Umumiy tilshunoslik


 Kufa analitiklar maktabi (erkin munosabat)



Yüklə 0,74 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə11/90
tarix31.12.2021
ölçüsü0,74 Mb.
#113317
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   90
umumiy tilshunoslik

       2. Kufa analitiklar maktabi (erkin munosabat) 

       3. Bag‘dod ekletiklar  maktabi (aralash munosabat). 

Ushbu maktablar vakillari tomonidan arab tilidan dastlabki lug‘atlar, arablar 

uchun  va  g‘ayri  arablar  uchun  qo‘llanmalar  yaratildi.  Bu  asarlar  arab 



leksikografiyasi  va  grammatikasining  rivojlanishiga,  arab  tiliining  Sharq 

mamlakatlariga tarqalishiga amaliy xizmat qildi.    



 Jumladan, Basra maktabining asoschilaridan biri Xalil al-Farohidiy  (taxminan 

718-791yy)    arab  tilining  “Kitobul  ayn”  (“Ayn  harfi  kitobi”)  nomli  dastlabki 

lug‘atni  va  “Kitobul  avomil”  (“Boshqaruvchilar  kitobi”)    qo‘llanmasini  yaratdi. 

Biroq  bu  kitoblar  bizgacha  yetib  kelmagan.    Uning  shogirdi,    shhur  arab 

tilshunoslaridan  biri  Amir  bin  Usmon    Sibavayxiy  (733-yilda  vafot  etgan)  “Al-

Kitab”  asarini  yaratdi.  O‘sha  davrdagi  barcha  ta’limotlar,  qarashlarni 

umumlashtirgan mazkur kitob  Basra va Kufa maktabi vakillari tomonidan yuqori 

baholangan    hamda  o‘sha  davr  arab  adabiy  tilining  sintaktik  va    morfologik 

tuzilishi, so‘z yasalish va fonetik tizimi to‘liq aks ettirilgan qo‘llanma sifatida uzoq 

yillargacha islom dinini qabul qilgan mamlakatlar xalqlariga arab tilini o‘rgatishda 

asosiy darslik vazifasini o‘tagan.  

“Kitob  al  turk”  (“Turk  tilini  tushunish  kitobi”)    Ispaniyaning  Andaluziya 

viloyatidagi Grenada shahrida tug‘ilib, Misrda yashagan, aslida Afrikaning berber 

qabilasiga  mansub  Asruddin  Abu  Hayen  Andalusning  (1256-1345)  60ga  yaqin 

asari  bo‘lib, bularning  15 tasigina bizgacha  yetib kelgan, ularning ba’zilari  turkiy 

tillarga bag‘ishlangan.  

“Attuhfatuz  zakiyatu  fillug‘atit  turk”.  Bu  asarning  muallifi,  chop  qilingan 

joyi  va  vaqti  noma’lum,  ammo  ba’zi  ma’lumotlarga  qaraganda,  “Kitob  al 

idrok”dan keyin yozilgan. Demak, “Attuhfa” XVI asrga oid. U 1891-1892 va 1931 

yillarda  Qohirada  40  marta  nashr  kilingan.    Kitobning  asl  nusxasi  Istambuldagi 

Boyazit machitining Validdin Afandi kutubxonasida saqlanmoqda.  

Arab  tilshunoslari  ayniqsa    leksikografiyaga  jiddiy  ahamiyat  berganlar  va 

juda  ko‘p  lug‘atlar  yaratganlar.  Bag‘dod  maktabi  vakili  hind  Sag‘ani  (1181-1252 

yy.)  tuzgan va “To‘lqinlar toshqini” deb nomlangan 20 tomlik lug‘at, Feruzobodiy 

(1329-1414  yy.)  tuzgan  va  “Qomus”  deb  atalgan  60  tomlik  lug‘at,  misrlik  ibn 

Mansur (1232-1311 yy.) tuzgan noyob so‘zlar  lug‘ati shular  jumlasidandir. Arab 

leksikografiyasida lug‘atlar mazmuniga ko‘ra  6 guruhga bo‘linadi: 1.To‘liq izohli 

lug‘atlar. 2. Mavzuviy lug‘atlar. 3. Sinonimlar lug‘ati. 4. Noyob so‘zlar lug‘ati. 5. 




O‘zlashgan  so‘zlar  lug‘ati.  6.  Tarjima  lug‘atlari.  Arab  lesikografiyasi    sharq 

mamlakatlariga,  keyinroq  Yevropa  mamlakatlariga  ham  katta  ta’sir  ko‘rsatdi.  

Lug‘at  yaratish  borasida  arablar  o‘z  ona  tillaridan  tashqari  fors,  mo‘g‘ul,  turkiy 

tillar  masalalari bilan ham shug‘ullanganlar.     

 


Yüklə 0,74 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   90




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin