Umid Hamroyev
@Ona_tili_va_adabiyot_N1
44. «Aristotilis hakim Aflotunning shogirdidur, Iskandarning vaziri erdi. Aning
so‘zlaridin budurkim, podshoh ulug‘ rud (soy, daryo)ga o‘xshar va atboi (tobelari,
tarafdorlari, izdoshlari) arig‘larg‘akim, ul ruddin ayrildilarkim, ud rud suyig‘a har
hol bo‘lsa, arig‘larg‘a hamul holdur. Ul chuchuk bo‘lsa, bular chuchuk; ul achig‘
bo‘lsa, bular achig‘; ul sof bo‘lsa, bular sof; ul loy bo‘lsa, bular loy. Pas,
podshohg‘a vojibdur - g‘oyat hikmat va e’tidol (o‘rtachalik, yarashiqlilik,
to‘g‘rilik) bila, to mulk barqaror bo‘lg‘ay. Yo‘qki, barchag‘a nima ber- gay
bee’tidolliq (nomavzunlik, yarashiqsizlik) bila, to mulk buzulg‘ay».
45. Navoiyning diniy mavzularda qalam tebratgani ham yaxshi ma’lum. «Siroj
ul-muslimin» («Musulmonlik chirog‘i»), «Ar- ba’in» («Qirq hadis»), «Munojot»
(«Tavba-tazarru») shular jumlasidan.
46. Navoiyning «Nasoyim ul-muhabbat min shamo- yim ul-futuvvat»
(«Ulug‘lik xushbo‘yliklarini taratuvchi muhabbat shabbodalari») asari tasavvuf
tarixiga bag‘ishlangan.
47. Bu kitob, aslida, Abdurahmon Jomiyning «Nafahot ul-uns min hazarot ul-
quds» («Pok zotlar huzuridan esgan do‘stlikning xush islari») kitobining erkin
tarjimasidir. Bu kitobda tasavvuf tarixi, uning nazariyasi, buyuk so‘fiylarning
hayoti va faoliyati yoritib berilgan.
48. Xoja Ahmad Yassaviy, Adib Ahmad (Yugnakiy), Shayx Fariduddin Attor,
Nizomiy, Xusrav Deh- laviy, Shayx Kamol Xo‘jandiy, Nosir Xusrav, Mavlono
Lutfiy, Mavlono Ashraf, Sayyid Nasimiy, Shamsuddin Muhammad Hofiz Sheroziy
singari buyuk adiblarning hayoti va ijodiga oid lavhalar ham shu kitobdan o‘rin
olgan. Kitob tasavvufga oid hikmatli so‘z va o‘gitlarni ham jamlagan. Ularning
ayrim namunalari bilan tanishishimiz mumkin:
49. «Har bir narsaning zangi bo‘ladi, qalb nurining zangi esa, to‘yib
ovqatlanishdir». (Abu Sulaymon Doroniy)
50. «Igna bila tog‘ni qozmoq takabburni ko‘ngullardin chiqar- moqdin
osonroqdur». (Abuhoshim Sofiy)
51. «Nazm ul-javohir» («Gavharlar tizmasi») ham axloqiy- didaktik g‘oyalar
targ‘ibiga bag‘ishlangan. U ayrim hadisi shariflarning she’riy talqinidir. Unda
hadislardagi asosiy tushuncha va tamoyillar nihoyatda sodda va tushunarli,
ta’sirchan tilda, she’riy shaklda talqin qilinadi.
52. Navoiy - tarixiy-memuar ruhidagi qator asarlarning ham muallifi. Bu
silsilaga «Vaqfiya», «Xamsat ul-mutahayyirin», «Holoti Sayyid Hasan Ardasher»,
«Holoti Pahlavon Muhammad» asarlari kiradi.
53. Alisher Navoiy ichki intizomga muntazam rioya qilar edi. Shuning uchun u
hatto o‘z maktublarini ham tartib bilan saqlab qo‘ygan.
54. 1499-yilda «Munshaot» («Maktublar») degan kitobi tuzilgan edi.
Maktublar turli kishilarga yozilgan.
55. Xususan, Husayn Boyqaroning katta o‘g‘li Badiuzzamon mirzoga,
o‘g‘ilxoni Mir Ibrohimga yozilgan maktublar yuksak saviyasi, go‘zal badiiyati va
katta tarbiyaviy jihatlari bilan e’tiborlidir.
56. Alisher Navoiy haqida uning zamondoshlari
|