Türkiye’nin katılım yönünde ilerlemesi üzerine 2003 İlerleme Raporu

Başlık 23: Tüketicinin ve Sağlığın Korunması

Son İlerleme Raporundan Bu Yana Kaydedilen Gelişme

Mevcut “Tüketiciyi Koruma Yasası”nda değişiklik yapan bir Çerçeve Kanun, Mart 2003’te kabul edilmiş ve Haziran 2003’te yürürlüğe girmiştir. Kanun, taksitle satışlar, tüketici kredisi ve yasakları, tehlikeli taklide ilişkin kurallar, tehlikeli mal ve hizmetler, ayıplı hizmetlerde sorumluluk gibi güvenirliğe ilişkin olan ve olmayan konularda geçerli olacak kuralları belirlemektedir.

Güvenirlikle ilgili önlemler konusunda, bazı topluluk direktiflerini iç hukuka aktarmak üzere bir uygulama yönetmeliği kabul edilmiştir. Ayıplı mallarda ürün sorumluluğuna ilişkin direktifin iç hukuka aktarımı konusunda Türkiye ilerleme kaydetmemiştir. Genel ürün güvenirliği konusundaki revize direktif henüz iç hukuka aktarılmamıştır.

Piyasa gözetimi konusunda, ürünlerin çoğundan sorumlu olan Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, ürünlere ilişkin teknik mevzuatın hazırlanması ve uygulanmasına ilişkin kanun ile piyasa gözetimi ve ürünlerin kontrolüne ilişkin uygulama yönetmeliği çerçevesinde bir piyasa gözetim stratejisi benimsemiştir (ayrıca bkz. Bölüm 1 – Malların Serbest Dolaşımı).

Ayrıca, güvenirliğe ilişkin olmayan konulardaki önlemler alanında Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Haziran ve Ağustos 2003’te 16 uygulama mevzuatı yayınlamıştır. Bu yönetmelikler kapıdan ve mesafeli satışlar, paket turlar, tüketici sözleşmelerinde haksız şartlar, devre mülk, etiketlendirme, tüketici kredileri ve garantiler konularında kuralları belirlemektedir. Ancak bunların ilgili direktiflerle uyumunun tamamlanması gerekmektedir. Tüketicilere yönelik finansal hizmetlerin uzak mesafeden pazarlanması konusundaki yeni direktifin de iç hukuka aktarımı gerekmektedir.

Uyuşmazlıkların çözümü konusunda, rapora konu olan dönem içinde tüketicilere yönelik yeni ihtisas mahkemesi kurulmamıştır ve 300 € ‘nun üzerindeki uyuşmazlıklara İstanbul, Ankara ve İzmir’deki dört tüketici mahkemesi bakmaktadır. Mahkeme dışı çözümlere ilişkin olarak ise, Türk tüketici sorunları hakem heyetleri, tüketiciler ve tedarikçiler arasındaki uyuşmazlıklara bakmaya devam etmişlerdir. Tüketici sorunları hakem heyetlerinin kuruluşu ve faaliyetlerine ilişkin kurallar Ağustos 2003’te yayınlanmıştır.

İdari kapasite ve icra alanında, Tüketicileri Koruma Genel Müdürlüğü’nde 77 personel çalışmaktadır. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde, mal depolanan ya da satılan, ya da hizmet verilen fabrika, mağaza, dükkan, ticari işletme, depo ya da antrepolarda inceleme, denetleme ve araştırma yapmaktan sorumlu, 15 müfettiş ve denetçinin görev yaptığı bir birim kurulmuştur. Bakanlık müfettişleri ve denetçilerinin yanı sıra belediyelerin de personellerini gerektiği zaman denetime gönderme hakları bulunmaktadır. Rapora konu olan dönem içinde 652.173 ürün denetlenmiş ve Bakanlık 101 şirket aleyhine dava açmıştır.

Aldatıcı ve karşılaştırmalı reklamlara ilişkin yönetmelik çerçevesinde Reklam Kurulu, reklamları izleme ve tüketici şikayetlerini inceleme faaliyetlerini sürdürmüştür. Kurallara uymayan reklamların basımı ya da yayımının yasaklanması için işlem yapılmıştır. Rapor döneminde yaklaşık 2.5 milyon € tutarında ceza verilmiştir. Kurul kamu kuruluşları, üniversiteler, meslek odaları ve tüketici örgütlerini temsil eden 25 üyeden oluşmaktadır ve ayda en az bir kez toplanmaktadır. Kurulun organizasyonu ve faaliyetlerine ilişkin kurallar Ağustos 2003’te yayınlanmıştır. İstişari yapıya ilişkin olarak, Tüketici Konseyi yılda bir kez toplanmaya devam etmiş, son toplantısını Kasım 2002’de gerçekleştirmiştir.

Tüketici yasası, Türkiye’deki tüketici örgütlerine mali destek verilmesini öngörmektedir. Ancak Türkiye’de etkin bir tüketici hareketinin geliştirilmesine ihtiyaç vardır. Tüketicilerin ve iş dünyasının hakları ve sorumluluklarına ilişkin bilinç düzeyinin yükseltilmesi için çaba harcanması gerekmektedir.

Genel Değerlendirme

Türkiye güvenirliğe ilişkin olan ve olmayan önlemler ile ilgili müktesebatla uyum konusunda, kapsamlı bir mevzuat çerçevesini yürürlüğe koyarak önemli adımlar atmıştır.

Ancak Türkiye revize edilmiş genel ürün güvenirliği konusundaki direktifi de iç hukuka aktararak müktesebatla uyumu tamamlamalıdır. Bu yasaları Türkiye’nin bütününde etkin bir şekilde uygulamak ve yürütmek için çaba gösterilmesi gerekmektedir. Özellikle Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın sorumluluğundaki alanlarda piyasa gözetimine ilişkin kapsamlı bir mevzuat çerçevesi kabul edilmiştir. Ancak uygulama, yürütme ve eğitime yönelik önlemlerin büyük ölçüde güçlendirilmesi gerekmektedir. Tüketicilerin yeterli düzeyde korunabilmesi için, ürünlerin güvenilirliğini kontrol edecek etkili bir piyasa gözetim yapısı kurulmalı ve yeterli kaynak tahsisi gerçekleştirilmelidir. Türkiye’nin ayrıca mümkün olur olmaz RAPEX sistemine katılım konusunda hazırlıklı olabilmesi için TRAPEX’e (tehlikeli ürünlerin kullanımından doğan tehlikelere ilişkin bilgilerin Geçici Hızlı Değişimi) üye olması teşvik edilmektedir.

Uyuşmazlıkların çözümüne yönelik olarak Türkiye’nin daha fazla sayıda tüketici ihtisas mahkemeleri kurması gerekmektedir.

Tüketici politikasını geliştirmek ve uygulamak, tüketici ürünleri güvenirlik standartlarının geliştirilmesine daha etkin bir katılımı teşvik etmek için tüketici örgütlerinin rolleri artırılmalıdır.

Sonuç

Son İlerleme Raporundan bu yana önemli gelişme kaydedilmiştir. Müktesebatla uyuma yönelik çerçeve kanun ve belirli mevzuatlar kabul edilmiş ve çerçeve kanunun yürürlüğe girmesiyle, bir dizi direktif Türkiye’nin içi hukukuna aktarılmıştır.

Özellikle çerçeve kanunun kabul edilmesinden sonra tüketicilerin ve sağlığın korunmasına yönelik genel uyum konusunda oldukça büyük bir mesafe kat edilmiştir. Türkiye, topluluk mevzuatının iç hukuka aktarımını tamamlamalı ve tüketici koruma mevzuatının uygulanması ve icrası için çaba harcamaya devam etmelidir. Ürün güvenilirliği konusunda denetimi sağlayacak etkin bir piyasa gözetimi kurulmalı ve tüketicilerin yüksek düzeyde korunması için yeterli kaynaklar tahsis edilmelidir. Etkili bir tüketici hareketinin gelişimi daha fazla teşvik edilmelidir.