Türkmenistan

RUSYA

Rusya bu yılda da Çeçenistan'da yaptığı insan hakları ihlalleri yoğunluktaydı. Rus askerleri kontrol noktalarında durdurdukları Çeçenleri gerekçe göstermeden alıkoymaktadır. Coharkale'de "Temizlik Operasyonları" adı altında Rusların ve Rus yanlılarının mahalle ve caddeleri kuşatarak evlerde ve insanların üzerlerini aradılar. Rus askerleri tarafından köylere yapılan baskınlarda kadınlar, çocuklar ve gençler alıkonulmaktadır. Bu baskınların birinde 80 yaşındaki yaşlı bir kadın öldürülmüştür. Okula giden bazı öğrenciler kaçırılmaktadır. Kaçırılan insanlar işkence yapılarak öldürüldüler. Katar'da Çeçenistan eski devlet başkanı Selimhan Yandarbiyev bir suikast sonucu hayatını kaybetti.

Rusya'nın mülteci kamplarına yönelik baskılarının olduğu da gözlenmiştir. Kamplarda yaşayan kişiler elektriklerinin ve gazlarının kesilerek Mülteci kampını terketmeleri konusunda baskı gördüklerini ifade etmişlerdir. Kamplarda yaşayan mülteciler tehdit edilmektedir. Mültecilere telefon etme yasağı da getirilmiştir. Ayrıca, Çeçen mültecilere sağlık yardımı yapılmaması konusunda da sağlık çalışanlarına telkinlerde bulunulduğu belirtilmiştir. Toplantı ve gösteri yapma hakkı da kısıtlanmaktadır. Çeçen Sürgünü mitingine izin verilmedi.

Rusya'da yapılan ırkçı saldırılar da gündemde yerini almıştır. Moskova'da Azerilere ait 3 kafenin kundaklandığı belirtilmiştir. Ayrıca, 21 Şubat gecesi 24 yaşındaki Amaro Lima adlı Afrikalı üniversite öğrencisinin öldürülmesi diğer yabancı öğrencilerin tepkisini çekmiş ve tedirgin olmalarına yol açmıştır. Moskova'da Kafkas kökenli kişilere yönelik saldırılar oldu. Eylül ayı başında Beslan'da bir okulda yaşanan katliam sivillere yönelik yaşanan en büyük ihlallerden biridir. Rehinelerin kurtarılması amacıyla yapılan baskında yüzlerce insanın hayatını kaybetmesi krizin çözülmesi noktasında sivillerin hayatının korunması için gerekli tedbirlerin alınmadığını göstermektedir. Bu olaylardan sonra Moskova'da on binden fazla insanın tutuklandığı bildirilmiştir. Ayrıca, Beslan'daki olayla ilgili haber almak isteyen bir muhabir Moskova'daki Vnukova havaalanında gerekçe gösterilmeden gözaltına alınmıştır. Aynı şekilde iki Gürcü gazeteci de tutuklanmıştır.

Rus askerlerinin Çeçen sivillere yönelik uygulamalarına paralel olarak Çeçen askerlerinin de Rus sivillerin ölümüne neden olmakta ve Rusya yanlısı Çeçenlere yönelik saldırılar da bulunmaktadır.

TACİKİSTAN

2004 yılında Tacikistan’da basın-yayın organlarına ve muhalefet partilerine yönelik baskılar, faili meçhul cinayetler, haksız gözaltılar ve işkence gibi olayların meydana geldiği gözlemlenmiştir.

2005 yılında yapılacak olan seçimler öncesinde muhalif basın-yayın organlarına yönelik baskıların artacağı endişesinin olduğu bildirilmiştir. Nitekim hükümet aleyhine yazı yazan gazetecilerin kamu yetkililerince uyarılması, bazı yazılı medya organlarının kapatılması, yayınların yasaklanması ve toplatılması, gazetecilerin kimliği belirsiz kişiler tarafından saldırıya uğraması, medya organlarının binalarına baskın yapılarak kitap, makale, CD, video kaset ve diğer dokümanlara el konulması yukarıda bahsedilen endişelerin yersiz olmadığını doğrular nitelikte olaylar olarak değerlendirilmiştir. Muhalefet partilerine yönelik baskılar, bir partinin kaydının yapılmaması, bu partinin başkan yardımcısının tutuklanması ve parti binasının güvenlik güçlerince basılarak dokümanlara el konulması da seçim öncesinde baskıların arttığının bir tezahürü olarak görülmüştür.

Tacikistan’da faili meçhul cinayetler de göze çarpmaktadır. Tursunzade belediye başkanı kimliği belirsiz kişiler tarafından öldürülmüştür.

Toplantı ve gösteri yapma hakkının ihlali olarak değerlendirilen bir olayda İslam Rönesans Partisi’nin konferans düzenlemesine izin verilmediği bildirilmiştir.

Öte yandan, kadınların başörtülü fotoğraflarının pasaportlarda kullanılmalarına izin verildiği halde kimlik kartlarında kullanılmalarına izin verilmemesi dini inançlarını yerine getirmek isteyen kişilerin haklarının ihlali olarak görülmektedir. Tacikistan-Özbekistan sınırında insanların ölümüne neden olan kara mayınlarının varlığı ve sınırın henüz temizlenmemiştir.

Çocuklar işçi olarak çalıştırılmaktadır. Tutuklular, gözaltına alındıktan sonra avukatları ve yakınlarıyla görüştürülmemektedir.
TÜRKMENİSTAN

Bu yıl, insan hakları alanında iyileşmenin gözlemlenmediği Türkmenistan’da özellikle din ve vicdan özgürlüğü, basın-yayın özgürlüğü, kişi güvenliği ve özgürlüğü ve örgütlenme özgürlüğü alanındaki ihlaller ön plana çıkmıştır.

Sene içerisinde dini grupların baskı gördükleri, dini inançları veya mezhepleri nedeniyle insanların baskıya uğradığı, işten çıkarıldığı, tutuklandığı, hapiste tecavüze uğradığı, tecavüzle tehdit edildiği, işkence gördüğü, bazı insanların da dini inançlarını bıraktıklarını beyan etmeleri konusunda baskı gördüğü bildirilmektedir.

Türkmenistan hukuk düzenine göre, dini grupların faaliyet yapabilmek için kayıt yapma zorunlulukları bulunmaktadır. Ancak çoğu dini grubun kayıt yapmalarına izin verilmemekte ve bu grupların liderleri yersiz surette hapis cezasına veya yüklü para cezalarına çarptırılmaktadır. Din ve vicdan özgürlüğü alanında iyileşmenin olması için çıkarılan yasaların kağıt üzerinde kaldığı ve uygulamaya yansımadığı görülmüştür. Netice olarak Türkmenistan’da kişi ve grupların dini inançları nedeniyle ayrımcılığa tabi tutuldukları gözlemlenmiştir.

Basın-yayın özgürlüğüne yönelik ihlaller de devam etmektedir. Devlet başkanı veya hükümet aleyhinde yazı yazan veya yorum yapan gazeteciler tehdit edilmekte ve saldırıya uğramaktadır. Ayrıca bazı gazetecilerin evlerine polis tarafından baskınlar düzenlenmekte ve özel eşyalarına el konulmaktadır, kimi gazeteciler ve yakınları da tutuklanmaktadır. İnsanların bilgi edinme haklarına yönelik kısıtlamaların yapıldığı da gözlemlenmiştir.

Diğer taraftan Devlet Başkanı Saparmurat Niyazov, işlerini iyi yapmadıkları gerekçesiyle kabinesindeki bazı bakanları, bazı televizyon kanallarının müdürlerini veya kimi kamu çalışanlarını kovmuştur. Ancak işlerini iyi yapmamaları gibi ucu açık ve yeterince somut olmayan bir gerekçe ve bu kişilere yargı yolunun açık tutulmaması Türkmenistan’da hukuk sisteminin insanları koruma konusunda yetersiz kaldığının veya mevcut yasaların uygulanmadığının delili olarak görülmektedir. Ayrıca eurasianet.org’daki habere göre Devlet Başkanının 23 Şubat’ta Türkmen TV’de yaptığı konuşmada gençlerin sakal ve bıyık bırakmamalarını telkin etmesi kişilerin yaşam tarzlarının nasıl olacağı konusundaki tasarruf hakkını kendi şahsında gördüğünün bir kanıtı olarak değerlendirilmektedir. Bu durum da kişi özgürlüğüne yönelik ihlallerin varlığını gündeme getirmektedir.

Sonuç olarak 2004 yılı Türkmenistan için insan hakları konusunda önümüze kötü bir portre çıkarmıştır.