Ulusal fiKRİ MÜLKİyet

FİKRİ VE SINAİ MÜLKİYETİN TİCARİLEŞTİRİLMESİ VE TEKNOLOJİ TRANSFERİ

1. 
   Sınai mülkiyetin üniversite ve araştırma kurumlarında ticarileştirilmesi
   

FM’nin ticarileştirilmesi; üniversite ve araştırma kurumlarınca, TGB, SANTEZ, Teknogirişim Sermaye Desteği, teknoloji transfer ofisleri, TEKMER’ler, Kuluçkalık ve üniversite kökenli yenilikçi şirketler gibi destek mekanizmalarının tümü kullanılarak sağlanmaktadır.

Az sayıda üniversitede veya teknoparklarda bulunan teknoloji transfer ofisleri (TTO) bu alanda hizmet vermektedir. Ancak bunların çok azı (ve özellikle birkaç vakıf üniversitesinde olanların) etkili olduğu bilinmektedir. TTOların nicelik ve niteliksel gelişimi için TÜBİTAK 1513 Teknoloji Transfer Ofisleri Destekleme Programı 2012 yılı sonlarında başlatılmış ve ilk başvurular alınmaya başlanmıştır. Bu program çerçevesinde TTO’lardaki fikri mülkiyet hakları yönetiminin yanı sıra, kuluçka merkezi, spin-off şirket desteği gibi çalışmalar da desteklenecektir.
Ayrıca, patent belgesi ile koruma altına alınmış ve prototip aşaması tamamlanmış buluş ve fikirlerin sahipleri, KOSGEB Endüstriyel Uygulama Programı’na başvurabilmektedir. Bu destek programı kapsamında, yeni bir ürün/hizmetin, ürün veya süreçlerinin pazara uygun biçimde ticarileştirilmesi amacıyla hazırlanan projelere destek sağlanır.

Potansiyel ticarileştirme ortakları ile araştırmacılar, TTO’lar ve internet siteleri (eşleştirme siteleri) aracılığıyla bir araya gelmektedir. Araştırmacılarla şirketlerin veya yatırımcıların bir araya gelerek Ar-Ge projeleri için işbirliği olanaklarını araştırdığı Ar-Ge Proje Pazarı etkinlikleri TÜBİTAK tarafından 1503 TÜBİTAK Proje Pazarı Destekleme Programı kapsamında desteklenmektedir.

Ayrıntılı bilgi için:

http://www.tubitak.gov.tr/tr/destekler/sanayi/ulusal-destek-programlari/icerik-1503-proje-pazari-destekleme-programi

1. 
   Teknoloji transfer ofisleri (TTO'lar)
   

Üniversitelerin bir kısmında teknoloji transfer ofisleri mevcuttur. Bunlar, teknoloji transfer merkezleri, patent bilgi ofisleri şeklinde de adlandırılabilir. Ancak, üniversitelerin teknoloji transfer ofisleri bölgede sanayinin gelişmiş oluşu sayesinde çalışabilir. Diğer bir deyişle, sanayileşmiş bölgelerde ancak işletmelerden talep olması halinde teknoloji transferi mümkün olmaktadır. Bu bağlamda, her üniversitede teknoloji transfer ofisi olmasından ziyade ihtiyaç olan yerlerde ihtiyacı karşılayabilecek uzmanlara sahip teknoloji transfer ofislerinin bulunması önem taşımaktadır.

TTO’ların bulunduğu diğer önemli yerler Teknoloji Geliştirme Bölgeleridir. 12 Mart 2012 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 6170 sayılı TGB Kanununda Değişiklik Yapan Kanunun yürürlüğe girişiyle birlikte teknoparklarda yer alan TTO’lar da yasal statü kazanmışlardır. Söz konusu ofislerin hizmetleri Teknopark Yönetici Şirketler tarafından sağlanacak olup, bu konudaki Yönetmelik çalışmaları sürdürülmektedir.
Bu bakımdan, gerek üniversitelerdeki gerekse teknoparklar içerisinde TTO’lar yer almaktadır. TTO’ların FMH konusunda bilgilendirme yapan önemli birimler olduğu dikkate alınarak işlevlerinin esnekliğinin Ulusal Patent Stratejisi çalışmaları sırasında göz önünde bulundurulması önem taşımaktadır.
TTO’lar TGB yönetici şirketleri, üniversiteler ve devlet destekleriyle oluşturulur ve işletilir.

Ülkemizde 49 adet TGB bulunmaktadır. Bu TGB’lerden 34 adedi faal durumdadır. Mayıs 2013 itibariyle buralarda toplamda 5703 proje yürütülmekte olup, 2174 personel istihdam edilmektedir. TGB’lerden 890 Milyon dolarlık ihracat gerçekleştirilmiş olup, toplamda da 329 adet patent alınmıştır.

Teknoloji transfer ofisleri ülkemizde çeşitli yapılarda kurulmuştur. Bunlar arasından iki tanesi şirket biçiminde yapılardır: INOVENT ile INVENTRAM. Dört yapı, Üniversite-Sanayi İşbirliği Merkezleri Programı (USAMP) sonrasında oluşan yapılardır: Seramik Araştırma Merkezi (SAM), Otomotiv Teknolojileri Araştırma ve Geliştirme San. A.Ş, ODAGEM Ostim Ortak Araştırma Merkezi ve Geliştirme Merkezi A.Ş., Adana ÜSAM. Üniversiteler içerisinde teknoloji transfer ofisleri bulunabildiği gibi E-BİLTEM gibi, TGB’lerde de TTO’lar mevcuttur, Hacettepe Teknoloji Transfer Merkezi, ODTÜ Teknoloji Transfer Ofisi gibi.
Ülkemizdeki TGB’lerde yer alan TTO sayıları henüz tespit edilememiştir. Söz konusu veriler, 6170 sayılı Kanunun uygulamasına yönelik hazırlanan yönetmelik sonrasında başlayacaktır. Buna karşın, BSTB tarafından gerçekleştirilen Teknopark Endeksi çalışmasında edinilen bilgiler doğrultusunda ODTÜ, Cyberpark, Hacettepe, Yıldız Teknik, Selçuk, Erciyes, İstanbul Üniversitesi, Erzurum ve Trabzon TGB’lerinde teknoloji transfer hizmetlerinin verildiği görülmektedir. Bu bilgiler TGB Yönetici Şirketlerinin beyanları esas alınarak elde edilmiştir.

2. 
   Fikri mülkiyetin Değerlemesi
   

Fikir mülkiyet varlıklarının değerlemesi için mevcut bir mekanizma bulunmamaktadır. Bu itibarla fikri mülkiyet haklarının teminat olarak kullanılıp bankalardan kredi çekilmesi mevcut durumda mümkün olmamaktadır. Bu yüzden fikri hakların ticarileştirilmesi için gerekli mali kaynaklar başka enstrümanlar ile karşılanmak durumunda kalınmaktadır. Böyle bir mekanizmanın ülkemizde tesis edilmesi amacıyla TPE tarafından bir Değerleme Ajansı kurulması yönünde çalışmaları devam etmektedir.

Mevcut durumda değerlemenin gerek duyulduğu haller genellikle ihlalden doğan bir ihtilafa ilişkin tazminatların belirlemesi amacıyla mahkemeler tarafından talep edilmekte ve bu konuda ihtisası bulunmayan bilirkişilerce yapılmaya çalışılmaktadır. Ayrıca özelleştirmeler sırasında bedelin belirlenmesinde kamu şirketlerinin sahip oldukları fikri haklar dikkate alınmaktadır.

2. 
   Ticarileştirme için finansman
   

Türkiye’de faaliyette bulunan finans kurum ve kuruluşları, ileri teknoloji ve Ar-Ge yatırımlarının barındırdığı riske karşın düşük getiri elde edilebileceği ihtimali nedeniyle söz konusu alanlara kaynaklarını yönlendirememektedir. Dolayısıyla, söz konusu yatırımların finansmanı adına alternatif teşkil edebileceği düşünülen girişim sermayesi modelleri incelendiğinde ise, bu modellerin Türkiye’deki uygulamalarında teknolojik yatırımların özellikle Ar-Ge sürecini destekleyecek yapı ve büyüklükte olmadığı değerlendirilmektedir. Türkiye’de yatırımcılar, bir nedenden dolayı tam potansiyelini gerçekleştiremeyen bir şirketin kontrolünü ele geçirmekte, onu yeniden yapılandırmakta ve birkaç yıllığına yönetmekte; daha sonra bu şirketi stratejik bir alıcıya satmaktadırlar. Ancak, yüksek teknolojiye yönelik fikir ve projeleri bulunan, büyüme potansiyeli yüksek küçük işletme ve girişimcilerin yatırımlarının finansmanında kullanılacak bir girişim sermayesi ülkemizde bulunmamaktadır.

Bu kapsamda BTYK’nın 23. Toplantısında alınan 2011/103 no’lu karar gereği, Ar-Ge yoğun başlangıç firmalarını destekleyen risk sermayesi fonlarının etkinleştirilmesi, bunlara kamunun ortak olabilmesi ve kamu Ar-Ge merkezlerinde yapılan araştırma sonuçlarının ticarileşmesi süreçlerinin iyileştirilmesi için gerekli mevzuat çalışmalarının yapılması hedeflenmektedir. Bu kararın hayata geçirilmesi için TÜBİTAK mevzuat çalışmaları sürdürülmektedir.
Öte yandan, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından verilen Teknogirişim Sermayesi Desteği bulunmaktadır.
Ayrıca, İstanbul Girişim Sermayesi Fonu olan Istanbul Venture Capital Initiative (IVCI), fonların fonu olarak 2007 yılında kurulmuştur. IVCI girişim sermayesi sağlayan fonlara yatırım yaparak ülkemizde girişim sermayesine yönelik mekanizmanın güçlendirilmesine çalışmaktadır.
Muhasebeleştirme ve özelleştirme uygulamaları dikkate alındığında, Kamu işletmelerinin bilançolarında Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (UFRS) uyarınca patent, marka, lisans vb. fikri mülkiyetler, işletmelerin varlıkları olarak maddi değerleriyle yer almakta olup, Kamu şirketlerinin özelleştirilmesinde FM varlıkları da dikkate alınmaktadır (örneğin; TEKEL özelleştirmesinde tütün harmanlama formülleri, TEKEL markası, SEK ve Merinos markaları, vb.)

3. 
   Teknoloji transferi politikası
   

Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu’nun 23. toplantısında alınan;

• 
  2011/103 no.’lu Ar-Ge Yoğun Başlangıç Firmalarını Etkinleştirmek ve Sayılarını Artırmak Amacıyla Politika Araçlarının Geliştirilmesi ve,
  
• 
  2011/104 no.’lu Üniversitede Yenilikçiliğin ve Girişimciliğin Tetiklenmesi Amacıyla Politika Araçlarının Geliştirilmesi.
  

kararları çerçevesinde teknoloji transferini teşvik edecek çalışmalar başlatılmıştır. Kararlarla ilgili ayrıntılı bilgi için: http://www.tubitak.gov.tr/tr/toplanti/bilim-ve-teknoloji-yuksek-kurulu-23toplantisi-27-aralik-2011

BSTB tarafından 26 kalkınma bölgesinde 2013 yılı içerisinde her bir bölgeden seçilecek bir ilde yapılmak üzere Kamu-Üniversite-Sanayi İşbirliği Bölgesel toplantıları gerçekleştirilmektedir. Söz konusu toplantılarda Üniversite ve Sanayi temsilcileri konuya ilişkin bilgi vermekte, toplantılarda BSTB tarafından hazırlanan anket çalışması katılımcılara dağıtılmaktadır. Bahse konu toplantılardan da yararlanılarak Üniversite-Sanayi İşbirliği Stratejisi oluşturulması çalışmaları sürdürülmektedir.
Türkiye Sanayi Stratejisi Eylem Planında teknoloji transfer ofislerinin etkinleştirilmesi ve araştırma sonuçlarının ticarileştirilmesi başlıklı iki eylem bulunmaktadır. Aynı şekilde 2013 Yılı Programında da araştırma sonuçlarının ticarileştirilmesi eylemi bulunmaktadır. Söz konusu görev BSTB’ye verilmiştir.
Öte yandan, 6170 sayılı TGB Kanununu değiştiren Kanun ile TGB’lerde teknoloji transfer ofisleri kurulmasının yasal zemini sağlanmıştır. Böylelikle TGB’lerde yer alan teknoloji transfer ofislerinin hem kurulması hem de ihtiyaç halinde ofis hizmetlerinin verilmesine ilişkin kamu desteği sağlanacaktır.

6.