Agar tadqiqot ikki yoki undan ortiq guruhni taqqoslasa, bu turli sabablarga ko'ra taqqoslanmasligi mumkin.
Keling, quyidagi misolni olaylik: tasavvur qilaylik, biz sport ko'rsatkichlariga jins o'zgaruvchisi qanday ta'sir ko'rsatishini o'rganmoqchimiz. Biz 30 erkak va 30 ayolni jalb qilib, barchasini bir xil jismoniy sinovlardan o'tkazdik.
Ma'lum bo'lishicha, bularning barchasi tadqiqotda ishtirok etishdan oldin allaqachon sport bilan shug'ullangan, chunki aksariyat ayollar zamonaviy raqs bilan shug'ullanishadi va erkaklarning aksariyati futbol o'ynaydi.
Jismoniy testlar natijalarini tahlil qilar ekanmiz, biz erkaklar ko'proq chidamlilik va kuchga ega ekanliklarini, ayollar esa yuqori darajadagi muvofiqlashtirish va moslashuvchanlikni ko'rishadi.
Shunga asoslanib, biz ushbu sport turi yoki jins o'zgaruvchisi bo'lganmi, sport ko'rsatkichlarining sifat jihatidan farqlanishiga ta'sir qilganligini bilmaymiz.
Ta`lim-tarbiya jarayonini yaxshilash yoki yaratilgan ilmiy farazlarning qanchalik to`g’ri ekanligini aniqlash maqsadida suhbat metodidan foydalaniladi. Odatda, suhbat metodi maktab o`qituvchilar va o`quvchilar jamoasi bilan, ota-ona va keng jamoatchilik bilan yakka va guruhli tartibda ish olib borilganda qo`llaniladi. Bunda suhbat metodini tadbiq etishdan oldin maqsadli reja tuziladi, amalga oshirish yo`llari belgilanadi, natijalar tahlil qilinadi va tegishli xulosa chiqariladi. Shuningdek, tadqiqotchining suhbat olib borish va uni kerakli tomonga yo`naltira olishni bilishi, suhbatdoshining ruhiy holatiga qarab suhbat ohangini moslashtira bilishi g’oyat muhimdir.
Odatda, bu m etoddan foydalanishda tadqiqotchining ta ’siri bo'lishi m um kin deb aytadilar. Tadqiqotchining ta ’siri bo'lishi m um kinligini, albatta, hisobga olish va tekshirishning boshlaridayoq bunga yo'l qo'ym aslik kerak. Buning uchun savollar shunday berilishi kerakki, ularda qanday bo'lm asin muayyan javobga ishora ham qolm asin. B undan tashqari, savollar shunday berilishi kerakki, tekshiriluvchi kishining bir savolga qaytargan javoblarini boshqa savolga qaytarilgan javoblar bilan nazorat qilish m um kin bo'lsin. Suhbatni o'ziga xos tergovga aylantirib yubormaslik kerak. Suhbat samimiy, bem alol bo'lishi, tekshiriluvchi kishilarning psixik holatiga zo 'r kelmasligi kerak. Suhbat odam psixik hayotining bevosita kuzatish va eksperim entda aniqlab bo'lm aydigan jarayon va hollari haqida m a’lumot olishga yordam beradigan birdan-bir m etoddir, deyish m um kin. M asalan, kosmosga parvoz qilish vaqtida odam ning psixik faoliyat xususiyatlari haqida bilim olmoq uchun tadqiqotchi kosm onavtlarning o'zi bilan suhbat qilishi kerak.
odatda, bu m etoddan foydalanishda tadqiqotchining ta ’siri bo'lishi m um kin deb aytadilar. Tadqiqotchining ta ’siri bo'lishi m um kinligini, albatta, hisobga olish va tekshirishning boshlaridayoq bunga yo'l qo'ym aslik kerak. Buning uchun savollar shunday berilishi kerakki, ularda qanday bo'lm asin muayyan javobga ishora ham qolm asin. B undan tashqari, savollar shunday berilishi kerakki, tekshiriluvchi kishining bir savolga qaytargan javoblarini boshqa savolga qaytarilgan javoblar bilan nazorat qilish m um kin bo'lsin. Suhbatni o'ziga xos tergovga aylantirib yubormaslik kerak. Suhbat samimiy, bem alol bo'lishi, tekshiriluvchi kishilarning psixik holatiga zo 'r kelmasligi kerak. Suhbat odam psixik hayotining bevosita kuzatish va eksperim entda aniqlab bo'lm aydigan jarayon va hollari haqida m a’lumot olishga yordam beradigan birdan-bir m etoddir, deyish m um kin. M asalan, kosmosga parvoz qilish vaqtida odam ning psixik faoliyat xususiyatlari haqida bilim olmoq uchun tadqiqotchi kosm onavtlarning o'zi bilan suhbat qilishi kerak.
4)
So’rovnoma metodining afzalliklari
Surovnoma metodining kamchiliklari
Pedagogik ilmiy-tadqiqot metodlari ichida yetakchi metod so`rovnoma va test savollardan foydalanishdir. So`rovnoma-anketa (fransuzcha “tekshirish” ma`nosini bildiradi) metodi qo`llanilganda yaratilgan ilmiy farazning yangiligini bilish, aniqlash, o`quvchilarning yakka yoki guruhli fikrlarini, qarashlarini, qanday kasblarga qiziqishlarini, kelajak orzu-istaklarini bilish va tegishli xulosalar chiqarish, tavsiyalar berish maqsadida o`tkaziladi. Odam psixikasini tekshirish uchun ayrim kishilarning hayoti va faoliyati haqidagi m a’lum otlar, ayniqsa, ularning o'zlari bergan m a’lum otlar (avtobiografiya, kundalik daftarlar, m em uarlar, xatlar), shuningdek, boshqa kishilar yozib olgan biografiya m a’lum otlari (bi- ografiyalar, esdaliklar, xatlar, xarakteristikalar va shunga o ‘xshashlar) katta ahamiyatga egadir. ning guvohliklariga qarab ko'pgina fikr yuritish mumkin. Bundan tashqari, biografiyaga doir m a’lum otlar odam ning individual kamolotida tarbiya, shuningdek, kishining faoliyati va o'zi ustida ishlashi qanday o ‘rin tutgani va qanday ahamiyat kasb etganini ham bilishga yordam beradi. O dam ning faoliyat sohalarini, uning m ehnat natijalarini tekshirish psixikani bilish uchun m uhim vositadir. Odamning kuch va qobiliyatlari u yaratadigan narsalarda gavdalanadi. Odamzod faoliyatining samaralarini tekshirganim izda biz, shu sam aralarni barpo etgan kishilar qanday qilib fikr qilganliklarini, his qilganliklarin i, nim aga in tilg an lik larin i, u larn in g irodasi n a q a d a r kuchli b o ‘lganliklarini, ularda qanday m ahorat va m alakalar bo'lganligini bilib olamiz. Masalan, biror uy-joyga diqqat bilan qarar ekanmiz, shu uyni qurgan kishilarning konstruksiya-texnika qobiliyatlari qanday bo'lgani, ularning estetik didi, m a’naviy sifatlari, halolligi, m as’uliyat sezishi va shunga o'xshashlar haqida fikr yurita olamiz. Ayrim kishilarning, m a’lum bir davr kishilarining, muayyan yoshdagi kishilarning psixikasini ularning faoliyat samaralariga qarab bilsa bo'ladi. Kishilarning m ehnat va ijodiyot samaralari ularning psixikasini bilish uchun juda m uhim manbalardir.
Bu m a’lum otlar psixik faoliyat nam oyon bolishining kuzatish va eksperim ent yo‘li bilan tekshirib bo‘lmaydigan turlarini, masalan, ijodiy xayol — poeziya, musiqa, texnika va boshqa shu kabi sohalardagi ijodiyot yuksak jarayonlarini, ilmiy kashfiyotlarda nam oyon bo‘ladigan tafakkur faoliyati yuksak jarayonlarini, kuchli iroda va m a’naviy yuksak sifatlarning alohida ifodasi bo‘lgan qahram onlikni, shuningdek, geniallik, talantlilik va zo‘r qobiliyat kabi xislatlarni ochishga yordam beradi. Odam ongi namoyon bo'lishining ana shunday turlari to ‘g‘risida eng atoqli kishilar bayon qilgan fikrlariga qarab yoki o ‘sha shaxslarga yaqin yurgan kishilarning guvohliklariga qarab ko'pgina fikr yuritish mumkin.
5)
Sotsiometriya metodining afzalliklari
Sotsiometriya metodining kamchiliklari
o‘zaro munosabatlar va psixologik kelishuvchanlikning tuzilishini aniqlash maqsadida guruhdagi shaxslararo munosabatlarni psixologik tadqiq etadi
Asosiy kamchiligi sotsimetrya metodi mavjud munosabatlar strukturasini sabablarini aniqlash imkonini bermaydi. Shuning uchun ham sotsimetryadan olingan malimotlar kuzatish,suhbat,psixalagik, pedagagik eksperiment natijalari bilan toldirish lozim.
