Ümumi psixologiyanın mövzusu və vəzifələri Plan

12. Təlim məqsədlərinin taksonomiyası
Plan:
1. Təlim məqsədlərinin ümumi səciyyəsi.
2. Təlim məqsədlərinin formaları.
3. Taksonomiyanın ümumi səciyyəsi.
Təlim məqsədləri anlamı öz mahiyyətinə görə həmişə dövrün pedaqoji təfəkkürünün meyarlarını əks etdirir. Vaxtilə təlim məqsədləri sırf təhsil məqsədi kimi dərk olunurdu və mənalandırılırdı. Məktəbin tərbiyəedici funksiyası artdıqca təlim məqsədlərində təhsil meyarı ilə yanaşı yeni bir meyar-tərbiyə meyarı da əmələ gəldi. İnkişafetdirici təlim prinsipi axarında isə inkişafetdirici təlim məqsədi formalaşdı. Təhsil məqsədilə inkişafetdirici təlim məqsədləri arasında ikitərəfli asılılıq vardır. Bir tərəfdən müəllim şagirdləri sadəcə olaraq öyrətmir, onları öyrədə-öyrədə inkişaf etdirir və tərbiyə edir. Digər tərəfdən, şagirdlər inkişaf etdikcə və tərbiyə olunduqca, onların təhsil məqsədlərinə münasibətləri dəyişir. Müasir şəraitdə təlim məqsədlərinin üç formada şərhi verilir.
Təhsil məqsədləri öyrəniləcək bilik, bacarıq və vərdişlər nəzərdə tutulur. Onların məzmunu və sistemi tədris proqramlarında əks olunur.
İnkişafetdirici təlim məqsədləri bilavasitə əqli inkişaf ölçüləri ilə araşdırılır. İdrak proseslərinin, fikri əməliyyatların və intellektual bacarıqların formalaşması inkişafetdirici təlim məqsədinin əsas istiqamətini müəyyən edir.
Tərbiyəedici təlim məqsədləri isə şagirdin bir şəxsiyyət kimi formalaşmasını nəzərdə tutur.
Təhsil, inkişafetdirici və tərbiyəedici təlim məqsədləri bir-birilə vəhdət təşkil edir və müəllim onları ayrı-ayrı deyil, vəhdətdə həyata keçirir. Təlim məqsədlərinin düzgün müəyyənləşdirilməsi müəllimin psixoloji səriştəsini göstərən başlıca göstəricilərdən biridir. Lakin müəllimlərin bir çoxu dərsi təhsil məqsədləri əsasında qurur, onun inkişafetdirici və tərbiyəedici məqsədlərini psixoloji səriştə ilə müəyyənləşdirə bilmir. Xarici ölkələrin pedaqoji psixologiyasında təlim məqsədləri sistemli şəkildə xarakterizə edilir. Bu məqsədlə taksonomiya anlamından istifadə olunur.
Təlim məqsədlərinin şəbəkəli və ya sistemli təsnifatına taksonomiya deyilir. Taksonomiya yunan sözü olub, taxus-qayda ilə yerləşdirmə, romos-qanun deməkdir. Elmi termin kimi taksonomiya ilk dəfə botanika və zoologiyada əmələ gəlmiş, heyvanların və bitki orqanizmlərinin qruplara görə bölgüsü anlamında formalaşmışdır. Psixologiyada isə taksonomiya 30-cu illərdə istifadə olunmağa başlanılmışdır. Azərbaycan psixologiyasında və pedaqogikasında taksonomiya anlamından istifadə olunmamış, təlim məqsədləri əsasən ənənəvi anlamda səciyyələndirilmiş və təsvir edilmişdir.
Təlim məqsədlərinin taksonomiyası tədris prosesini elmi-metodik səviyyədə planlaşdırmaq və onun nəticəsini ölçmək imkanı verir. Ümumiyyətlə, təhsildə taksonomiya aşağıdakı amillərə görə çox əhəmiyyətlidir.