Ühendis ve makina ahmet erdo

MÜHENDİS VE MAKİNA / CİLT 18 - SAYI 205 - ŞUBAT 1974

65

0,24

= 0,P24 (h/kWh)

10

Sarfiyatların hesabında, ^fM katsayısının aldığı de-
ğerlere göre, 42 kWh lik güç kullanımını takriben in-
sanlar tarafından sarfedilen bir iş saatine denk almak
gerekmektedir. Federal Almanya'da yukarıda belirti-
len esaslar çerçevesinde 7500 kVVh/ay lık güç sarfiya-
tı, bir aylık istihdam ile eşdeğer olmaktadır.

Malzeme Sarfiyatı

Kalıp malzemelerinin cins ve miktarları, yardımcı
ve bağlayıcı malzemeler sanki iş gücü sarfiyatı imiş
gibi düşünülebilir. Bir dökümhane maça yapımında
ucuz malzemeler kullanarak zaman sarf edilmesi yo-
lunu, bir diğeride pahalı malzemeler kullanarak za-
mandan kazanma yolunu seçebilir. Bunun gibi besle-
yicilerde kullanılan ekzotermik maddeler ya döküm-
hanenin kendi imkânları ile yapılabilir veya dışarıdan
satın alınır.

«Malzeme sarfiyatı» nın hesaplanmasını basitleştir-
mek için önemli kalıplama malzemelerini ve yardım-
cı malzemeleri sınıflandırmalıyız.

Kalıp kumu

Kalıp kumu bağlayıcı maddeleri

Ekzotermik besleyici malzemeleri ve kalıp yüzey-
lerinde kullanılan izole maddeleri

Ateş tuğlaları ve dövme araçları

Temizleme ve taşlama malzemeleri

Bu malzemelerin aylık sarfiyatları DM cinsinden
bulunur ve bir saatlik işçilik ücreti 10 DM. kabul edi-
lirse malzeme sarfiyatı hesabında kullanılacak (^fSt)
malzeme sarfiyatı katsayısı işçilik saati cinsinden tak-
riben :

'St = 0,1 (h/DM)

Olarak bulunur.

Tablo 10, Eneri kullanımı ile malzeme sarfiyatını
belirlemek için kullanılır.

Prodüktivite Tarif Formülü

Yukarıdaki pasajlarda tarif edilen kavramlar ve
(1), (4), (7) nolu denklemlerin yardımı ile yeni bir
prodüktivite denklemi yazabiliriz:

E G . 'G . fS . ^£L
P = kg/h (9)

A -=- f 4 • f A

"B • ¹M • **M • St • ^rtst

Denklemin bu şeklinin ilk bakışta bizi yanıltması
mümkündür. Fakat Tablo 8 ve 10 yardımı ile prodük-
tiviteyi kolayca hesaplayabiliriz.

işletme faaliyetlerinin mukayesesi için diğer kat-
sayılara da dikkat etmek gerekir. (^KM) katsayısı me^
kanikleşme derecesini gösteren boyutsuz bir katsayı
olmak üzere aşağıdaki formül ile hesaplanır.
0,024. am

km ₌ . 100 % olarak (10)

A

^KM katsayısı toplam iş gücü sarfiyatı içinde % ola-
rak mekanik iş gücü miktarını gösterir.

Benzer şekilde ^KSt ile göstereceğimiz malzeme sar-
fiyatı katsayısını da aşağıdaki şekilde hesaplarız.

0,1. ası ;

ksi = —•. . 100 (°/o olarak) (11)

GUç Mukayese»! Misali

Misal olarak iamlât programları tamamen farklı üç
ayrı dökümhaneyi ele alıyoruz.

Dökümhane l:

Tek ve orta seri imalât % 67 GG °/o 33 GGG

Dökümhane 2:

Küçük ve orta seri imalât °/o 100 GG

Dökümhane 3:

Büyük seri imalât % 100 GG

Dökümhanelerin karakteristik farklılıkları, parça
ağırlık, zorluk ve büyüklük dağılımları ile Tablo 11'de
gösterilmiştir.

Tablo 12'de, prodüktivite ve mekanikleşme kat-
sayısı ile malzeme sarfiyatı katsayıları hesaplanmış-
tır, l inci dökümhanenin prodüktivitesi, büyük mik-
tarda küresel gafitli pik dökümü de yaptığı için, sa-
dece lamel grafitli döküm yapan 2 inci ve 3 üncü dö-
kümhane prodüktivitelerinden herhalde daha düşük
çıkacaktır. Mekanikleşme ve malzeme sarfiyatı yönün-
den oldukça az farklılık göstermelerine rağmen, 2 in-
ci ve 3 üncü dökümhanelerden seri imalât yapanın
prodüktivitesi daha yüksek olacaktır.

Tablo 13, özelliklerini gördüğümüz üç ayrı döküm-
hanenin diğer prodüktivite mukayeselerini göster-
mektedir. (Tablo I ile karşılaştırınız), iş gücü pro-
düktivitelerinin oranı 1:2:3 gibi takribi bir sıra ta-
kip etmektedir. Bu sıra çok açık ve üç dökümhane-
nin karakterleri icabı beklenen bir neticedir. Prodük-
tivite için yeni kabul edilen esasa göre ise neticeler
l: 1,55 : 1,62 oranında olup her iki sonuçta mukayese
için kullanılabilecek değerler vermektedir.

Tablo 8'den Tablo 10'a kadar verilen örneklerle,
Tablo 12'de neticelendirilen sayısal misaller, Prodük-
tivitenin hesaplanmasını kolaylaştırmaktadır.

Fakat neticelerin aylık olarak verildiği gözönüne
alınarak, her ay yeniden bir değerlendirme ve sırala-
ma yapmak gerekmektedir.

Tablo-10 Güç temini ve aydınlatmada kullanılan enerji 'ile malzeme sarfiyatı çizelgesi

a) Elektrik enerjisi kullanımı Cins)'	- '.-t? KVVh/ay	KWh/ay
Icpbm enerji kullanımı (isletmede üretilen enerji dahil) Isıtma gayesi ile kulantlan elektrik enerjisi
Güç ve aydınlatma enerjisi kullanımı
	Litre / ay
Benzin ve motorin kullanım isletmede enerji üretimi için kullanılan motorin
Benzin /motorin direkt sarfiyatı
KWh cinsinden değerlendirme t " 10.5 KW/|i|re
Toplam güç ve aydınlatma enerjisi kullanımı am İs saati cinsinden es değeri: ah- û 024 : .; ,*„,.,, b) Malzeme sarfiyatı belirlenmesi Seçilmiş olan malzemeler		h fay DM /ay
1 Kalıp malzemeleri 2 Kalıp malzemesi bağlayıcıları 3 Ekzolermik besleyici ve kalıp yüzeyleri izole malzemeleri 6 Ateş . tuğlaları ve dövme araç lan 5 Püskürtme malzemesi 6 feş'lama malzemesi
yukarıdaki malzeme bedelleri toplamı Ast Is saati cinsinden eşdeğeri* Ait 0.1:		h /ay

66

MÜHENDİS VE MAKİNA / CİLT 18 - SAYI 895 -ŞUBAT 191*

Tabb:H Uç ayrı dökümhanenin imalât programlarının mukayesesi

Paça ağırlık dağılım (GGveGS)				imalât güçlüğü dağılımı				Parça büyüklüğü dağılımı
	istihsalin %xi olarak				istihsalin V. s! olarak				istihsalin •/. si olarak
	sınıf ağırlıktan				sınıf ağırlıklın				sınıt ağırlıkları
Ağvlık Sınıfı	DökümnantUr			imalât güçlüğü	DbkühanaLtr			Pena büyüklükk-n	Dokümhantlar
kg. olarak	1	2	3	sınıfı	1	2	3	sınıfı parça /ay	1	2	3
<; 0,2»	5	12.9	—	Çok basit	5	12,4	—	1-3	40
0.250-2.5	30	21,<	-	Basil	20	28.0	—	<-3l	20	7,9
2,5-25	40	»,» :	100	Orta/normal	40	444	47,4	32-315	30	40,1	—
25-250	10	5.9	—	Zor	25 •	10,2	28,9	316-3150	10	52,0	—
250-2500	X)	—	—	Çok zor	W	'^	23.7	3151 31500	—	—	6,7
2500-25000	5	—	—		—	—	—	> 31500	—	—	93,3
>25000	-	-	-	-	—	-	-	—	—	-	—
»e	1.180	V366	\000		1095	Ç945	1,266	«L	0.995	0.723	0,620