Turxan bəy ortaboylu, şişmanca bir mülkədar, milli qiyafətdə, 48 yaşında
Yüklə 283,29 Kb.
|
|
Maral ƏŞXAS
Turxan bəy — ortaboylu, şişmanca bir mülkədar, milli qiyafətdə, 48 yaşında. Maral — Turxan bəyin hərəmi; həssas, narın vücudlu, əsmər bənizli bir qızcığaz, 16 yaşında. Cəmil bəy — Turxan bəyin oğlu. Zəif əndamlı bir gənc, 27 yaşında. Bəypolad — uca boylu, qartal baxışlı bir texnik (mühəndis müavini), milli (dağıstanlı) qiyafətində, 45 yaşında. Səltənət — Bəypoladın həmşirəsi; əski dağıstanlı qiyafətində, 42 yaşında. Humay — Bəypoladın həmşirəzadəsi... Olduqca gözəl və məlumatlı bir qız, 22 yaşında. Nadir bəy — dava vəkili, 36 yaşında. Çingiz bəy — topçu alayına mənsub bir zabit, 32 yaşında. Arslan bəy — Turxan bəyin əqrəbasından; gözəl simalı, mirasxor bir bəyzadə; milli qiyafətdə, 25 yaşında. Qazı — əbus çöhrəli bir ixtiyar, 70 yaşında. Doktor — ortayaşlı bir rus. Aşıq Sultan — haqq aşığı; köylü qiyafətində. Nazlı — eyi ruhlu, dindar bir qadın; əski qiyafətdə. Bayram — Turxan bəyin xidmətçisi, 30 yaşında. Cavan bir ləzgi — Bəypoladın xidmətçisi. BİRİNCİ PƏRDƏ Vəqə Qafqasya şəhərlərindən birində vaqe olur.
Nazlı (sağ qapıdan daxil olaraq). Maral! Mələyim, nə düşünürsən? Maral. Heç, Nazlı bacı, heç... Nazlı. Mən sənə ana yerindəyəm, yavrum! Nə dərdin varsa, aç, söylə! Maral. Allah qızcığazını sənə çox görməsin! Bu evdə yenə az-çox səninlə təsəlli buluram. Nazlı (bağçanı göstərərək). Bax, bu bahar çiçəkləri, bu bülbül nəğmələri nə qədər gözəl!.. Azacıq gedib gəz də, könlün açılsın. Maral. Ah, bu gözəl bahar hər kəsin könlünü açdığı halda, nədənsə məni sıxır. O rəngarəng çiçəklərin lətif rayihələri sanki məni boğur. O şətarətli bülbüllərin sevimli nəğmələri guya mənə gülür, yaxud mənim talesizliyimə ağlayır. Nazlı (yapma bir gülüşlə). Allah eşqinə, heç böylə padşah sarayında yaşayan bir xanım da taleindən şikayət edərmi? Maral. Haqqın var, Nazlı bacı!.. Lakin bu geniş dairə, bu müzəyyən və gözəl odalar mənə dar və qaranlıq məzarlardan daha sıxıntılı gəlir. Uff, bəxtiyarlıq içində ölmək, kədərlər, üzüntülər içində yaşamaqdan min qat xeyirli imiş. İki sənə əvvəl böylə məşum, qara günü kim xatırlardı? Məsud bir göyərçin kimi saf və azadə yaşayırdım; məktəbi bitirmək üzrə ikən zavallı babam tərki-həyat etdi. Yüz yerdən görücü gəlməkdə ikən, yox olası Turxan bəy bəla ildırımı kimi üstümüzü aldı. Artıq onun adı gəlincə hər kəs susmağa başladı. Hətta Arslan da, sevgili Arslan da sükuta məcbur oldu. Nazlı. Yaradana qurban olum, hər şey onun əlində... Bir gündə insanı həm bədbəxt edər, həm xoşbəxt... Maral. Ah... Nazlı bacı, insan o vaxt xoşbəxt olardı ki, dünyaya heç gəlməyəydi!.. Hər ikisi məhzunanə və düşüncəli bir sükut ilə baxışıb dururlar. Bu sırada Bayram əsgərvari qollarını sallayaraq, ayaqlarını yerə vura-vura qalın və mühib bir səslə: “Mən bir türkəm, dinim, cinsim uludur;
deyə sol tərəfdəki qapıdan içəri girir, başıaşağı olaraq odanın o biri başına qədər addımlar. Nazlı ilə Maral onun bu sərsəm və çocuqca hərəkətini heyrətlə seyr edib dururlar. Bayram (başını qaldırıb onları görüncə şaşırır. Marala etizarla). Ah, əfv edərsiniz, heç sizin burada olduğunuzu bilmirdim.
(Bayram mənasız qəhqəhələrlə digər odaya keçir.) Turxan bəy (saqqalını taraş etdirmiş olduğu halda daxil olaraq). Axşamlar xeyir olsun, Maral! Nasılsan, iki gözüm? Keyflər eyimi?
(Maral gedəcək olur.) Turxan bəy (arxasınca). Maral! Maral (dönüb baxaraq). Əmriniz? Turxan bəy (onun gözlərinə diqqət edərək). Heç, yavrum, get! (Maral çıxar, Nazlı daxil olub masa üzərinə iki-üç külqabı qoyub gedər. Turxan bəy, Nazlıya eşitdirəcək bir ahənglə.) Sanki anası doğar-doğmaz qızcığazın gözlərinə baxıb da ona görə ad qoymuş. Gerçəkdən Maral deyil, adətən maral baxışlı bir mələk!.. Nadir bəy (daxil olaraq). Əssəlamü-əleyküm... Turxan bəy. Vəəleyküm-əssəlam, əfəndim, buyurun baxalım. (Əl verib qarşı-qarşıya otururlar.) Nadir bəy (Turxan bəyin, saqqalını taraş etdirmiş olduğuna heyrət edərək). Bu nə hal, bu nə qiyafət, canım? Maşallah, büsbütün dəyişmişsiniz! Turxan bəy (əlilə bığlarını oxşayaraq). Doğrusu, bu son vaxtlarda saqqaldan o dərəcə nifrət edirəm ki, əsla görməyə gözüm yox... Nadir bəy. Gerçəkdən Maral xanımın üzərinizdə çox böyük təsiri varmış! Sizi bir il əvvəl görmüş olanlar, əmin olunuz ki, imdi tanımazlar. Turxan bəy (laübali). Ey, nə yapalım, əzizim, ömür keçdikcə eşqin, sevdanın keçəcəyini də hər kəs söylər durur! Fəqət yalan!.. Həm də çox böyük bir yanlış... Bir şam yanıb, əriyib də sönmək üzrə ikən nasıl şiddətli bir nur saçarsa, qoca bir könüldə eşqə, məhəbbətə qarşı o dərəcə böhranlı bir hərarət, xəyala sığmaz bir şiddət göstərir. Nadir bəy (təbəssümlə). Lakin hər nasıl olsa, yenə azacıq ağır davranmalısınız. Doğrusu, sizin yerinizə mən Cəmil bəydən utanıram. Yarın gəlib də bu yaşda bir qız aldığınızı görərsə nə deyər, əcəba?! Turxan bəy. Burax allah eşqinə, çoluq-çocuq ağzına baxacaq deyiliz, a!.. Nadir bəy. Pəki Cəmil nə yazır? Hələ gəlmirmi? Turxan bəy. “Hüquqdan” diplomunu alıb da Barjoma gəlmiş, yorğunluğunu çıxarmaq üçün yazı orada keçirəcəkmiş. Nadir bəy. Barjomun nerəsində ev kiralamış? Turxan bəy. Yazdığına görə Bəypolad ismində dağıstanlı bir mühəndislə buluşmuş, onun ailəsi ilə bir yerdə yaşayırmış... Nadir bəy. Çox ehtimal var ki, bi az sonra mən də gedərəm. Turxan bəy. Sizi görər-görməz, inan ki, Cəmil sevincindən çıldırar. Nadir bəy. Əlimdəki işləri yoluna qoya bilsəydim, artıq burada durmazdım. Turxan bəy. Eyi xatirimə gəldi, bir xoş xəbər daha... Nadir bəy (maraqla). Nasıl? Nə imiş, əcəba? Turxan bəy. cəmili evləndirmək istəyirəm, yalnız gəlib çıxmasını bəkləyirəm. Nadir bəy. Kim bilir! Bəlkə o, imdiyə qədər sevişib evlənmiş də, yalnız bizim xəbərimiz yox... Turxan bəy. Xayır, oğul mənimsə, xəbərsiz iş tutmaz. Onun üçün bir qız bulmuşam ki, röyasında belə görəməz. Həm gözəl, həm ana-babasının bir danəsi, həm də son dərəcə zəngin. Nadir bəy. Məncə gözəllik zövqə aid bir şeydir. Sərvət isə, düşündüyünüz kimi, insanı çox da məsud edəməz. Bir də bir qızı sərvəti üçün deyil, dilxah və tərbiyəli olduğu üçün alırlar. Turxan bəy. Nadir! Nadir! Heç bir hiss, heç bir qüvvət, heç bir yer yox ki, orada altun, gümüş rol oynamasın. Əmin olunuz ki, dünyanın bütün izzəti - bütün səadəti ancaq para ilə əldə edilə bilir. Nadir bəy (yerindən qalxaraq). Əvət, hər şey para ilə əldə edilir; illa fəzilət və insaniyyət!.. Turxan bəy. Xayır! Xayır... Fəzilət də paradadır, insaniyyət də... Nadir bəy. Yanılırsınız, əfəndim, sizə insan qılığında öylə çulsuz-noxtasız uzunqulaqlar göstərə bilərəm ki, yalnız altundan yapılmış bir palanları əskikdir. Turxan bəy istehzalı qəhqəhə ilə gülür. Bayram (əcələ içəri girər). Əfəndim, aşıq Sultan gəlmiş.
Bayram. Özü yalnız deyil, əfəndim, yanında dağıstanlı bir bəy də var. Turxan bəy. Yaxşı, adını öyrənmədinmi? Bayram. Adı Bəypoladdır, əfəndim. Turxan bəy. Haydı, söylə buyursunlar. Bayram çıxır. Nadir bəy. Əcəba bu hansı Bəypoladdır?
Bu sırada Bəypolad ilə aşıq Sultan içəri girir, salamlaşaraq adlarını bir-birinə söyləyir. Hər üçü oturur, yalnız aşıq ayaqda durur. Turxan bəy (Bəypolada). Təşrifiniz Barjomdanmı, əfəndim?
Bayram çıxır. Aşıq Sultan (Turxan bəyə). Bəndəniz getsinmi, əfəndim?
Aşıq Nadir bəyə baxır. Nadir bəy. Zərər yox, madam ki, arzu edirlər, sazını al da, gəl, fəqət çox gecikmə!
Bu sırada Çingiz bəylə Arslan bəy daxil olurlar. Çingiz bəy (yarımsərxoş bir ahənglə). Canım, biz alçaq könüllü peyğəmbərlərdəniz; dağ bizə gəlməzsə, biz dağın ətəyinə gedəriz.
Bayram gəlir, çayları payladıqdan sonra çıxar. Arslan bəy (Çingizin qulağına heyrətlə). Ah, Maral, nə Maral!.. Maral demə, bir cənnət pərisi...
Vicdanları parlaq tutan sevgidir, Sevgisiz könül ya daşdır, ya dəmir... Bir könülə iki sevgi yaraşmaz, Könül bir, sevgi bir, böyük tanrı bir... (Mükərrər.) Turxan bəy (başını sallayaraq filosofanə təkrar edər). Könül bir, sevgi bir, böyük tanrı bir...
Sevgidədi ancaq allah rizası, Sevgisiz bir könül, şeytan yuvası... Qardaşım! Bu dünya kimsəyə qalmaz, Aldanma! Çürükdür əsli, əsası... (Mükərrər.) Çingiz bəy. Yaşa, Sultan, yaşa! Aşıq bir-iki öskürür. Bu sırada Bayram bənzi uçmuş bir halda içəri girib döşəməni gözdən keçirir, ciblərini araşdıraraq şaşqın və mütəcəssis bir halda çıxıb gedir. Aşıq Sultan. Aaxx... İnsan bir gün tikən, bir gün çiçəkdir, İnsan gah bir şeytan, gah bir mələkdir. Fənalıq, eyilik bil nə deməkdir! Yarın adın dastan olur dillərdə... (Mükərrər.) Hər tərəfdən “Sağ ol! Var ol!” - deyə aşığı alqışlayırlar. Aşıq (yenə davam edər). Ağalar!.. Nə buldular İsgəndərlər, Çingizlər!?
(Mükərrər) Çingiz bəy (nifrətlə). Aşıq!.. Aşıq. Əfəndim... Çingiz bəy (qapını göstərərək hiddətli). Artıq yetişir, haydı, dəf ol!.. Turxan bəy (heyrətlə). Niyə, canım!? Nə oldu ki? Nadir bəy (mənalı bir qəhqəhədən sonra). Zərər yox, Sultan, sən get. (Aşıq gedər). Turxan bəy (Çingizə). Yazıq deyilmi ya!.. Neçin könlünü qırdın? Çingiz bəy (sinirli). Allah eşqinə, söylətmə məni!.. Turxan bəy. Yaxşı, nə oldu ki?! Söyləsənə!.. Çingiz bəy (qızğın). Daha nə olacaq!.. Böyük Çingiz, o sarsılmaz hökmdar tariximizin ən şanlı bir qəhrəmanı olduğu halda təhqir edilir də kimsə əhəmiyyət vermir. Turxan bəy (Çingiz bəyə). Bu təhqir deyil, əzizim, bəlkə tarixlərdə görünmüş bir həqiqətdir. Çingiz bəy (ayaqda gəzinərək qayət sinirli). Əfv edərsiniz, əfəndim! Öylə çürük həqiqətlər bir taqım boş qafalara yerləşə bilər. Mühakiməli bir adam öylə iftiralara əsla qulaq verməz. (Daha şiddətli). Azacıq insaf etməli, iştə hər millətin tarixi meydanda... Əcnəbilər böyük İsgəndər, böyük Napoleon deyə öz qəhrəmanlarına abidələr yapdırır, heykəllər tikdirirlər. Fəqət bizlər!.. Bizlər isə Çingiz kimi cahangirlərə, Teymur kimi qəhrəmanlara xunxar, canavar deyə ləkələmək istəyiriz!.. Bəypolad (Çingiz bəyə). Doğrusu, bu xüsusda mən də səninlə həmfikirəm. Gerçəkdən, millətimiz çox sönük, çox mühakiməsiz... Daima düşmən ağzından eşitdiyi iftiraları bir həqiqət zənn edib də, ona görə söz söylər. Həm də bu iftiralar, bu həqarətlər ən ziyadə Şərq kitablarına məxsus bir haqsızlıqdır. Turxan bəy (Nadir bəyə). Yaxşı, bu xüsusda sən nasıl düşünürsən? Nadir bəy (sandalyadan qalxaraq məharətli bir natiq tövrüylə). Hər kəs eyi bilir ki, mən əsla qan tökülməsini sevməm. Deyil ki, məxluqatın ən şərəflisi olan insanların, hətta zəif, aciz bir qarıncanın belə qanına girmək, məncə, əfv edilməz bir cinayətdir. Fəqət, tarixi-aləm bir dəfə gözdən keçirilsin... Şimdiyə qədər qansız, müharibəsiz hansı vəqəyə rast gələ bilərsiniz? Birinci olaraq tarixi-müqəddəsi alın. Nə bulursunuz?.. İlk səhifədə Qabil kimi xain, cəllad bir qardaş siyah nasiyəsilə qarşınızda dikilib durur. Sonra yarpaqları çevirin! Dini-siyasi minlərcə qanlı səhifələr gözlərinizi qamaşdırır. Din və məzhəb bayrağı altında tökülən qanlar bir yana, siyasət naminə edilən məzalimi sayıb bitirmək üçün minlərcə, milyonlarca kitab lazım... Yalnız Çingizi, yaxud onun kimi bir-iki cahangiri haqsız görüb də başqalarını haqlı göstərmək, zənnimcə, çox böyük bir haqsızlıqdır. Bəypolad. Əvət, doğru, həm də çox doğru... Nadir bəy. Lakin yenə təkrar edirəm, məncə, əsl qəhrəmanlıq yara bağlamaqdadır, abad etməkdədir. Yoxsa həmcinsinə qıymaqdan, yaxıb-yıxmaqdan zövq alanlar, başqasının fəlakətində səadət arayanlar, birər adi cəlladdan başqa bir şey deyildir. Çingiz bəy (şiddətli qəhqəhələrlə). Öylə isə bütün insanlar, bütün təbiət, bütün kainat birər cəllad deməkdir. Bəypolad (saatına baxaraq ümuma). Əfsus ki, şərəfi-müsahibətinizdən məhrum olmaq zamanı yetişdi (Turxan bəyə). Müsaidə buyurulsa... Turxan bəy. Nə əcələ edirsiniz, canım!.. Bəypolad. Vəzifəm rəsmi vəzifədir, əfəndim, bir az daha geciksəm boynuma məsuliyyət gələr. Çünki şura mənə müntəzirdir. Turxan bəy. Bu şura neçindir, əcəba? Bəypolad. Dəmiryol məsələsinə aiddir, əfəndim! Turxan bəy. Yaxşı, bu gəlib-getməkdən biz nə anladıq? Bəypolad. İnşallah, yenə görüşəriz. Bu sırada Bayram şaşqın bir halda daxıl olur, yenə ətrafı gözdən keçirir, bir daha ciblərini yoxlar. Boş qədəhləri toplayıb götürmək üzrə ikən bir-ikisini düşürür. Turxan bəy. Nə olursan, bə!?.. Çıldırdınmı?!
Bayram ona yaxlaşır və donuq bir vəziyyətlə baxıb durarkən Bəypolad sərt və atəşli bir sillə eşq edər, məclisdəkiləri dərin bir heyrət alır, Bayram da durduğu yerdə dona qalır. Bəypolad (Bayrama). Qeyb etdiyin para nə qədərdi?
Bəypolad cibindən iki altun çıxarıb Bayrama vermək istər. Turxan bəy (mane olaraq). Aman, rica edirəm! Nə edirsiniz? (Çantasını çıxarır).
Bayram qədəhləri alıb çıxar. Bəypolad. Əfəndilər! Cəsarətimin əfv ediləcəyinə əminəm, çünki səmimiyyətdən irəli gələn qüsurlar daima əfv edilir. Bir də mənim təbiətim bu!.. Nerdə boynu bükük və miskin bir erkəyə rast gəlsəm, dərhal sinirlərimə toxunur, baxüsus o adam türk qövmünə mənsub olursa!..
Artıq görünməz olurlar. Sonra Maral daxil olur, müsafirlərin çıxdığı qapıya doğru irəliləyərək baxınıb düşünür. Nazlı (gələrək). Getdilərmi?
Maral (dərin bir sükutla düşünür). Nazlı. Çağırımmı?.. Maral. Yaxşı, çağır! Nazlı sağ qapıdan çıxar. Maral məhzun bir nəzərlə qutuya baxıb düşünür. Bu sırada Arslan bəy sol qapıdan əcələ içəri girər. Maral. Ah!.. (deyə şaşırır, qutunu əlindən düşürür.)
PƏRDƏ
İKİNCİ PƏRDƏ Səhnə iki həftə sonra - Barjomda səhər vaxtı, kənarda açıq və mənzərəli bir guşə ərz edər. Tək-tük sərv ağacları və iki-üç dənə də bıçqı ilə kəsilmiş ağac kötüyü görünür. Cəmil bəy əlində bir kitab olduğu halda, Bəypoladla bərabər, ağır addımlarla yürüyərək gəlirlər. Uzaqda çoban tütəyi çalınır və bülbül şaqırtısı eşidilir. Yüklə 283,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|