TüRK’Ün güCÜ

Aynı mültecilerin anlattıklarına göre, Doğu Türkistan’da bugün birkaç bin Sovyet propagandacısı ve sabotajcısı çalışmaktadır. Bunlar, ortalığı karıştırmak ve Doğu Türkistan Türklerini Kızıl Çin hükümetine karşı ayaklandırmak gibi işlerle meşgul bulunmaktadırlar. Doğu Türkistan, Sovyet menşeli beyannamelerle dolup taşmaktadır. Bu beyannamelerin sınırdan nasıl geçirildiğini takip etmenin imkanı yoktur. Sovyetlere göre, bütün bu beyannameler Doğu Türkistan’da basılmakta ve bunu yerli Türk isyancıları yapmaktadır. Mültecilerin, Urimçi’de dolaşan rivayetlere dayanarak söylediklerine göre, Sovyet Kazakistan’ında Doğu Türkistanlılar için okul açılmıştır. Bu okulda yer altı çalışmaları için kadrolar ve gerillalar yetiştirilmektedir. Bu özel okulları bitirenler gizlice Doğu Türkistan topraklarına geçirilmektedirler. Anayurtlarına dönmüş olanlar yerli mukavemet hücrelerinin liderliğini yapmakta veya partizan müfrezelerin başına geçmektedirler.

Kısacası, bütün emareler, Doğu Türkistan’da Sovyetler Birliği ile Kızıl Çin arasında yürütülen mücadelenin kesin bir safhaya girmeye başladığını göstermektedir. Şu da dikkati çeker bir noktadır ki, bu mücadelede saldırgan tarafta, Kızıl Çin değil de Sovyetler Birliği yer almaktadır. Bununda hiç şüphesiz objektif sebepleri vardır. Elbette, Sovyet Türkistan’ındaki Türklerin durumu ve son yıllardan beri de hayat seviyeleri ideal olmaktan çok uzaktır. Ne var ki, Çin hükümetinin daha 1960 da halk komünlerinin kurulduğu ve sade kolektivize yapılmakla kalınmayarak, tabir caizse, kışla rejimi altında yaşamak zorunda bırakılan Doğu Türkistan’da yarattığı durumla kıyaslanacak olursa, şüphesiz Sovyet Türkistan’ındaki Türk nüfusun durumu, Çin topraklarında yaşayan Türkistan Türklerinden daha iyidir.

Doğu Türkistan’daki Türk halkının ruh haleti tetkik edilince, şöyle bir sonuca varmak mümkündür. 1958-1960 yılları arasında kendini gösteren ve Çin komünistlerine karşı yapılan bir çok isyanların hedef ve amacı, gerek Kızıl Çin’e ve gerekse Sovyetler Birliği’ne bağlı olmayan bağımsız bir Doğu Türkistan Cumhuriyeti’nin kurulması olmuştur. Ama isyanları yönetenler galiba bu planın gerçekleşmesinin, hiç değilse bugünkü mücadele şartları altında pek te kolay olmayacağı kanaatine varmışlardır. İşte, bu yüzden olacak ki, yukarıda sözü edilen yöneticiler ya Sovyetler Birliği’ni Kızıl Çin aleyhine kışkırtmaya, yahut da aynı Doğu Türkistan Cumhuriyeti planını hiç değilse, ilk önce Sovyet himayesi altında gerçekleştirmeğe muvaffak olma anlamında olmak üzere geçici olarak kendi taktiklerini değiştirme kararına varmışlardır. Her iki halde de Çin komünistlerinin durumu, pek de parlak değildir. Zira onlar Kızıl Çin’in oldukça fakir bir durumda olması sebebiyle (bu fakirlik yanında Sovyetlerdeki yoksulluk zenginlik sayılır) Doğu Türkistan Türklerine Sovyet Türkistan’ı Türklerinin hayat seviyelerini vermek imkanını asla bulamayacaklardır. Öte yandan onlar, Doğu Türkistan’daki bütün kargaşalık ve ayaklanmaları yeni baskı ve zulümlerle tenkil edemezler, çünkü bu gibi tedbirler ister istemez Sovyetler Birliği’nin şansını artıracak ve ona Doğu Türkistan için hazırladığı saldırış planlarını başarı ile gerçekleştirme imkanı vermiş olacaktır.

Yukarıda bahis konusu ettiğimiz Doğu Türkistan’daki saldırış ve propaganda kampanyasına karşı Çin komünistleri ilk önce Doğu Türkistan Türk halkı üzerinde baskılara cevap vermekte, daha sonra da gerek genel olarak Çin’de, özellikle de Doğu Türkistan’daki milli azınlıkların ‘’mutlu hayat’’larını canlandırmaya çalışan kendi propaganda makinelerini çalıştırmaktadırlar.

Bu yazımızın ilk satırlarında verdiğimiz Jenminjibao ve Kızıl Bayrak’ın yazdıkları yanında Çin Komünist basınında, Çin’deki milli azınlıkların ‘’mutlu hayat’’ları konusunda basılmış yazı ve beyanlardan ibaret büyük bir kampanyada yer almıştır. Hiç şüphe yok ki, bu iki teşebbüs, Kızıl Çin merkez hükümeti tarafından planlaştırılmış ve gerçekleştirilmiştir. Mesela, 7 Eylül 1963’de ‘’Sinhua’’ ajansı, Pekindeki milli azınlıkların hayatını anlatan uzun bir makale yayınlamıştır. Bu makalede şehir idaresinin milli azınlıklara mensup yerli kolonilerin hayat seviyelerini yükseltmek ve kültür alanındaki muhtariyetlerinin gerçekleştirilmesi işine yardım etmek yolunda gayret sarfetmekte olduğundan söz edilmektedir.

6 Eylül 1963 tarihli Jenminjibao gazetesi, Doğu Türkistan’a ayrılmış özel bir yazı yayınlamıştır. Bu yazıda bilhassa komünistler iktidara geldikten sonra Doğu Türkistan’da yapılan demir ve şose yolları inşaatları söz konusu edilmektedir. Ama, ne var ki, son yıllarda Doğu Türkistan’da yapılan demiryolları ve şose yollarından çoğu yerli Türk halkının ekonomik ihtiyaçlarına göre değil, Çin komünist militarizminin askeri ihtiyaçları düşünülerek yapılmıştır. Aynı gazetenin 12 Eylül 1963 tarihli sayısında yer almış başka bir yazıda Çin Halk komünleri övülmekte ve bunların, bütün arzularının yerine geleceğini gören yerli halkın kendi içinden gelen bir teşebbüsüyle kurulduğundan bahsetmektedir. Bütün bu beyan ve mütalaalar Pekin’in planına göre, Doğu Türkistan’da Sovyetlerin gerçekten adamları kaçırdıkları ve yerli Türk halkının kendi rızasıyla Sovyet Türkistan’ına göç ettiklerinin söz konusu bile olamayacağı hususunu doğrulamaya yaracaktır.

Sovyetler Birliği’nin yakın bir gelecekte Doğu Türkistan için açık bir askeri saldırışa hazırlandığını ve buraya açıkça sokulmak isteğinde olduğunu tahmin etmek zordur. Ama, ne var ki, o, böyle bir sokulma için zemin hazırlatma olup, müsait bir durumda fırsat bulunca bu emelini gerçekleştirmeyi denemekten de çekinmeyecektir. Burada başka bir hususu da kaydetmek gerekir. Kızıl Çin için Doğu Türkistan’ın önemi, sadece ‘’Ana Çin toprağı oluşu’’ zengin petrol, uranyum ve başka maden yataklarının buralarda bulunuşu yönünden değil, belki, Çin’i Tibet’e ve Hindistan’a bağlayan bütün stratejik yolların da buradan geçişidir. Uzakdoğu meseleleriyle ilgilenen bir çok müşahitlerin fikrine göre, Çinlilerin 1962’nin sonbaharında Himalayalardaki saldırışları, Doğu Türkistan ardında kendini gösteren ve ‘’Halk-Kurtuluş Ordusu’’nun askeri nakliyatını tehdit eden kargaşalıklar sebebi ile tıkanmış ve gereği gibi sonuçlanmamıştır.

Çok ihtimal, burada da Hindistan sınırındaki Çin ‘’macerasını’’ sertçe tenkit eden Sovyetler Birliği, kargaşalıkların çıkmasına yardım etmiş ve böylelikle de Pekin’i Moskova’nın hiç te arzu etmediği bir siyasetten vazgeçirmeye zorlamıştır. Doğu Türkistan’daki Sovyet faaliyetlerini iki yönden özetlemek gerekir.

Müsait bir durum olunca Sovyetler Birliği’ne iltihak etmek için zemin hazırlamak.

Sovyetlerin kargaşalıklar düzenlemek yoluyla Pekin rejiminin dış siyaset planlarını, bilhassa Çin’in, Sovyetler Birliği Komünist Partisinin kendi nüfuz sahası saydığı eyaletlere doğru açılmaya ve bu hareketleri geliştirmeye başladığı bir sırada altüst etmek için elindeki imkanları kullanmak.

Doğu Türkistan’daki olaylar, gerek ihtilaflı toprak meseleleri, gerekse bağımsız bir komşunun iç işlerine karışmak ve nihayet nüfuz sahası alanında mücadele gibi hareketlerin komünist devletler arasında da uygulanıp gerçekleştirildiğini inandırıcı bir şekilde ortaya koymaktadır.

Doğu Türkistan’daki olayların gelişimi, hür dünya tarafından ciddi ve dikkatli bir şekilde izlenmeye değer bir konudur. Zira, böylece hiç değilse Doğu Türkistan’daki gerginliğin artması veya gevşemesi esasına göre, Sovyet-Çin münasebetlerinin genel durumu hakkında bir fikir edinme imkanı elde edilmiş olur.

YAKUT TÜRKLERİ

ADAM GİBİ ADAMLAR
Batıda Ege denizinden, Doğuda hemen hemen Büyük Okyanusa kadar uzayan sahalara yayılmış bulunan ve dünya ölçüsünde büyük önemi haiz olan Türk halkları kompleksinde kendilerini ‘’saha’’ diye adlandıran Yakut Türkleri, Avrupa’nın çok uzaklarında bulunan Sibirya’nın kuzey-doğusunda Yakutistan Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyetinde yaşamaktadırlar. Yakutların bir kısmı küçük guruplar halinde Krasnoyar ve Habarovsk ülkesinin kuzeyinde, Rusya Federasyonun Sahalin, Magadan ve Amur eyaletlerinde yerleşmişlerdir. 1959 yılı Yakutistanında 226 bin Yakut yaşamaktadır ki buda bütün cumhuriyet nüfusunun (579.000 kişi) yarısından bir parça azını teşkil eder. Muazzam bir sahayı işgal eden Yakutistan yüz ölçümü 3.103.200 kilometre karedir. Yani Fransa’dan 6 defa büyüktür. Yakutistan’ın yarısı kuzey kutup dairesinin kuzeyinde bulunmaktadır. Kuzey Buz Denizinde bulunan Novosibirsk adalar gurubu da Yakutistan’a aittir.

Yakut dili, Türk dilleri ailesine, daha doğrusu Uygur guruplarına dahil Yakut tali gurubu olmak üzere bu dillerin doğu-yakut, doğu-hun koluna mensuptur. Yakut dili, 13-14. yüzyıllarda güneyden gelen Türk göçmenlerinin yerli Tunguz ve Paleoazi kabilelerinin diliyle karışması neticesinde vücuda gelmiştir. Yakut tarihinin en eski devirlerini araştırmış olan arkeolog A.P.Pokladnikov’un varmış olduğu sonuca göre, Yakutların ataları, kendi izlerini Selanga nehrinin aşağı kısmında, Tunki ülkesinde, Angara nehri vadisinde, Lena nehrinin yukarı kısmında Baykal gölü bölgesinde bırakmış olan demir devrinin ‘’Kurumçi’’ denilen kültürü temsil etmektedirler. Devrimizin ilk bin yılında Yakutların ataları Çinlilerce ‘’Gulugan’’, Moğol ve Türklerce de ‘’Kurukan’’ diye anılmışlardır. 13-14.yüzyılda Kurukanlar, dil ve kültür bakımından bir çok müşterek tarafları bulunan Yeniseydeki Kırgız Türklerinin doğusunda yaşamışlardır. Müslüman kaynakları bunları ‘’kuru’’ yahut ‘’furu’’ halkı diye anlatmaktadırlar. 13-14. yüzyıllara ait Çin kaynaklarında dahi bu ‘’kuru’’lardan bahsedilmektedir. 5000 süvari çıkaran ve diğer memleketlerle elçi mübadelesinde bulunan Yakut kabileleri bağımsız ve kudretli idiler. ‘’Kurukan’’ elçileri, Orhon hanlıkları silsilesinin atası olan Bumin-Hakan’ın 552 Yahut 553 yılında vukubulan defin merasimine katılmışlardır. ‘’Kurukan’’lar, Uygurlar ve Oğuzlarla Orhon Türkleri arasında çıkan savaşlarda birincilerin taraflarını tutuyorlardı. ‘’Kurukan’’ların 629-630, 647 ve 694 yıllarında Çin’de elçilikleri bulunduğu bilinmektedir. ‘’Kurukan’’ların toprakları, Çinlilerce Suan-Kue-Çju diye anılıyordu. Böylece demek oluyor ki, daha devrimizin birinci bin yılında tarihçe belli bir halk olmuşlardır. Fakat 11.yüzyılın aşağı yukarı 30 uncu yıllarına doğru, o tarihlerde Yakutların ellerinde bulunan topraklardaki halklar arasında bir değişiklik husule geldi.

Moğollar, Onon ve Karulan nehirleri ovasında ve Buir-Nor gölünden kuzeye, Lena nehrinin yukarı kısımlarına doğru sokulmuşlardı. Buryatlar da Yakutları Baykal gölü tarafından sıkıştırıyorlardı. Yakutların esas kısmı, Lena nehri yukarılarından kuzeye 14.yüzyıl sonlarında ve 16. yüzyıl başlarında çıkmışlardı. 16.yüzyılın ikinci yarısında Lena nehri boyunca yerleşmiş bulunan Yakut kabileleri hakimiyeti altında birleştiren Yakut Hanı Tıgın, büyük bir şöhret kazanmıştı. Ne var ki, bu arada Ruslar, Yakutistan topraklarına sokulmuş ve Tıgın’ı esir almışlardı. Yakutlar Tıgın’ı feodal devirlerinin milli bir kahramanı olarak kabul ediyorlardı.

A.F. Middendorf’un tarifine göre, su katılmamış bir Yakut’un oval biçimli bir yüzü, düzgün bir burnu vardır. Elmacık kemikleri azıcık kabarık, siyah saçlıdır. Böylece Moğollardan ziyade Kırgız Türklerini hatırlatmaktadırlar.1865-1866 yıllarında Yakutistan’ı doğudan batıya kadar katletmiş bulunan George Kenan, Yakutlar hakkında şöyle yazıyordu;

‘’ Rus araştırmacılarından Vrangel, Yakutları ‘’demirden insanlar’’ diye tarif etmişti. Gerçekten de onlar bu isimle anılmaya hak kazanmışlardı. Yakutlar, bütün Kuzey Asya’da en fazla tutumlu yaşayan ve çalışmayı seven insanlardır. Sibirya’da şu deyim bir darbımesel hale gelmişti: Siz herhangi bir ıssız yerde bir Yakut’u çırılçıplak istepte bırakınız. Bir yıl sonra aynı yere uğradığınızda bu Yakut’un hububat ambarlı büyük konforlu bir eve, at, sığır gibi hayvan sürülerine sahip olduğunu görürsünüz.’’

E. Reklü’nün yazdığına göre, Yakut bir Yahudi yada bir Çinli gibi sebatla ve yorulmadan çalışmaktadır. O, bütün düşkünlük hallerine ve açlığa, tıpkı bir Tunguz gibi kaderin bir cilvesi diye sessizce tahammül ediyor, şu veya bu tehlikeden korkmadığı gibi, her hangi bir engel karşısında da duraklamak nedir bilmiyordur. Yakutlar bütün Sibirya sakinleri arasında kendi olağanüstü bir asimile etme yahut intibak kabiliyetleri sayesinde en çok refah ve bolluk içerisinde yaşayan bir toplumdur. O, kendi çevresine, tabiata ve insanlara uymayı iyice başarmaktadır. Bu bakımdan Yakutlarla bir arada yaşayan Rusların Yakutların dil ve adetlerini benimsemek sureti ile onlarla büyük bir istekle akrabalık bağları kurarak tam manası ile Yakutlaştıklarına hayret etmemelidir. Bununla beraber Yakutlar, özellikle Sovyet devrinde bilhassa dil ve din bakımından mühim nispette Ruslaşmışlardır. Bugün Yakut dilinde göze çarpan iki dilliliğin dikkate değer bir tarafı da Rusça kelimelerin aynı zamanda Yakutça yapılan izahlarıdır.

Sovyet gazetecilerden V. Artemyev, bugünkü Yakutları şu şekilde vasıflandırmaktadır.

Yakutlar genellikle göçebe bir hayat yaşamakta ve hayvancılık, geyikçilik ve avcılık ile meşgul olmaktadırlar. Yakutların güneydeki yerleşik kısmı bunlardan başka ekim işleriyle de uğraşmaktadırlar. Yakutlar dinlerine bağlılıkta temayüz etmekte ve çoğunlukla kendilerini Ortodoks saymaktadırlar. Bu da onlara Ortodoks Çar Hükümeti tarafından bırakılmış bir mirastır. Gerçekte ise Yakutlar Şamandırlar. Onlar cinslerin himayesi olan tanrıları tanımakta, hayvanlara, kuşlara, dağlara vs. şeylere tapmaktadırlar. On yıllardan beri dikkatle muhafaza edilen ve bir nesilden ötekisine mukaddes bir miras gibi geçen Ortodoks ikonları ve haçları inanmış oldukları sayısız tanrılardandır. Yakutlar hayret edilecek derecede dürüst adamlardır. Kendilerine ait olmayan bir şeyi asla almazlar. Hatta kendileri için çok lüzumlu olsa bile sahipsiz mala asla dokunmazlar.

Artemyev, Yakutların yabancı mülkiyetine karşı duydukları olağanüstü saygıya misal olarak şu vakıayı anlatmaktadır.

Yakutlar, araştırıcı-geolog ekipleri için Tayga ormanlarında muhafazasız bırakılmış erzaktan faydalanmak şöyle dursun, hatta bir mükafat olarak kendilerine verilmiş erzakı bile almamış ve iade etmişlerdir. Zira Yakutlar kendilerine erzak veren kişilerin bu erzakları kanunsuz olarak aldıkları sanısına kapılmışlardır.

V. Artemyev, bundan başka dikkate değer şu bilgiyi de vermekteydi. Sovyet polisi, Sovyet toplama kamplarından kaçan kimseleri yakalamak için kendileriyle işbirliği yapacak bir Yakut bulamıyordu. Yakutistan’da hükümet organlarına bu çeşit bir yardımda bulunacak yerlilerden bir kimse bulmak oldukça güçtür. Yakutlar arasında gizli istihbarat ajanlarından mürekkep bir şebeke kurmak hemen hemen imkansızdır. Kendi yaradılış ve huyları itibariyle oldukça dürüst, samimi ve kurnazlıktan uzak bulunan Yakutlar, ana Taygalarında kötü hareketlerde bulunmazlar.

1825 yılında Sibirya’ya sürülmüş M.İ.Muravyev-Apostol adlı bir Rus dahi,Yakutların dürüstlüğü hakkında yazılar yazmıştır. Yazılarında Yakutları çalışkan, emekçi diye anan ve kendilerine karşı büyük bir sempati besleyen yazarın söylediğine göre, Yakutlar oldukça adil ve dürüst insanlar olup kurnazlık ve hırsızlık nedir bilmezler. Daha sonraları 1872-1873 yıllarında Yakutistan’da hapiste bulunmuş Rus yazarı N. Çernişevski de Yakutlar hakkında şöyle demişti;

Burada insanlar iyi kalplidirler. Hemen hemen hepsi dürüst adamlardır. Bazıları kendi cehalet ve yabaniliklerine rağmen, oldukça müspet ve necip insanlardır. Ama onların hayatlarını görmek gerek…Onların hatta paralı iken de dilenci hayatlarını görmek insana azap veriyor. Bu adamlar iyidirler, akılsız da sayılmazlar. Hatta denilebilir ki, Avrupalılardan daha istidatlı ve kabiliyetlilerdir. Söylendiğine göre Yakut çocukları okullarda Ruslardan daha iyi okuyorlar.

ÇARLIK RUSYASI ALTINDA YAKUTLAR

Rusların 17. yüzyılda Yakutistan’a sokuluşlarına kadar, buralarda Yakutların şu Türk kabileleri yaşıyordu. Yakutsk şehri çevresinde amgin-lenler, tamatlar, eginler, elgetler, korinler, yusallar, baydunlardan ibaret akraba guruplardan müteşekkil verhoyanlar; jiganlar, çaçunlar,kokun,tam oleslerden ibaret akraba guruplardan vilyuylar.

Rusların Yakutlara karşı açtıkları askeri seferler arasız olarak 1628, 1630, 1631 ve 1634 yıllarında daha sonraları da devam etmiştir. Bütün bu saldırılar karşısında Yakutlar, kendilerini kahramanca savunmuşlardır. Yakutlar, 1635 yılında İvan Galkin’in kumandasındaki Rus ordusunu bozguna uğratmış ve 1632 de Ruslar tarafından temeli atılmış Yakutsk kalesini de kuşatmışlardır. İkinci defa olarak 1636’da Galkin ordularına saldırmış sonradan kendisiyle barış antlaşması yapmışlardır. 1639-1640 yıllarında Yakutlar ve Tunguzlar Oilga’nın idaresinde Aldon’da ayaklanmışlardır. Fakat Ruslar, Oilga’yı yakalamaya muvaffak olmuş ve bir çok işkencelerden sonra onu asmışlardır. Oilga milli bir kahraman olarak bu güne kadar Yakutlarca saygı ile anılmaktadır. 1642 yılında Yakutlar, Yakutsk’ta ayaklandıkları zaman, 7 hapishaneyi Yakutlarla dolduran Rus askeri valisi Golovin, ilk önce onlara işkence yapmış, sonrada hepsini astırmıştır. Bunun üzerine Yakutlar Orta Lena’dan kuzey doğuya doğru göç etmeye başlamışlardır. 17. yüzyılın sonlarına doğru Rus Hükümetinin haraca bağladığı Yakutların %60’ı kaçak listesinde yer almışlardır. Yakutlar, 1648, 1652, 1653, 1668, 1676, 1681,1683 yıllarında Ruslara karşı silahlı çarpışmalarda bulunmuşlardır.

Bunlar arasında bilhassa Kangalas Yakutlarının Cenik’in idaresi altında yaptıkları ayaklanma hareketi ün kazanmıştır. 1691-1962’de Yakutsk ilinin Birgol nahiyesinde de isyan çıkmıştı.

Bu günkü Sovyet yazarlarının kanaatine göre, Yakutistan’ın Rusya ile birleşmesi esas olarak barış yolu ile olmuş ve bu birleşme gerek Rusya, gerekse Yakutistan için büyük ileri bir adım niteliği taşımıştır. Moskova Çarlığı, Yakutistan’ı ele geçirmekle doğuya doğru açılıp yayılmak için önemli bir hareket noktasına sahip olmuştu. Yakut Askeri Valiliğinin kuruluşundan (1638) itibaren Yakutsk, Rusların Ohot denizi, Anadır, Kamçatka ve Amur istikametlerinde ilerlememeleri bir üs vazifesi görmüştür. Ne var ki, bu birleşmenin Yakutistan için her hangi bir ileri adım olmadığı, Sovyet yazarlarının sükutla geçiştirmeye çalıştıkları tarihi vakıalardan iyice anlaşılmaktadır. Çar Askeri Valisi Bibikov, haraç toplama sırasında en iyi derileri kendisine ayırtıyor ve Moskova hazinesini de incitmemek için bir daha deri talebinde bulunuyordu. Bibikov, Yakutları ve Tunguzları mütatın üzerinde haraç vermeye zorluyor, teşvik içinde onları kamçılatıyor, kulak ve burunlarını kestiriyor ve astırıyordu. Bu itibarla Bibikov Ohotsk!tan Yakutsk’a giden yol üzerinde Yakutlar tarafından öldürüldü.

Rus hükümetine karşı koymanın imkansız olduğuna kanaat getirmiş olan Yakutlar, 18. yüzyılda yeni esaret hayatına intibak etmek yolunu tutmak zorunda kaldılar. Deli Petro zamanından itibaren Yakutlar, zorla kitleler halinde vaftiz edilmeye başlandı. Ancak bu vaftizler dahi Yakutları haraç vermekten kurtaramadı. Üstelik kendilerinden Rus vergileri de alınıyordu. Artık Yakutlara Rus isim ve soy isimleri de verilmeye başlandı. Ayrıca 8 yaşından itibaren de her erkeğe ağır vergiler yüklenmeye başlanmıştı. Yakutlar haraçtan başka şu vergileri de ödemeye mecburdular. Beylik atlar vergisi, yol bakım vergisi, su nakliyatı ve tesisleri vergisi, mahalli ihtiyaçlar vergisi, şahsi vergiler vs. Bunalan Yakutlar uzak kuzey bölgelerine sığınıyorlardı. Yakutlar 1810, 1811, 1814, 1816 ve 1817 yıllarında açılıkta geçirdiler. Çar idarecileri, Ortodoks kilise ve manastır ağaları Yakutların topraklarını satın alıyorlardı. 1830 yılında Petersburg’a gidecek olan Yakut temsilcileri için Yakutlardan toplanan 20.000 rubleden elde ancak 180.5 ruble kalmış olduğu için temsilciler Petersburg’a gidemediler.Bu konuda açılan adli soruşturma 59 yıl sürmüş, paraya el koyan idareciler de zamanla ölmüş gitmişti. İşte Yakutistan’daki ilerici hareket bu idi.

Yakutistan’da ancak 1840-1848 yıllarında Olekma ve Sitim nehirleri boyunca Lena altın madenleri keşfedildikten sonradır ki, bir canlanma başlamıştır. 1910 yılında burada 30.000 kişi çalışıyordu.

20. yüzyıl başlarında Avrupa’da tahsil görmüş ilerici Yakut milli aydınları varlık göstermeye başlamışlardır. Nikiforov adlı bir Yakut, 1917 Rus İhtilalinden önce, Yakutça ‘’Yakut Meseleleri’’ adı altında bir gazete kurmuştu. 1912 yılında ‘’Saha Sangata’’ adlı (Yakut’un Sesi) dergi yayın hayatına başladı. Daha sonra A. Sofronov ‘’Ana Vatan’’ adlı piyes yazdı.

YAKUTİSTAN’DA MİLLİ HAREKET

20. yüzyıl başlarında Rusya Türklerinin milli-kurtuluş hareketleri Yakutistan’da da akisler uyandırmaktan geri kalmamıştır. 1905 yılı sonlarında bir çok Yakut, vergileri ve diğer mükellefiyetleri ödemeyi red etmişlerdir. Yakut aydınları arasında milli bir Yakut teşkilatı kurma fikri belirlendi. 04.01.1906 yılında Yakut edibi Nikiforov’un evinde düzenlenen müşavere toplantısında ‘’Yakutlar Birliği’’ adlı bir Yakut teşkilatı kurulmuş ve 9 üyeden mürekkep bir merkez komitesi seçilmişti. ‘’Yakutlar Birliği’’nin yerli komiteleri de vücuda getirilmişti. Ne var ki Çarlık idarecileri 19 Ocak 1906 yılında bütün teşkilat üyelerini tevkif ettikten sonra ‘’Yakutlar Birliği’’dağılmıştı. Yakutların daha geniş ölçüde kendi milli bir teşkilat etrafında toplanma hareketleri 1917 yılı ihtilalinden sonra başlamıştır. Haziran 1917 yılında ‘’Yakut Federalistleri Emekçi Birliği’’ ve ‘’Saha Aymak’’ teşkilatları kurulmuştu. 22 Şubat 1918 yılında Yakutsk şehrinde toplanan ‘’Yakut Eyalet Şurası’’ kurulmuştu.

İrkutsk’ta bulunan Sibirya Sovyetlerinin Merkez İcra Komitesi adlı Bolşevik teşkilatı, Yakutistan’a karşı ceza ve tenkil müfrezeleri göndererek Yakutları, 30 Haziran 1918 yılında bozguna uğratmış ve Yakutistan’da Sovyet hakimiyetini ilan etmiştir. Yakutistandaki iç sivil savaşı, bütün Sibirya’da olduğu gibi, başlıca olarak Kızıl Ruslarla Beyaz Ruslar arasında mücadele şeklinde cereyan etmiştir. Amiral Kolçak ordusunun baskısı neticesinde Bolşevikler 11 Temmuz 1918’de İrkutsk’tan doğuya doğru çekilmişlerdi. Yakutistan yeniden kendini toparlamaya ve teşkilatlanmaya başlamıştı. 5 Ağustor 1918 yılında Geçici Yakutsk Şehrini Koruma Komitesi kurulmuş, ertesi günde Yakut Eyalet Toprak İdaresinin ilk toplantısı yapılmıştı. Ne var ki Kolçak, Yakutlara karşı askeri harekete geçmiş ve Kasım 1918 den itibaren Yakutistan’da kendi hükümetini kurmuştu. 7 Mart 1918 yılında Bolşevikler İrkutsk’u ele geçirmiş ve o sıralarda Yakutistanda ancak 28 komünist olduğu halde komünist iktidarını kurmuşlardı. Fakat Bolşevik hükümetine karşı vaziyet alan Yakut aydınları ‘’Saha Aymak’’ teşkilatı ile ‘’Holbos’’ adlı bir üretim kooperatifi etrafında toplanmışlardı. Sovyet gizli polisi (ÇEKA) bunlarla derhal Ağustos 1920 de mücadeleye başlamış ve teşkilatlar iktidar aleyhinde komplo peşinde denilerek dağıtılmıştı. Teşkilat idarecisi R.Orosin Yakutistandan sürülmüş, bir çok Yakutta kurşuna dizilmişti. Aynı şekilde takip ve baskılar Yakutistanın Vilyuy, Olekmin illerinde ve diğer yerlerde de yapılmıştı. İşte buna karşılık olarak Yakut milliyetçileri Bolşeviklere karşı her yerde baş kaldırarak ayaklanma başlatmışlardı. 28 Şubat 1922 yılında isyan edenler Yakutsk şehri yakınlarına varmış ve Verhoyansk’a ‘’Kuzey anti komünist müfrezesinin genel karargahını’’ kurmuşlardı. İsyancılar başlangıçta 3000 kişi iken Haziran 1922 ayında 18.000 kişiyi bulmuştu. Bu askeri hareketle beraber Yakutistan’da sivil direniş gurupları da kuruluyordu. 2-12 Mart 1922 yılında Çurapçe’de Yakutistan halkının temsilcilerinden müteşekkil Eyalet Kurucu Kurultayının toplantısı yapılmış ve bu toplantıda Geçici Yakut Eyalet Halk İdaresi seçilerek başkanlığa Yakut milliyetçilerinden G. Yefimov getirilmiştir, yardımcılığına ise gene Yakut Afanasyev getirilmiştir.

Bolşevikler artık işe ÇEKA terörü ile değil, o tarihlerde nüfusun % 85 ini teşkil eden Yakutlarla siyasi barış hareketleriyle başladılar. 27 Nisan 1922 de Yakutistan Muhtar Sovyet Cumhuriyeti ilan edilmiş ve Yakutistandaki Sovyet hükümeti düşmanları genel siyasi bir af ile serbest bırakılmışlardı. Yakutistanda Bolşevik İhtilal Komitesi özel ticaret haklarını genişletmiş, Yakut aydınlarının ‘’Sovyet Kuruculuğu’’ işine katılmalarını teşvik yolunda çalışmalara başlamış ve Yakutistanda bütün Sovyet idare ve müesseslerinin yerlileşeceğini, yani Yakutlara bırakılacağını ilan etmişti. 1 Mayıs 1922 de Komiserler Şurası Yakutistan’da Sovyet Muhtar Hükümetini kurmuş ve başkanlığına da P.A. Oyunski’yi getirmişti. Yakutların Sovyet rejimine karşı mukavemetleri kültür-siyasi alanda devam ediyordu. Bağımsızlık teşkilatları da arka arkaya kurulmaya başlamıştı.