TürklüK ÇAĞDAŞliq

Şİrvanİ Ədİllİ

TÜRKLÜK

ÇAĞDAŞLIQ

İSLAM

“Türküstan” kitabxanası

Redaktor:
Fil.e.n., dos. Aydın Qasımlı (Mədətoğlu)

Ədilli Şirvani

Milli ideologiyamız: Türklük, Çağdaşlıq, İslam. Redak-tor və ön sözün müəllifi fil.e.n., dos. A.M.Qasımlı. Bakı, “Elm və təhsil” – 2013, 288 səh.

Kitabda ideologiya anlayışı və tarixən yaranmış ideologiyalar, o cüm-lədən milli ideologiyamız olan türk millətçiliyinin yaranması və inkişafı haqqında ətraflı məlumat verilmiş, çağdaş dövrümüz üçün milli ideolo-giyamızın müxtəlif məsələləri sistem şəklində araşdırılmış, milli mənəvi də-yərlərimizi qoruyub-yaşatmaq və yüksəltmək problemləri və onların ictimai əhəmiyyəti haqqında geniş söhbət açılmışdır. Kitab geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Bakı – 2013

ÖN SÖZ
Azərbaycan xalqının milli ideologiyası ilə bağlı bir sıra tədqiqat əsərləri yazılsa da, hələlik ideoloji məsələlərdə möv-cud olan boşluqlar tam doldurulmadığından məsələnin tədqiqi öz aktuallığını qoruyub saxlamaqdadır. İndiyə qədər bu prob-lemin həlli ilə bağlı edilən cəhdlər demək olar ki, öz məntiqi sonluğuna tam çatmamışdır. Əksinə, bununla bağlı cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrində daha geniş şəkildə muzakirələr aparılır, problemin həlli istiqamətində yeni-yeni mülahizələr, fikirlər irəli sürülür, yeni-yeni tədqiqat əsərləri yazılıb çap edilir. İndiyə qədər milli ideologiya probleminə həsr olunmuş əsər-lərdə bu problemə kompleks şəkildə yanaşılmamış, yalnız problemin bəzi aspektləri məhdud və ya ziddiyyətli şəkildə təd-qiqat obyektinə çevrilmişdir. Bu mövzuya həsr edilmiş əsər-lərdən biri də Şirvani Ədillinin “Milli ideologiyamız: Türklük, Çağdaşlıq, İslam” adlı tədqiqat əsəridir.

Müəllif özünəqədərki tədqiqatlardan fərqli olaraq məsələyə hərtərəfli yanaşmış, öz məqsədini qısa şəkildə şərh etdikdən sonra ideologiya anlayışından, indiyəqədərki mövcud ideo-logiyaların təsnifatından, tarixən yaranmış iqtisadi, hüquqi, dini, milli, qarışıq və ümumi təmayüllü ideologiyalardan, on-ların məqsəd və vəzifələrindən qısa şəkildə söz açmış, Qacar və Osmanlı dövlətlərində milli ideyaların formalaşmasından, Atatürkün başçılığı altında Türkiyədə aparılmış milli istiqlal hərəkatından, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə (1918-1920-ci illər) aparılan milli-demokratik islahatlardan, Sovet hakimiyyəti dövründə Quzey Azərbaycanda başlanmış milli hərəkatdan, müstəqillikdən sonra Azərbaycan Respublikasında millətçilik və Bütöv Azərbaycan ideyasından, türk millət-çiliyində üçlü (Türklük, Müasirlik, İslam) sistemdən, türk millətçiliyinin hazırkı səviyyəsindən ətraflı bəhs etmiş və belə bir məntiqi nəticəyə gəlmişdir ki, ideologiya – ictimai prob-lemlərin həllinə və inkişafa yönəldiyi əsaslandırılan fəlsəfi, iqtisadi, siyasi, hüquqi, dini, əxlaqi və s. görüşlərin və ideya-ların bütöv sistemi olduğundan milli ideologiyamız da bu əsasda formalaşmalıdır.

Müəllif çağdaş milli ideologiyamızın əsas məsələlərindən olan millət və vətən anlayışından, milli mənəvi dəyərlərdən, elmi-texniki tərəqqinin üstünlüklərindən, milli şüur, milli döv-lət, milli siyasət və milli hədəflərdən, iqtisadi inkişaf prob-lemlərindən, dövlət, hüquq və hüquq sistemi, hüquqi dövlət, demokratiya və azadlıq anlayışlarından, insan hüquq və azad-lığı problemindən, fəlsəfi və dini məsələlərdən bəhs etmiş və belə bir ümumi nəticələrə gəlmişdir ki, Millət – vahid dilə, folklora və tarixə malik ən böyük insanlar toplusu, Vətən – millətin tarixən üzərində yaşadığı, maddi və mənəvi dəyərlər yaratdığı və dövlət qurduğu ərazi, Milli şüur – milli ideyalara əsaslanan ictimai şüur forması, Milli dövlət – millətin milli mə-nəvi dəyərləri olan dilinə, folkloruna və tarixinə söykənən, onun tarixi ərazisində qurulmuş və milli mənafeləri təmsil edən dövlət, Milli siyasət – milli ideologiyaya əsaslanan, milli məsə-lələrin həllinə yönələn siyasət, Din – ictimai şüur forması və inama əsaslanan dünyagörüş, Demokratiya – vətəndaşların dövlət idarəçiliyində bərabərhüquqlu iştirakının təmin edildiyi hakimiyyət forması olduğundan Milli İdeologiyamız bütün bunları nəzərə alaraq formalaşmalıdır.

Müəllif əsərində həmçinin türk milli varlığının əsas ünsürləri olan Türk dili, onun yaranması və inkişafı tarixindən, Türk dilinin bəzi fonetik, qrammatik və leksik özəlliklərindən, Türk xalqlarının ortaq ədəbi dil problemindən, Türk tarixi, onun təhrif olunmuş bəzi məqamları və Türk dövlətçilik tarixinin ümumi xronologiyasından, Türk folklorundan – xalq ədəbiyyatı, xalq musiqisi, xalq adət-ənənələri və digər folklor ünsürlərindən yığcam şəkildə bəhs etmiş və belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, türk xalqlarının etnik və dövlətçilik tarixi, folkloru, yazılı və şifahi ədəbiyyatı, vahid bir millətin – Türk millətinin mənəvi dəyərləri olduğundan onlar vahid əsasda da öyrənilməli və öyrədilməli, milli ideologiyamız bunlara əsasən formalaşmalıdır.

Milli ideologiyamızın formalaşmasında irəli sürülən bütün bu dəyərli fikir və mülahizələrlə yanaşı əsərdə mübahisə doğuracaq bəzi məsələlər də vardır ki, onları yazılı şəkildə müəllifin nəzərinə çatdırdığımızdan burada qeyd etməyi lazım bilmirik. Ümid edirik ki, əsər çapa hazırlanarkən müəllif bu məsləhətlərimizi nəzərə alacaq.

Son olaraq qeyd etməyi lazım bilirik ki, müəllifin bu əsəri son dövrlərdə milli ideologiyamıza həsr edilmiş ən dəyərli tədqiqatlardan biridir. Tədqiqat əsəri bu vaxta qədər buraxılmış müəyyən boşluqların doldurulmasında mühüm mənbələrdən sayıla bilər.

Müəllifə gələcək tədqiqatlarında başarılar diləyirəm.