Umumiy kriptograf algoritmlar

I bob bo‘yicha xulosa
I bobda asosan kriptografiyada foydalanilgan ba’zi bir shifrlash algoritmlari hamda Feystel tarmog‘iga asoslangan simmetrik shifrlash algoritmlarining matematik asosi hamda blok sxemalari o‘rganilgan. I bobning 1.3 – bo‘limi DES standart simmetrik blokli shifrlash algoritmlari batafsil o‘rganilgan. Jumladan DES shifrlash algoritmining blok sxemasi, raundlar soni , kalit uzunligi, bloklar uzunligi kengroq tushuntirilgan internet sahifalar[7]. Shu bobning 1.5 – bo‘limi AES kriptoalgoritmining matematik asoslari o‘rganilgan ko‘phadlarni qo‘shish, ikkilik sanoq tizimida XOR amali va booshqalar batafsil keltirilgan.
I bobda ba’zi bir kriptograf algoritmlarni o‘rganishdan maqsad shundaki keyingi boblarda bunday kriptoalgoritmlarni kriptotahlili o‘rganiladi. Berilgan algoritmlarni kriptotahlil qilish uchun bu algoritmlarning asoslari va blok sxemalarini batafsil o‘rganish mumhim ahamiyatga ega.

II BOB KRIPTOTAHLILDA TABIIY ALGORITMLARNING UMUMIY KO‘RINISHI
Kriptografiyaning vazifasi axborotni himoya qilish ekan, har qanday kriptograf tizimni yaratish, uni ta’minlash kerak mumkin bo‘lgan xakerlik hujumlariga qarshi kriptograf kuch, ya’ni ta’riflar shifrlash kaliti va ma’lumotni parolini hal qilish yoki barcha buzilishlar, shuningdek shifrlash algoritmining zaif tomonlarini aniqlash.
Kriptotahlilning yoki kriptohujumlarning turli usullari mavjud:

1. 
   tahliliy hujumlar;
   
2. 
   statistik hujumlar;
   
3. 
   kuch hujumlari;
   
4. 
   yon yoki yon kanallarga hujumlar, boshqacha qilib aytganda qurilmadan olinishi mumkin bo‘lgan uchinchi tomon ma’lumotlari shifrlash yoki oddiy matn bo‘lmagan shifrlash: tomonidan vaqt, quvvat, hisoblash xatolari, elektromagnit nurlanish;
   

Kriptohujumlar simmetrik blokli shifrlash quyidagicha tavsiflanadi:

1. 
   faqat shirflangan matnlardan foydalangan holda
   
2. 
   ma’lum bo‘lgan ochiq kalit bilan
   
3. 
   bog‘langan kalit hujumi
   
4. 
   chiziqli kriptotahlil
   
5. 
   differensial kriptotahlil
   

Evolyutsion algoritmlar kriptotahlil uchun ham ishlatiladi ular tarkibiga genetik algoritm, to‘da algoritmlar kiradi. Jumladan genetik algoritm va asalari algoritmlarini misol qilib ko‘rsatishimiz mumkin.
Kriptotahlilda hisoblash yuqori darajada murakkab bo‘lgan masalalarini yechishda evristik algoritmlardan foydalaniladi. Yechim variantlarini to‘liq izlash ko‘p vaqtni oladi va har doim ham imkoni bo‘lmaydi, evristik usullar natija maqbul bo‘lgan yetarlicha yaxshi yechimni topishga imkon beradi. Evolyutsion hisoblash algoritmlarida asosiy narsa boshlang‘ich modelni yaratish va uning o‘zgarishi, ya’ni rivojlanishi mumkin bo‘lgan qoidalarni yaratishdir.
Ushbu algoritmlarni simmetrik, asosan blok algoritmlarini kriptotahlil qilish uchun ishlatish imkoniyatlarini o‘rganishga bag‘ishlangan bir qator ishlar mavjud, masalan, DES kriptograf shifrlash algoritmini misol qilib ko‘rsatishimiz mumkin.
Evristik algoritmlar bilan ishlashda olingan yechimni baholash zaruriyati tug‘iladi. Bunday maqsadlar uchun haqiqiy sonlar to‘plamidagi muammoning yechimlari to‘plamini aks ettiradigan fitness-funksiyasi qo‘llaniladi. Bunday holda, eng munosib shaxslar fitness-funksiyasining eng katta qiymatini olishlari kerak bo‘ladi. Fitness-funksiyasini tanlash evristik kriptotahlil algoritmlaridan foydalanishda asosiy vazifalardan biri hisoblanadi. Bigramlarning paydo bo‘lish chastotasini mos yozuvlar qiymatlari bilan taqqoslashni baholash mazmunli matnlar bilan ishlashning variantlaridan biri bo‘lishi mumkin. Ammo umuman olganda, agar matn mazmunli bo‘lmasa, ushbu parametr samarali bo‘lmaydi. Boshqa usul - bu juda sodda variant: bitli taqqoslash. Taqdim etilgan ishda, bitli taqqoslash bilan fitness-funksiyasi ishlatiladi. Bu asl shifrlangan matn bloki va shifr blokini taqqoslaydi. Ushbu ishda bunday fitness-funksiyasidan foydalanishning samarali tomoni shundaki, bu ish cheklangan miqdordagi ma’lumot bilan amalga oshiriladi. Shifrlash algoritmida ishlatiladigan bitta blokga mos keladigan asl matn va asl shifrlangan matnning alohida bloki ko‘rib chiqiladi: Bunda AES shifrlash algoritmi uchun 128 bit, DES shifrlash algoritmi uchun esa 64 bit bo‘ladi