TürklüK ÇAĞDAŞliq

Dövlətlərarası münasibətlərdə

milli amil
Dövlətlər arasında mövcud olan siyasi-iqtisadi və mədəni münasibətlərdə milli amil həmişə mühüm rol oynayıb və bu gün də oynamaqdadır. Bu münasibətlərdə milli amil əsasən aşağıdakı siyasi qanunauyğunluqları şərtləndirir:

- Əhaliləri etnik cəhətdən biri-birinə yaxın olan dövlətlərin strateji müttəfiqliyinin labüdlüyü. Aydındır ki, dövlətlərin əhalilərinin dil və mədəniyyətinin eyniliyi və ya yaxınlığı onlar arasında iqtisadi və mədəni münasibətlərin inkişafına böyük stimul verir. Belə dövlətlərin xalqları arasında özgəlik düşüncəsi, mədəni təsirə düşmə və assimilyasiya kimi milli problemlər də olmadığından, istər-istəməz həmin döv-lətlərin biri-birinə yaxınlığı müttəfiqlik səviyyəsində inkişaf edir. Azərbaycan və Türkiyə, ABŞ və İngiltərə arasındakı strateji müttəfiqlik buna bariz nümunədir. Lakin burada istisna hallar da var. Bu hallar əsasən xarici imperialist qüvvələrin dövlət hakimiyyətlərinə təsiri nəticəsində baş verir. Məsələn, Şimali və Cənubi Koreya eyni millətin dövlətləri olsalar da, bu dövlətlərin hakimiyyətlərinə imperialist dövlətlərin təsiri nəticəsində onlar biri-biri ilə demək olar ki, düşmən münasi-bətindədirlər. Həmçinin, Orta Asiyanın türk respublikalarında hakimiyyətlərin Rusiya təsiri altında olması nəticəsində bu respublikalar Azərbaycan və Türkiyə ilə yaxın müttəfiqlik münasibətləri qura bilmirlər.

Qeyd olunan qanunauyğunluq əsasən tarixin yeni dövrünə aiddir. Belə ki, müasir dövrdə etnik yaxın dövlətlər müttəfiqliyə üstünlük verdiyi halda, Qədim və orta çağlarda öz ərazilərini genişləndirmək, hegemonluq məqsədiylə eyni millə-tin dövlətləri də biri-biriləri ilə müharibələr aparmış, düşmən münasibətdə də olmuşlar. Lakin bununla belə, qədim və orta əsrlərdə də eyni soydan və dindən olma düşüncəsinin dövlətlər arasındakı münasibətlərə müəyyən təsiri olmuşdur. Eyni soydan olan tayfaların və ya kiçik dövlət qurumlarının vahid dövlətdə birləşməsi hallarını buna misal göstərmək olar.