Umumiy pedagogika va psixologiya

2. Temperament va uning psixodiagnostikasi


Tyemperament tushunchasi lotincha temperamentum – qismlarning tegishli nisbati, mutanosiblik degan so’zdan kelib chiqqan.
Temperament – shaxsning o’ziga xos xususiyatlari majmuidan iborat bo’lib, ular uning faoliyatining dinamik va hissiy tomonlarini, shuningdek xulq-atvorini aks ettiradi.


Temperament tiplari

Temperamentning eng mashhur turlari (sangvinik, melanxolik, flegmatik, xolerik) miloddan avvalgi asrdayoq Gippokrat tomonidan joriy qilingan bo’lib, ularning nomlari hanuzgacha saqlanib qolgan, lekin mazmuni o’zgargan.

Gippokrat davridan yaratilgan to’rt temperament tiplari buyuk rus fiziologi I.P.Pavlov tadqiqotlari orqali o’z ilmiy asosiga ega bo’ldi. Temperament bosh miyadagi qo’zg’alish va tormozlanish jarayonlarining o’zaro munosabatidan kelib chiquvchi xususiyat sifatida tushunilar ekan, barcha tadqiqotchilar uning tug’ma ekanligini va insonning ko’pgina faoliyat turlari natijalariga ta’sir etuvchi omil sifatida ishtirok etishini e’tirof etishadi. An’anaviy yondoshuvga asosan quyidagi temperament tiplari mavjud: xolerik, sangvinik, flegmatik va melanxolik.
Xodimning u yoki bu temperamentga mansubligini bilish, uning biron vazifani nega aynan shu tarzda bajarayotganligini tushunishga yordam beradi, kezi kelganda aynan unga mos vazifalarni yuklash imkonini beradi. Har bir temperament tipiga qisqacha tasnif quyidagicha ifodalanishi mumkin:


Xolerik

– nerv sistemasidagi ko’zg’alish va tormozlanish jarayonlari kuchli, bu ikki jarayon biron nerv markazi doirasida tez o’rin almashadi va shu bois bu tipga mansub kimsa biron faoliyatga tez kirishib, tezda sovib ketishi mumkin. Yangiliklarga ehtirosi baland, g’ayratli va o’ta harakatchan, bir maromdagi faoliyatni, monoton tarzdagi ishlarni yoqtirmaydi, doimo yangilikka intiluvchan. Yangi muhit va jamoada o’zini yaxshi his qiladi va o’zgaruvchan sharoitlarga tez moslashadi. Bunday kimsalarga yangi o’zlashtirilayotgan faoliyat turlarini vazifa tariqasida berish o’rinli, uzoq vaqt davomida ma’lum tartib talab qiluvchi ishga moslashishlari uchun kuchli ichki zo’riqishga boradilar.