Uglevodlar. Uglevodlarning sinflanishi

Kraxmal (C₆H_l0O₅) tabiiy polimer modda bo'lib, asosiy oziq modda sifatida o‘simliklar tarkibida uchraydi. U kartoshkii tuganaklarida 20 % ga yaqin, bug‘doyda 70% gacha, guruchda 80% ga yaqin kraxmal bor.
Kraxmal suvda erimaydigan oq kukun modda, uni suvga solib ivitilsa kolloid eritma - kleyster hosil bo‘ladi. Kraxmal yod ta’sirida ko‘k rangga kiradi. U qaytaruvchi xossasiga ega emas, ya’ni Feling suyuqligini qaytarmaydi. Kraxmal mineral kislotalar ishtirokida qizdirilganda uning katta molekulalari suvda eriydigan kichikroq molekulali (C₆H_l0O₅)_n dekstrinlarga parchalanadi. Kraxmal enzimlar, ya’ni solod tarkibidagi diastaza va so‘lakdagi ptialin fermentlari ta’sirida ham parchalanib dekstrinlar hosil qiladi. Ammo shu bilan kraxmalni gidrolizi bo‘lmaydi. Dekstrinlar o‘z navbatida gidrolizlanib m altozaga, maltoza molekulasi esa ikki molekula D-glukozaga parchalanadi. Kraxmalning asta gidrolizlanib, glukoza hosil qilish jarayon ini quyidagi sxema bilan ifodalash mumkin:

Kraxmalning bunday kislotali va fermentativ gidrolizini 1814- yilda rusolimi K.S.Kirxgof kashf etgan. Kraxmal murakkab tuzilishiga ega bo‘lib, u o‘z navbatida ikki moddadang - amiloza va am ilopektindan iborat. Kraxmalda amiloza 20-30% ni, amilopektin esa 70-80% ni tashkil etadi.
Amiloza. Amiloza molekulasi 180-950 glukoza qoldiqlaridan tashkil topgan uglevod bo‘lib, ular chiziqli tuzilishga ega. U ning molekular massasi 32 000 -160 000 oralig'ida bo‘ladi. Amiloza issiq suvda eriydi, ammo uning eritm asi beqaror, chunki vaqt o ‘tishi bilan eritmada amiloza ch Glikogen yoki hayvon kraxmali (C₆P₁₀O₅)_n. Glikogen oziq modda zaxirasi sifatida hayvonlarorganizmida muhim rol o‘ynaydi. Jigarda glikogen 20 % gacha bo’ladi. U oq am orf modda bo‘lib, issiq suvda eriydi. Hosil bo‘lgan modda - kalloid eritma ozroq tuz ta’sirida kaogulatsiyalanadi. Glikogen eritmasi qutblanish tekisligini o‘ngga buradi, uning solishtirma buruchanligi +196° ga teng; ba’zi fermentlarva kislotalar ta’sirida gidrolizga uchrab maltoza hosil qiladi.
Inulin (C₆H_l0O₅)_n. Inulin kraxmal kabi o‘simliklarning zaxira oziq moddasi hisoblanadi. Lekin u o‘simliklar dunyosida kraxmal kabi ko‘p tarqalgan emas. U ba’zi o‘simliklarning ildiz qismida ko ‘p bo‘ladi. Inulin glikagen kabi suvda yaxshi eriydi va kalloid eritma hosil qiladi. Yod ta’sirida rangi o‘zgarmaydi. Inulin kislotalar yoki enzimlarta’sirida to'liq gidrolizga uchratilsa, D-fruktoza hosil bo‘ladi.