

Canadian Association of Recycling Industries (CARI)