Turopereyting

turistik safarning geografik maqsadiga ko‘ra; er yuzi, mamlakatlar, mintaqalar va shaharlar bo‘ylab.
Segmentlashning asosi deb, bizning mamlakatimizda «O‘zbekturizm» milliy kompaniyasi sayohat qilish turiga qarab, quyidagi turistik yo‘nalishlarini ishlab chiqqan:
klassik turistik yo‘nalish (Toshkent – Samarqand – Buxoro –Xiva – Toshkent; Toshkent – Samarqand – Buxoro – SHahrisabz – Toshkent);
ekologik turistik yo‘nalishi (Chotqol tog‘ tizmasidagi dam olish va davolanish oromgohlari, Zomin va Buxoro viloyatlaridagi qo‘riqxonalar);
arxeologik turistik yo‘nalishi (Qoraqalpog‘iston, Samarqand, Surxondaryo hududlari bo‘ylab);
ekstremal turistik yo‘nalishi (Chimyon, Farg‘ona vodiysi tog‘ yon bag‘ri, Orol bo‘yi, Buxoro va Navoiy viloyatlari tekisliklari bo‘ylab);
ma’naviy turistik yo‘nalishi (Toshkent, Samarqand, Buxoro va boshqa viloyatlardagi);
Havo yo‘llari turistik yo‘nalishi (O‘zbekiston shaharlari va Germaniya, Gollandiya, Italiya, Rossiya, Xitoy, Yaponiya kabi xorijiy davlatlari);
qishki turistik zona (Toshkentdan 80 km shimoli-sharqda, Chotqol tog‘ tizmasi yon bag‘rida joylashgan).
Har qanday turistik yodgorligi turistik bozori ko‘pgina segmentlari uchun jozibali bo‘lishi mumkin. Marketing menejeri bozorning har bir segmentini o‘rganib, foydali biznes yuritish uchun ulardan eng salohiyatli bo‘lganini tanlashi kerak.
Turistik markazlar bir necha mezonlari bo‘yicha aniqlangan o‘z segmentlarga ega bo‘lishi mumkin. Eng ko‘p tarqalgani, bu — geografik segmenti. Bu mezon asosida tashkil bo‘lgan segmentlar — kurortda dam olishni maqsad qilgan uzoq masofani bosuvchi turistlar; mintaqaviy qatnovchilar (turmarkaz joylashgan hududida yashovchi va to‘rt soat ichida u erga etib boradigan turistlar) va mahalliy aholi bo‘lgan turistlar. Turistik yo‘nalishning yaqinligi muhim omil bo‘ladi: odatdagidek turmarkazning o‘z maqsadli bozoriga yaqin joylashganligi keluvchilar sonini yanada ko‘payish ehtimolini yaratadi. Ma’lum turmarkazni rivojlantirish uchun turistik tashkilotlar, odatda, uning yon-atrofida joylashgan yirik aholi mrakazlariga reklama bilan murojaat qiladi.
2. Ijtimoiy-demografik mezonlardan foydalanish o‘ziga har biri maxsus yondashuvni talab etuvchi har xil segmentlarni olish uchun imkon beradi.
Ijtimoiy-demografik mezonlari – bu turistlar yoshi, jinsi, kasbi, turistlar yashaydigan aholi punktining katta-kichikligi, turistga hamroh bo‘lgan oila a’zolari soni, oila turi, millati, diniy qarashlari, oilaning yalpi va har bir oila a’zosining to‘g‘ri keladigan daromadi, oilada transport vositasining bor-yo‘qligi va h.k. SHuningdek, ayollar turizmi, kasb-hunar, maxsus turizm (bank xizmatchilari, qishloq xo‘jaligida ishlovchilar, sanoatning har xil tarmoqlari uchun), hamda yoshlar turizmi va «o‘spirinlar» turizmi imkoniyatlarga boy.
Oilaning turiga qarab, talab oilaviy turizm (bolalar va ularsiz), alohida turizm, oila a’zolari besh va undan ko‘p bo‘lganlar turizmga bo‘linadi.
Daromad darajasiga ko‘ra, turistik turlari tijorat, iqtisodiy, odatdagidan tashqari, lyuks-turlari, ijtimoiy, o‘rtacha darajadagi, arzon bo‘lishi mumkin.
Yoshiga bog‘liq turlar o‘spirinlar, yoshlar – studentlar, o‘rtacha yoshdagi kishilar, «uchinchi» yoshdagi kishilarga qarab bo‘linadi.
Oila turmush tarzining bosqichiga bog‘liq holda: yoshlar – yolg‘iz sayr qiluvchilar, bolalarsiz oilalar, bolali oilalar, so‘qqabosh odamlar.
3. Psixografik mezon bo‘yicha turistik bozor segmentatsiyasi iste’molchilar taxlilini o‘tkazayotganda, ularning hulq-atvori: psixologik xususiyatlari va turmush tarzini o‘rganib borayotganini belgilaydi.
Psixografik, ya’ni ruhiy-xatti-harakatlari, turistik xulqning mezonlari: safardan maqsad; sayyohning ruhiyati; mavsumiyligi: safar tashkil qilinishi va shakli (guruhiy yoki yakka holda); ishlatiladigan transport vositalari; joylashuv vositalari; turmaqsadning uzoq-yaqinligi; safar davomiyligi (turistik xizmatlarni yaratuvchilari uchun katta ahamiyatga ega, chunki e’tiborga olinganni, qisqa muddatli safarlarga intiladigan sayyohlar katta xarajatlarga va yanada unumli sayr dasturiga tayyor bo‘lishadi) hamda bu mezonlarga safarning moliyaviy manbalari (ijtimoiy turizm – ijtimoiy-sug‘urta tizimi yordami orqali tashkil etiladigan aholining kam ta’minlangan qatlamlarning dam olishi; intensiv-turlar, firma xodimlari, oilalari uchun firma tomonidan moliyalashtiradigan rag‘batlantiruvchi safarlar); tursafarni tashkil etish to‘g‘risida echim qabul qiluvchi maslahatchi va vositachi (turagenti, turoperator)lar kiradi. Ruhiy xatti-harakatlar segmentatsiyasida iste’molchilarni turmush tarzi belgilari va ularning bo‘sh vaqtiga nisbatan maqsadli ko‘rsatmalarga binoan guruhlarga, shaxsning umumiy holati va xulqiy xususiyatlari bo‘yicha hamda turmahsulotni iste’mol qilish odati bo‘yicha guruhlarga ajratadi.
Turistik safarning maqsadiga ko‘ra, turizm quyidagi segmentlarga: ishbilarmonlik, sport, kurort, sog‘lomlashtirish, sarguzashtli, ko‘ngilochar, ta’lim beruvchi, dunyoni anglash, noyob, har xil qiziqishlarga oid turlarga qarab ajratiladi.Ulardan ko‘plari yanada mayda subsegmentlarga bo‘linadi, masalan, rekreatsiya turizmda bu ta’til turizmi va davolanish maqsadidagi turizm. Odatda, maqsadiga ko‘ra alohida segmentlar o‘rtasida aniq chegara o‘tkazish qiyin bo‘ladi: ishbilarmonlik turizmini olamni anglash turizm bilan birlashadi, sport turizmini rekreatsion bilan.
Turxizmatlar iste’molchilarning u yoki boshqa ehtiyojlari va xususiyatlarni umumlashtirib va ko‘pgina o‘xshash belgilarni birlashtirib, sayyohgohlarning talab va istaklarini aniqlashga harakat qilinmoqda.
Mezonlar majmuasi asosida yaratilgan turlanish ma’lumotlari doimo shartlidir, ammo firma marketingda bozorni segmentatsiyasini o‘tkazishda va maqsadli guruhlarni aniqlashda, xodimlarni tayyorlashda, reklama tadbirlarini o‘tkazishda, ommaviy axborot vositalarni tanlashda va marketing maqsadlarni aniqlashda unumli foydalanish mumkin.
Aholining turmush tarzi asosida turistik bozorni bo‘lish yo‘li orqali yaratilgan segmentlar, har bir bu segment vakillarning xulq-atvori, manfaatlari, ishonchlari, tasavvurlari, qiymatlari va ehtiyojlari to‘g‘risida savollarga javob berishi mumkin. Masalan: quyidagi iste’molchilar guruhi aniqlangan: o‘z-o‘zi bilan ovora bo‘lgan holda rohat qidiruvchi; ishbilarmon doira vakili, xizmat ko‘rsatuvchilar va uyda o‘tiradiganlar.
O‘z-o‘zi bilan ovora bo‘lgan holda rohat qidiruvchi. Zerikarli, o‘ziga yoqmagan ishni bajaruvchi, sof havodagi faoliyatning haqiqiy va xayoliy turlaridan qoniqish maqsadiga ega bo‘lgan shaxs. Baliq tutish va ovga borishni, basketbol o‘ynashni yaxshi ko‘radi, qimmatbaho sport avtomobillariga qiziqadi. Daromadi yaxshi, ammo sotuvlar to‘g‘risida echimlarni bexosdan qabul qiladi. Bu inson o‘z hayotini uzoq vaqt rejalashtirmaydi. U sport, sarguzasht va boshqa faol televizion dasturlarning doimiy tomoshabini.
Faol va maqsadga intilgan shaxs. O‘zini bor qobiliyati va kuchidan xizmat yuzasidan ko‘tarilish maqsadida foydalanadi, o‘z ishiga qiziqishi katta, erkin fikrlovchi, hayotga qarashlari zamonaviy bo‘lgan, o‘ziga ishongan shaxs. Bunday shaxs doimo yangi his-tuyg‘ularni, faol harakatni, masalan, chang‘ida sayr qilib yurish, kemada suzish, chet elga sayohatga chiqishga intiladi. U barcha voqealar va zamonaviy madaniyatning oxirgi yangiliklarini bilish uchun tinmay jurnallar o‘qiydi. Sport teledasturlarini, ko‘ngilochar shou o‘yinlari va so‘nggi qiziqarli ma’lumotlardan boxabar bo‘ladi.
Ishbilarmon shaxs. Faol, maqsadga intilgan shaxsdan farqi o‘laroq ikkinchi uy sotib olish va qimmat dam olishdan foydalanish uchun ko‘proq bo‘sh pul mablag‘lariga ega. Ammo yaqin masofada harakat qilish istagini bildiradi, harakati sust, chunki doimiy yashash joyi va shakllangan oilaga ega. U amaliy jurnalxon va gazetxon bo‘lib, qisqa yangiliklarga qiziqadi, sarguzashtlar va tabiat to‘g‘risidagi maxsus teledasturlarning ishqibozi.
«Xizmat ko‘rsatuvchilar». Kichik shaharlarda yoki yirik shaharlar chekkasida yashaydi, ijtimoiy boyliklar, ya’ni vatanparvarlik, axloq va qiyin ish bilan band bo‘lish zaruratiga qat’iy ishonadilar. Eng afzal dam olish ular uchun bu oila bilan birga palatkalarda (kemping) dam olishdir. Ular ovni va baliq tutishni yaxshi ko‘rishadi. Barcha televizion sport dasturlari o‘rtasida bouling va futbolga qiziqishadi.
An’anaviy uyda o‘tiruvchi. Ularning asosiy muammosi – tez o‘zgaradigan tevarak-atrofdagi yangiliklardan orqada qolishdir. U qadimdan qolgan an’analarga sodiq bo‘lganligini isbotlab, boshqalardan ham xuddi shuni kutadi. U sarflagan har bir so‘mdan yuqori naf olishga harakat qiladi. Uyda o‘tiruvchi xavf-xatardan qochadi va hech qachon tovarlarni kreditga sotib olmaydi. U televizion komediyalar tomoshabini. Jahonda bo‘lgan so‘nggi voqealar to‘g‘risida ma’lumot manbasi bo‘lib teleyangiliklar hisoblanadi.