Ünden bugüN

HİPPODROM

Bugünkü Sultanahmet Meydam'nın yerinde bulunan araba yarışı alanı. Osmanlı döneminde alan Atmeydam(-0 olarak adlandırılırdı. Roma imparatoru Septimus Seve-rus'un (hd 193-211) 196'dan sonra yapımını başlattığı ve I. Constantinus döneminde (324-337) bittiği kabul edilen Hippodrom, Konstantinopolis'in sosyal ve törensel yaşamının en önemli odaklarından ve halkın günlük yaşamında en görkemli kent mekânlarından ve anıtlarından biriydi. Ortalama 100.000 kişi alabilecek kadar büyük olan bu araba yarışı alam, Roma'daki Cir-cus Maximus örnek alınarak yapılmıştı. İmparatorlarla halk arasındaki en doğrudan ilişkinin kurulduğu Hippodrom'da I. Constantinus tarafından yaptırılmış olan imparator locasına (kathisma) doğrudan Büyük Saray'dan ulaşılırdı. Bir bakıma sa-

Veronalı

Onophrinus

Panvinius'un

çizgileriyle

Hippodrom

ve çevresi,

15. yy sonları.

Müller-Wiener,

Bildlexikon

rayın yerini de Hippodrom'un saptadığı söylenebilir. Roma'da da Circus Maximus ile saray arasında benzer bir ilişki vardı. Bizans döneminde araba yarışları kent yaşamının en önemli gösterilerinden biliydi. Hippodrom'un büyüklüğü göz önüne alınınca, kent halkının dörtte birinin burasını doldurduğu söylenebilir. Bu yarışlarda dört atlı ve iki atlı arabalar, dört ayrı grubun renklerini taşıyan sürücüler tarafından kullanılırdı. Önceleri halkın içinden çıkan sürücülere sonradan aristokrat ailelerden gelenler de katılmıştır. Bu yarışları kazananlar, büyük üne ve servete sahip o-lur, bronz heykelleri kent alanlarını ve yapıları süslerdi. Büyük ailelerin ahırları için yaptıkları masraflar büyük boyutluydu. Atlan da adlarıyla bilinir, süslü örtüleriyle törensel yaşamın bir parçasını oluştururdu. Bu yarışlardaki sürücüler, Bizans politik yaşamında da yeri olan dört grubun (de-mos, demol) mensuplarıydı: Yeşiller (Pra-sinol), Maviler (Venetol), Beyazlar (Leu-koi) ve Kırmızılar (Rousioi). Fakat asıl büyük gruplar Maviler ve Yeşiller'di. Bunların Hippodrom'da özel yerleri vardı. İmparatorların seçim törenlerinde olduğu kadar başka törenlerde de önemli işlevler görürlerdi. Hippodrom'da yarış yapılmasından 2 gün önce, imparatorun izni ile meşalelerle danslar, gösteriler yaparlardı. Gösterilerden l gün önce, Hippodrom' un kapısına ertesi gün oyunların yapılacağını bildiren örtü asılır ve sürücüler Hippodrom'da araba ve atların durduğu ahırlara gelerek imparatoru selamlarlardı. Yarış günü halk bilet almak Hippodrom'a girer, her şey hazır olduktan sonra, saraydan gelen imparator ve kendisine refakat edenler, özel giysileriyle imparator loca-

sına çıkarlar, imparator buradaki tahtına oturur ve üç kez halkı takdis ederdi. Halk, imparatoru alkışlayarak ve bağırarak selamlardı. Daha sonra sürücü gruplarının koroları törensel müziklerini yaparlardı. Bu sırada devlet büyükleri imparatora saygı ve bağlılıklarım, halkın önünde gösterirler, sonunda imparator sahaya bir mendil (mappa) atarak yarışın başlangıcını bildirir, kapılar açılarak yarış başlardı. Yarış dört rengi taşıyan dört arabanın Hippodrom'un ortasındaki anıtlarla süslü "spi-na"nın etrafında yedi kez dönmesiyle tamamlanırdı. Her yarışta arabacılar yarış alanının üzerine asılı devekuşu yumurtalarından birini alırlardı. Yarış bitince arabaları seyisler karşılar, kazanan sürücü elini kaldırarak imparatoru ve halkı selamlar ve prefektus tarafından kendisine zafer işareti olan bir palmiye yaprağı verilirdi. Kazanan sürücünün grubu, halkla birlikte alkışla tempo tutarak zaferini selamlardı, imparator kazanan sürücüye bir taç ve üç altın verirdi. Yarışlar öğleden önce dört, öğleden sonra dört olmak üzere bütün bir güne yayılır, arada yemek yenirdi.

Hippodrom'da yarışlardan başka vahşi hayvan gösterileri, danslar, av sahneleri, cambazlık gösterileri de yapılırdı. Hippodrom'da imparatorlar tahta çıktığı zaman tören yapılır, büyük zafer alayları da burada olurdu. Locada oturan imparatorun önünden muzaffer generaller ve savaş esirleri geçer ve onu selamlarlardı.

Hippodrom 12. yy'ın sonuna kadar kullanılmış, 126l'den sonra imparator sarayı Blahernai'ye taşındıktan sonra, burada araba yarışları yapılmamış, sadece şövalyeler arasında mızrak dövüşleri ve bazen at yarışları yapılmıştır.