Umid hamroyev

Umid Hamroyev 

@Ona_tili_va_adabiyot_N1 

ishtirok etishi iltizomni yuzaga keltirgan. «Ilti- zom» - bir so‘zning ketma-ket 

kelgan bir necha misra yoki baytlarda ongli ravishda takrorlanishiga asoslanadi.  

Uchta misraning bir xil tovush bilan boshlanishi alliterat- siyani hosil qiladi. 

Uning asosiy vazifasi bir xildagi tovushlar vositasida ohangdorlikni 

kuchaytirishdan iborat. D tovushining birinchi, ikkinchi hamda to‘rtinchi misralar 

boshida takror- lanib kelishi qofiya va vazn tufayli hosil bo‘lgan ohangdor- likni 

kuchaytirishga xizmat qilgan. «Debon» bilan «demay»; «demoq» bilan «bermoq» 

ma’nolariga ko‘ra matn ichidagi mazmuniy ziddiyatni hosil qilmoqda. Bularning 

barchasi Haz- rat Navoiy ko‘zda tutgan ma’nolarning chiroyli va ta’sirchan tarzda 

shakllanishiga imkon tug‘dirgan. Demak, bu qit’aning hozirgacha ham elimiz 

ardog‘ida yashab kelayotgani bejiz emas ekan.Ul bobdakim jahon ahli bevafodur 

va alardin vafo ko‘z tutmoq xatodur 

Alisher Navoiyning qit’alarida g‘azalchilikdagi an’analar- ning yangi bir janr 

imkoniyati doirasidagi davomini ko‘rish mumkin. Adib qit’alarining mavzu 

doirasi nihoyatda rang-ba- rang. Adib bu yerda ham falsafiy, ijtimoiy, ma’naviy, 

axloq va odob yo‘nalishlariga ustuvorlik beradi. Qit’alardan biriga «Ul bobdakim 

jahon ahli bevafodur va alardin vafo ko‘z tutmoq xatodur» sarlavhasi berilgan. 

Qit’a matni quyidagicha: 

Agar oqil esang, uzgil jahon ahlidin ulfatkim, 

Alardin juz jafo kelmas, agar yuz yil vafo qilsang. 

Biriga yuz Xito mulki xirojin aylasang isor, 

Xatosiz qasdi joning qilg‘usidur, gar xato qilsang. 

Ko‘rinadiki, sarlavha matn mazmuni bilan nihoyatda uyg‘un. She’rning hajmi 

ham ixcham; bor-yo‘g‘i to‘rt misradan tashkil topgan. Tegishli talablarga ko‘ra, 

mazkur ikki baytning toq misralari ochiq qolgan hamda juft misralari o‘zaro 

qofiyalan- gan. Qofiyada «vafo» hamda «xato» so‘zlari ishtirok etgan. Bu 

qofiyalar radif («qilsang») bilan birga qo‘llangan. Agar radiflarda 

takrorlanayotgan so‘zning poetik mantiqni ta’kidlash vazifasiga egaligini nazarga 

oladigan bo‘lsak, shoirning mud- daosini anglash oson kechadi. 

Albatta, she’rning inson hayotidagi oniy lahzalarning has- sos ko‘ngillarga 

yetkazadigan beado zarblari, hayajon va iz- tiroblarining o‘ziga xos ifodalari, aks-

sadolari ekanligi ham bor haqiqat. Ammo har qanday oniy lahzalar emas, balki 

inson qalbiga muntazam huzur yoki og‘riq berib turadigan hodisalarning 

favqulodda holatlardagi kuchli ta’sirigina shunday tuyg‘ular po‘rtanasiga sabab 

bo‘lishi mumkin. 

Eng avvalo, she’rning mavjud ijtimoiy muhitdagi alohida kishilarga 

mo‘ljallanganini e’tirof etish kerak. Bunday mo‘ljal tasodifiy emas. Gap olam va 

undagi odamlar ustida bormoqda. 

 

Bu olamdagi odamlarning aksariyati bir xil xususiyatga ega. Ularni farqlash, 

ajratish uchun esa insondan boshqacharoq xislat va fazilatlar talab etiladi. 

Mutafakkir adabining nazarida bu «oqillik» bilan belgilanadi. Mutafakkir 

nazarida bu narsa «oqillik» sifati bilan belgilanadi. «Oqil» so‘zining kelib chi- 

qishi «aql» bilan aloqador. Demak, uni «aql egasi», «aqli bor» deb tushunishimiz 

mumkin. Shuning uchun ham adib aynan mana shu toifadagi kishilarga murojaat 

etayotir. 

---