TürklüK ÇAĞDAŞliq

Dini təmayüllü ideologiyalar
Dini təmayüllü ideologiyalara birbaşa hansısa dinə əsas-lanan ideologiyalar aiddir. Məlumdur ki, dinlərdə görüşlər çoxsahəli olur. Yəni, dinlərdə dünyanın yaranışı, varlıq və materiya, ailə-məişət, iqtisadiyyat, hüquq, əxlaq, ictimai ədalət və s. məsələlər haqqında danışılır, bəşəri problemlərin həlli yolları göstərilir. Bu baxımdan din özlüyündə bir ideoloji sistemə malikdir. Ona görə də, din tarixən siyasi hərəkatların ideologiyasına çevrilmiş və bununla da dini təmayüllü ideologiyalar, başqa sözlə dini ideologiyalar meydana çıxmışdır. Bu baxımdan, dini ideologiyaların formalaşması dinlərin yaranması ilə demək olar ki, eyni tarixi dövrdə baş vermişdir.

Dində Allaha inam prinsipi olduğundan dini ideologiyalar cəmiyyətdə böyük təsir gücünə malikdir. Bu ideologiyaların hədəfi bir qayda olaraq dini təmayüllü dövlət, başqa sözlə dini dövlət qurmaqdır. Bəs dini dövlət qeyri-dini (dünyəvi) dövlətdən nə ilə seçilir? Dini dövlət o dövlətə deyilir ki, orada dinin insanlar qarşısındakı tələbləri qanun və hüquqi normalarla məcburiləşdirilir. Bu zaman dinin təbliğatı yalnız dindarlar, din ocaqları (məscidlər, kilsələr, mədrəsələr və s.) səviyyəsindən çıxaraq dövlət səviyyəsinə qalxır. Bu isə, əslində dinin mahiyyətini və ictimai funksiyasını dəyişmiş olur, başqa sözlə din siyasiləşir. Dinlərin təriqətlərə bölünməsi də əsasən siyasi amillə bağlıdır. Son orta əsrlərə qədər dünya dövlətləri əsasən dini təmayüllü olmuş, sonradan tədricən din dövlətdən ayrılmağa başlamışdır. Lakin, bu gün də az və ya çox dərəcədə dini təmayülə əsaslanan dövlətlər (İran, Pakistan, Vatikan, ək-sər ərəb ölkələri və s.) mövcuddur.

Hazırda İslam təriqətləri içərisində “vəhabilik”, “cəfərilik” və “nurçuluğ”u ideologiya halına gəlmiş (siyasiləşmiş) təriqət-lərə misal göstərmək olar.

Dini ideologiyaların insanları özünə cəlb etmə qüvvəsi çox böyük olduğundan həmişə siyasi qruplar və imperialist döv-lətlər bu ideologiyalardan müxtəlif məqsədlərlə istifadə etmiş, hətta öz məqsədlərini həyata keçirmək üçün mürtəce dini təriqətlər də yaratmışlar.