Umumiy psixologiya

6. Yuksak shislar 
Kishilik jamiyati bilan shayvonot olami o’rtasida psixologik tafovutlar
yuksak shislarda o’z ifodasini topadi. Yuksak shislar ongli harakatlarni
bajarishning ob'ektiv haroitlari, yo’nalishlari, mazmuni bilan uyg’unlashgan shaxs
emosional holatining barqaror, murakkab tarkibida paydo bo’ladi va kechadi.
Ko’plab kechirilayotgan emosiyalarda, affektlarda, kayfiyatlarda yaqqollashgan
umumlashma shislar yuksak shislar deb ataladi. Ular o’z tarkibiga sodda tuzilgan
shislarni qamrab oladi, lekin oddiy shislar yig’indisidan iborat emas, chunki
yuksak shislar mazmuni, sifati, shakli bilan aloshidalikka ega. Shaxsda topshiriqni
bajarish bilan bog’liq javobgarlik shissi har xil ma'noda kechiriladi;
1) tashvishlanish emosiyasi (bir tomondan, xursandlik,
ikkinchi tomondan esa qo’rqish shissi) sifatida;
2) o’z kuchiga, g’ayratiga, iftixoriga ishonch emosiyasi tariqasida;
3) vazifaga jiddiy qaraydigan tengdoshlardan g’azablanish emosiyasi sifatida;
4) hart-haroitlarni shisobga olishga nisbatan shubshalanish sifatida va hokazo.
Tashlildan ko’rinib turibdiki, javobgarlik shissining moshiyati ularning
oddiy yig’indisidan iborat emas, balki jamoa a'zolarining eshtiyojiga aylangan
voqelikni anglashdir. Masalan, kitob o’qib lazzatlanish bilan kitobni o’qib tugatish
shodlik shissini farqlamoq lozim.
Psixologiya fanida yuksak shislar quyidagi turlarga ajratiladi:
1) mehnat faoliyatini davomida kechiriladigan shislar-praksik shislar
(yunoncha-praxis so’zidan olingan bo’lib, ish, faoliyat, yumush degan ma'noni
anglatadi);
2) intellektual shislar (latincha intellectusgan so’zdan olingan bo’lib,
tushunish, aql degan ma'noni bildiradi);

---

3) axloqiy shislar (latincha moratis so’zidan olingan bo’lib, axloqiylik degan

ma'noni anglatadi);
4) estetik shislar (yunoncha aistesis degan so’zdan olingan bo’lib, shissiy
idrok, shissiy degan ma'noni aks ettiradi).
Praksiz shislar. Shaxsning amaliy shayotining istalgan tarmog’i, maqsadga
muvofiq ongli faoliyati shaxsning ularga nisbatan muayyan munosabatda
bo’lishning muhim sohasiga aylanib qoladi.